بخشی از مقاله

چکیده

با توجه به تحولات سریع و پیچیدگیهای جهان امروز، برای اغلب شهرهای کشورهای در حال توسعه از قبیل ایران، دیگر برنامهریزیهای سنتی و طرحهای رایج نظیر طرح جامع و تفصیلی نمیتواند پاسخگوی حل مشکلات شهری باشد. در این میان یک برنامهریزی استراتژیک میتواند در جهت مقابله سیستماتیک با معظلات شهری در مدیریت کارآمد شهر کمک شایان توجهی نماید. در فرآیند تدوین برنامه راهبردی توسعه شهر، چشم اندازسازی گامی اساسی است و اصولاً بدان معنا و موجودیت میبخشد. در وضعیت کنونی با توجه به رقابت شهرها در عرصهی بینالمللی برای کسب سود و درخشش بیشتر، باید گفت که داشتن یک چشم انداز برای توسعه شهر به عنوان یک ضرورت مطرح میشود.

نمونه موردی تحقیق حاضر شهر تاریخی مهاباد است که قدمت آن به سدههای اول هزاره اول پیش از میلاد مسیح میرسد. اکنون این شهر دارای توسعهای سریع و ناهمگون میباشد. مهاباد شهر سرسبزی است که دارای قابلیتهای طبیعی فراوانی است اما طی چند دهه اخیر به واسطه افزایش جمعیت شهر و قرارگیری بین ارتفاعات و اراضی کشاورزی باعث شده است که توسعههای جدید به اراضی کشاورزی و پایکوهی تجاوز نماید. طرحهای توسعه تهیه شده برای این شهر متأسفانه نسبت به ساماندهی وضعیت موجود درمانده است و از طرفی با وجود قابلیتهای طبیعی- تاریخی این شهر، این طرحها در هدایت شهر سمت توسعه پایدار تاکنون ناموفق بودهاند. به نظر میرسد تهیه سند راهبردی توسعه شهر با تأکید بر تهیه چشمانداز توسعه مهاباد مبتنی بر

اصول توسعه پایدار بتواند نه تنها مشکلات یادشده را تا حد زیادی مرتفع سازد که این شهر را به شهری پیشتاز در گام برداشتن به سمت توسعه پایدار تبدیل نماید. بدین منظور در تحقیق حاضر که جزء پژوهش های کاربردی است سعی شده است با شیوه توصیفی-تحلیلی، بر از پرسشنامه های پرشده توسط سه گروه ذی نفع - شهروندان، مسئولان مدیریت شهر و اساتید شهر - و با استفاده از مدلی تلفیقی از مدلهای CSD و اورگون - Oregon - به تببین بیانیه چشم انداز شهر مبادرت ورزیده و در نهایت نقشه های اجرایی - Action Plan - ارائه شود.
واژگان کلیدی: برنامه راهبردی، چشمانداز، توسعه پایدار، مدل CDS، مدل اورگون . - Oregon -

-1 مقدمه 

افزایش سهم جمعیت شهری جهان به طور عمده در مناطق در حال توسعه اتفاق افتاده است. در 15 سال آینده جمعیت بسیاری از شهرها در آفریقا و آسیا دوبرابر خواهد شد که با توجه به ماهیت رشد و افزایش جمعیت این شهرها افزایش فقر و حاشیه نشینی را به دنبال خواهد داشت. در راستای مقابله با این چالش، شهرها نیاز به برنامهریزی جهت انتخاب آگاهانه برای آینده دارند. برنامه استراتژیک شهری با تأکید بر اجراء از این نگرش حمایت میکند. برنامه راهبردی در حقیقت برنامه های عملی برای یک توسعه پایدار و افزایش رفاه کلیه شهروندان یک شهر و محیط پیرامونی آن از طریق مشارکت کلیه ذینفعان و ذینفوذان میباشد - مرادی مسیحی، . - 25 :1384

رشد سریع شهر مهاباد موجب شده است که نیاز به تدوین چشم انداز راهبردی در ابعاد مختلف مدیریتی، اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و ... برای شهر به یک ضرورت بدل شده است. به علاوه شهر در حال حاضر مواجه با مسائلی است که پیشتر وجود نداشته و یا بسیار کم اهمیت بوده است. فقدان هماهنگی کافی میان سازمانها و نهادهای درگیر در ابعاد مختلف مدیریت شهر مهاباد که تعدادشان به دهها سازمان میرسد، موجبات اسراف در هزینههای شهری را فراهم میکند. از این رو وجود یک طرح راهبردی برای مدیریت توسعه شهری و حرکت در مسیر توسعه پایدار ضروری به نظر می رسد.

علاوه بر آن اصولاً تهیه برنامه ریزی راهبرد توسعه شهر برای شهرهایی چون مهاباد که مطالعات طرح های جامع و تفصیلی در آنها انجام شده و پاسخگوی رفع مشکلات شهری نبوده، توصیه شده است زیرا این برنامهماهیتاً برنامهریزی کلان با نگرش به اجرای موزون و هماهنگ طرحها و برنامههای بخشهای مختلف شهر است.بنابراین به برنامه-ریزیهای جامع، تفصیلی و ساختاری توجه کرده و آنها در راهبردهای کلان توسعه شهر ملحوظ میکند. به همین دلیل انجام برنامه راهبردی، استفاده بهینه از منابع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرها برای توسعه و تأمین نیازهای آنها در آینده می باشد.

