بخشی از مقاله
چکیده
سهراب سپهری از شاعران نوپرداز معاصر ایران است. سرودههای او به علّت آشنایی با ادبیات و مکاتب ادبی غرب و آشنایی با عرفان شرقی دارای سبکی متفاوت است که شعر او را به شعر سوررئالیستهای غربی نزدیک میکند. این مقاله در پی آن است که به معرّفی جلوههای سوررئالیستی اشعار سهراب سپهری بپردازد. این پژوهش نشان میدهد: ویژگیهایی چون عنصر خواب و رؤیا، خرق عادت، امر شگفت، وحشت و هراس ، نسبت دادن امور غیر عادی به اشیای عادی، گام نهادن در فراواقعیّت و .... در شعر سهراب سپهری وجود دارد که ناشی از تأثیرپذیری وی از مکتب سوررئالیسم غربی است.
1مقدّمه:-
پیدایش مکاتب ادبی در اروپا و سایر کشورهای جهان به دلایل فلسفی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... بوده که برای پیدایش آن در ایران این زمینهها به وجود نیامده است؛ پس ما آنها را به شکل یک مکتب و با همان ویژگیهای کشورهای اروپایی نداریم. این مکاتب در شعر بعضی از شاعران معاصر ایران تأثیر گذاشته است و پژوهش در زمینهی شعر معاصر بدون دانستن علّت به وجود آمدن این تغییرات در ادبیات معاصر کاری بینتیجه است. ما باید بدانیم چه اتّفاقاتی برای جامعهی ایرانی افتاده بود که دست به تغییری اساسی در ادبیات معاصر چه در زمینهی شعر و چه در زمینهی داستان زد و سنّتگرایانی چون محمّد تقی بهار و... نیز با همهی مخالفت با شعر نو نیمایی نتوانستند جلوی این اتّفاقات رابگیرند.
یکی از دلایل این تغییرات در بیرون از مرزهای کشور قرار داشت. مدّت زمانی از پیدایی مکاتب ادبی اروپا میگذشت، دانشجویان ایرانی که برای تحصیل به کشورهای اروپایی میرفتند با مکاتب ادبی اروپایی آشنا میشدند و یا نویسندگان ایرانی از طریق ترجمهی آثار اروپایی مکاتب ادبی غرب را میشناختند و دست به آفرینش آثاری متفاوت با شعر استوار پیشینیان میزدند؛ پس آشنایی با ویژگیهای این مکاتب و شاعران بزرگ مکاتب اروپایی برای فهم شعر معاصر ما لازم و واجب است و چه بسا باعث علاقهمندی بیشتر جوانان به ادبیات معاصر شود تا گامهایی مؤثّر در زمینهی ادبیات معاصر برداشته شود.
ازجمله مکاتب ادبی که درجریان شعر شاعران معاصر تأثیر داشته است مکتب سوررئالیسم است. بنای مکتب سوررئالیسم بر اصالت وهم و رؤیا و تداعی آزاد و صورتهای پنهان در ضمیر ناخودآگاه است؛ در حقیقت مکتب سوررئالیسم به هر نوع خواب دیدن در حالت بیداری اصالت هنری میبخشد. در شعر سهراب سپهری نیز نوعی رؤیاگونگی و نویسش خودکار میبینیم که شعر او را به سوررئالیستها نزدیک میکند.
ما در این پژوهش تلاش نمودهایم شعر سهراب سپهری را که تأثیر زیادی بر جریانهای ادبی معاصر پس از او در ایران گذاشته است به نسل جوان و ادبدوستان بیشتر معرّفی نماییم. البته تاکنون تحقیقات کامل و فراوانی در زمینهی مکاتب ادبی غرب ازجمله مکتب ادبی سوررئالیسم و همچنین شعر معاصر ایران انجام گرفته است؛ به عنوان مثال در کتابهایی نظیر »مکتبهای ادبیاثر« رضا سیّد حسینی و »مکتبهای ادبی« اثر سیروس شمیسا به شرح مکاتب ادبی غرب و ویژگیهای هر مکتب پرداخته شده، همچنین در زمینهی بررسی و نقد شعر معاصر فارسی نیز کتب مفید و ارزندهای چون »طلا در مس« از رضا براهنی و »چشمانداز شعر فارسیاز« حمید زرّینکوب نوشته شده است.
مقاله ی »تشابهات سوررئالیستی در تذکره الاولیای عطّار« اثر مریم خلیلی جهانتیغ و فاطمه تیموری فتحی نیز در این زمینه قابل توجّه میاشد؛ب امّا در هیچکدام به صورت کامل تأثیر این مکاتب بر شعر معاصر ایران نشان داده نشده است. از آن جایی که آشنایی با ویژگیهای این مکاتب و شاعران بزرگ مکاتب اروپایی برای فهم شعر معاصر ما لازم و واجب است، ما در این مقاله تلاش کردهایم تا تأثیر مکتب ادبی سوررئالیسم را بر شعر معاصر ایران که تا کنون تحقیق جامع و کاملی در زمینهی آن صورت نگرفته بود بررسی نماییم.
فرضیههای این مقاله از این قرار است: مکتب ادبی سوررئالیسم در شعر شاعران معاصر ایران تأثیر گذاشته است. خصوصیات مکتب ادبی سوررئالیسم در شعر سهراب سپهری وجود دارد. جریان شعر معاصر ایران با مکاتب ادبی اروپا شباهتهایی دارد.
در این مقاله به این سؤالات پاسخ خواهیم داد: آیا مکتب ادبی سوررئالیسم بر شعر معاصر ایران تأثیر گذاشته است؟ خصوصیات سوررئالیستی شعر سهراب سپهری کدامند؟
-2روش تحقیق
روش جمعآوری اطّلاعات در این پژوهش روش کتابخانهای بوده است. سپس به تجزیه و تحلیل اطّلاعات جمعآوری شده پرداختهایم. با مقایسهی ویژگیهای مکتب سورئالیسم با شعر سهراب سپهری نتایج به دست آمده را در قالب مقاله ارائه نمودهایم.
-3 تأثیر مکتب سوررئالیسم بر شعر سهراب سپهری
-1-3 سوررئالیسم
بعد از جنگ جهانی اوّل نویسندگان و هنرمندانی که در جنگ شرکت داشتند و یا آنها که در حاشیه قرار داشتند حاضر نبودند به ارزشهای تمدّنی که جنگ آنها را بیاعتبار کرده بود برگردند. یا دوباره به نقّاشی ظریف روی بشقاب، یا گفتن شعری با وزن عروضی برگردند. خطر این بود که هنر وادبیات هم روبه ویرانی گذارد؛