با توجه به اینکه شهرمهاباد که دارای استعدادها و توانهای مختلفی اعم از از چشماندازهای طبیعی- آثار تاریخی و فرهنگی، زمینههای رشد صنعت گردشگری و همچنین دارای فرهنگ و هویتی غنی است اما در دهههای اخیر به واسطه رشد جمعیت و افزایش مهاجرت به شهر و توسعه کالبدی نسنجیده به شدت در معرض تهدید قرار گرفته است.ادامه روند موجود خسارات جبرانناپذیری از قبیل از بین رفتن اراضی مرغوب کشاورزی، نابودی چشماندازهای طبیعی و هویت بومی به شهر وارد شده و فرآیند مدیریت مطلوب شهری را با مشکلات فراوانی مواجه میسازد. لذا پرداختن به توسعه راهبردی شهر و تدوین چشم انداز آینده آن مبتنی بر اصول توسعه پایدار نه تنها باعث مرتفع ساختن مشکلات و تهدیدات موجود شده بلکه از طریق بالفعل نمودن این قابلیت ها مسیر نیل به سمت توسعه شهری پایدار را برای مهاباد هموار میسازد.

-2  اهداف تحقیق

در تحقیق حاضر، سعی بر آن است که سند راهبردی شهر مهاباد را با تأکید بر تدوین چشمانداز شهر تهیه نماید. در این راستا اهداف تحقیق به دو دسته اهداف کلان و خرد تقسیم شدهاند:

·تدوین برنامه راهبردی توسعه شهر مهاباد با تأکید بر تدوین چشمانداز شهر مبتنی بر اصول توسعه پایدار؛

·تدوین بیانیه چشمانداز شهر مهاباد مبتنی بر قابلیتهای شهر و اصول توسعه پایدار و با استفاده از مشارکت بهرهوران؛

·ارائه راهکارهای اجرائی در راستای ارتقاء مشارکت بهرهوران - ذینفعان و ذینفوذان - در فرآیند تدوین و اجرای سند راهبردی توسعه شهر.

-3 چارچوب نظری

-1-3 تعاریف و مفهوم
-1-1-3 تعریف مفهومی چشمانداز

در متون برنامهریزی راهبردی تعاریف متعددی از چشمانداز موجود است. تعاریفی که از این مفهوم در حوزه مدیریت بازرگانی و برنامه راهبردی بخش خصوصی و شرکتها ارائه گردیده است همگی ناظر بر تصویر مقصد نهایی مؤسسه در راستای مأموریت ذاتی1 بنگاه مزبور میباشد. با سرایت تکنیکها و مفاهیم برنامهریزی راهبردی از حوزه مدیریت بخش خصوصی به حوزه برنامهریزی دولتی و همگانی - از جمله در حیطه برنامهریزی شهری - برخی از مفاهیم کلیدی همچون "چشمانداز" اینک در مورد موجودیتهای فضایی نظیر شهر، محله و منطقه نیز کاربرد گستردهای یافتهاند. در این قسمت بر تعاریفی که از مفهوم چشمانداز در گستره علوم مدیریت، برنامهریزی و طراحی شهری ارائه شده مروری به عمل میآید:

·مقصد روشن و مشخصی را به مردم و بخشهای مختلف شهر نشان دهد؛

·تصویری از آینده مطلوب شهر ارائه نماید

·یکپارچه و جامع باشد

·تحرک و برانگیزاننده نیروها باشد - گلکار، 1384، . - 24

-2-1-3 تعاریف و مفاهیم توسعه پایدار

بر اساس نظر کمیسیون جهانی محیط زیست2، توسعه پایدار توسعهای است که پاسخگوی نیاز نسلهای حاضر باشد، بدون آنکه توان نسلهای آتی را برای برآورد کردن نیازهای زمانه خود محدود کند - Agarwal, C. & etal,2002 - همچنین توسعه پایدار از دیدگاه کمیسیون جهانی محیط و توسعه: توسعه پایدار فرآیند تغییری است که استفاده از منابع هدایت سرمایه گذاری، جهت گیری توسعه تکنولوژی و تغییر نهادی با نیازهای حال و آینده در آن سازگار باشد. بنابراین خط مشی های اقتصادی، مالی، تجاری، انرژی، کشاورزی، صنعتی و ... باید چنان طراحی شود و توسعه ای را فراهم آورد که از نظر اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی پایدار باشد . - Attefield, R . & Wikins,1995 -

-2-3 چشماندازسازی چیست؟3
برای اولین بار در دهه 60 میلادی مفاهیم برنامهریزی استراتژیک به صورت نظامیافته در صنعت به کار گرفته شد. مفاهیمی که از ادبیات نظامی گرفته شد و در قالبی ساختارنیافته و ابتدایی در صنعت استفاده شدند. دهه 80 میلادی را می-توان آغازی برای نهادینه شدن این نوع برنامهریزی در شرکتها و ادبیات علمی مربوط به صنعت به شمار آورد. به تدریج استفاده از ان در سایر تخصصها و علوم مثل برنامهریزی استراتژیک برای مؤسسات دولتی و غیرانتفاعی و شهرها نیز رواج یافت. با ورود این نوع برنامهریزی در هر کشور، ادبیات آن نیز متناسب با گفتمان رایج در آن سرزمین تغییر مینمود.
در چشماندازسازی هدف دستیابی به چشمانداز مورد وفاق شهروندان و بازیگران کلیدی است. برای این مرحله جلساتی با گروههای مختلف مردمی و بازیگران کلیدی تشکیل شده و بر اساس نظرات آنان چشماندازهای مطرح، طرح و بررسی و نهایی میشوندچشمانداز یک وضعیت ایدهآل و آیندهنگر از جایگاهی است که یک جامعه میخواهد به آن برسد. چشمانداز علاوه بر اینکه باید الهامبخش و جالشبرانگشز باشد. بلکه باید تا حد امکان دارای معنی باشد به نحوی که تمامی شهروندان به شکلی به آن مرتبط باشند. آنچه که یک منطقه پتانسیل تبدیل شدن به آن را دارد - . - Bryson, 1995

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید