بخشی از مقاله
چکیده :
بررسی برابری در توزیع فضایی خدمات و امکانات شهری از مهم ترین عناوین در مطالعات شهری به شمار می آید در واقع شهر، نگاهی نوین به زندگی جدید بشر و چشمانداز توسعه از ابعاد مختلف است ، اما در عین حال تأکید بر ابعاد کمی رشد در بسیاری از کشورها به ویژه در کشورهای رو به پیشرفت، منجر به دوقطبی شدن شهرها شده است.
از مهم ترین پیامدهای رشد شتابان شهرنشینی و توسعهی فیزیکی شهرهای کشور در دهه های گذشته، پاشیدگی نظام توزیع مراکز خدماتی شهری بوده که زمینه ساز نابرابری اجتماعی شهروندان و میزان برخورداری از کاربریهای خدمات شهری شده است.
هدف از این پژوهش بررسی سلسله مراتب شهر بابل بر پایه شاخصهای توسعه پایدار شهری است. نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی تحلیلی است. و برای ارزیابی سلسله مراتب مناطق شهر از مدل تاپسیس استفاده شده است. یافتههای این تحقیق نشان میدهد؛ به لحاظ برخورداری از شاخص های توسعه پایدار منطقه چهار با نمره تاپسیس 0/615 در رتبه یک - برخوردار - ، منطقه نه با نمره تاپسیس 0/065 در رتبه آخر - ضعیف - قرار گرفته اند.
با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، میزان برخورداری مناطق مختلف از خدمات شهری بصورت یکسان نبوده و مناطق کم جمعیت در مقایسه با نواحی پرجمعیت به خدمات بیشتری در داخل محدوده خود دسترسی دارند که این نشاندهنده ارتباط منفی بالا بین توزیع خدمات و جمعیت در میان مناطق میباشد. بنابراین برقراری ارتباط منطقی و هماهنگ بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در مناطق شهری بابل برای نیل به توسعه پایدار ضروری به نظر می رسد.
مقدمه :
وجود نابرابری و عدم تعادل فضایی در ساکنین مناطق مختلف یک شهر به هیچ وجه پدیدهای جدید در هیچ یک از شهرهای جهان نیست. اما در کشورهای درحال توسعه به دلیل فاحش بودن تفاوتهای اجتماعی- اقتصادی و نابرابری و عدم تعادل در خدمات شهری، تفاوت فضایی شهرها تشدیده شده است زیرا که ساختار فضایی یک شهر متشکل از اجزاء و عناصری است که با یکدیگر در کنش متقابل هستند که ناپایداری هرکدام ازاین اجزاء بر کل ساختار تاثیر خواهد گذاشت
توسعهی پایدار شهری، پدیده ای است که با ابعاد پیچیدهی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی همراه است. توسعهی پایدار شهری تنها یک مفهوم اقتصادی نیست که بتوان با تغییرات کالبدی و ایجاد زیرساخت های فیزیکی به آن دست یافت، بلکه ، یک مفهوم همه جانبه و جامع در زمینههای مختلف است. که باید در کنار تأمین منافع نسل حاضر، منافع نسلهای آینده را نیز مدنظر داشته باشیم.
نگاههای حاکم بر برنامهریزی جهت دستیابی به توسعهی پایدار شهری باید به گونهای باشد که عدالت را در شهر مختل نکند. عدالت اجتماعی ازجذّاب ترین شعارهای مکاتب بشری در طول تاریخ بوده است و در دهههای گذشته یکی از مهمترین موضوعهایی است که دانشمندان علوم مختلف به آن توجه دارند
به همین خاطر عدالت اجتماعی از مفاهیم بنیادین توسعه پایدار شهری است. در تبیین مفهوم عدالت اجتماعی ، نیاز به بررسی و شناخت مناطق شهری از نظر امکانات و خدمات اولیه و اساسی ضروری است. عدالت اجتماعی در شهر مترادف با توزیع فضایی عادلانه امکانات و منابع بین مناطق مختلف شهری و دستیابی برابر شهروندان به آنهاست بنابراین مهمترین رسالت برنامه ریزان و مدیران شهری - یعنی کسانی که باید تحلیل کنند که چه کسی، چه چیزی را کجا و چگونه به دست میآورد، یا باید به دست آورد
در این زمینه، تلاش برای دستیابی به آرمان » فرصتهای برابر« در دسترسی گروههای مختلف جامعه شهری به خدمات شهری و از بین بردن تضاد در تامین فرصتهای آموزشی، بهداشتی، خدماتی و مانند آن میباشد. در راستای رسیدن به چنین هدفی رعایت اصل برابری و دستیابی برابر به فرصتهای زیست شهری از اولویتهای اساسی خواهد بود
پس یکی از مهمترین عواملی که باید در جهت اجرای عدالت اجتماعی - فضایی در برنامه ریزی برای شهرها رعایت کرد، توزیع مناسب خدمات شهری و استفاده صحیح از فضاهاست. در این خصوص افزایش منافع عمومی و توجه به استحقاق و لیاقت افراد می توانند با برقراری عادلانه تر، عدالت اجتماعی، اقتصادی و فضایی را در مناطق شهری برقرار نمایند .
در مقابل، عدم توزیع مناسب خدمات عمومی و عدم تحقق اهداف طرح های شهری - طرح جامع، تفصیلی و - که از عوامل تاثیرگذار در نابرابری در سطح مناطق شهری هستند، نه تنها می توانند در بر هم زدن تعادل و توارن جمعیتی در شهرها میانجامند، بلکه دسترسی به امکانات و خدمات را نیز با مشکل مواجه ساخته و ناپایداری هایی را در سطح شهر شکل می دهند
بابل یکی از شهرهای استان مازندران است که در سالهای اخیر رشد شتابان و لجام گسیخته ای و شهر نشینی شتابانی را شروع کرده است. با این روند پر شتاب مسایل و مشکلات فضایی متعددی همچون شکلگیری سکونتگاههای غیر رسمی، توزیع فضایی نامتعادل منابع و امکانات خدماتی و توسعه کالبدی- فضایی نامناسب روبرو بوده است تحقیق حاضر با تعریف 5 شاخص و 44 متغیر سعی میکند تا مناطق مختلف شهر را به لحاظ میزان بهرهمندی از شاخصهای عدالت اجتماعی سطح بندی کنیم.
- 1 مبانی نظری :
عدالت اجتماعی یعنی با هریک از افراد جامعه به گونهای رفتار شود که مستحقق آن است و در جای ، جای داده شود که سزاوار آن است. به عبارت دیگر هر فرد براساس کار، امکانات فکری و ذهنی و جسمی بتواند از موقعیتهای مناسب و نعمات برخودار شود. همچنین عدالت اجتماعی یعنی کاربرد مفهوم عدل توزیعی نسبت به ثروت، دارایی، امتیازات و مزیتهای که در هریک از جوامع انباشته شده است
عدالت اجتماعی در شهر یعنی حفظ منابع گروههای مختلف اجتماعی به طور عام و گروههای هدف به طور خاص به وسیله توزیع بهینه منابع شهری، درآمدها و هزینهها است
هدف نهایی عدالت اجتماعی کاهش نابرابریها بوده و با از بین بردن شکافهای عمیقی بین امتیازات مثبت و منفی سعی دارد که نتایج زیانآوری را که محرومیت و فقر بر محیط زیست و توسعه پایدار وارد آورده را از بین ببرد
کمیسیون جهانی محیط زیست ، توسعه پایدار را چنین تعریف کرده است: » توسعه پایدار، توسعه ای است که پاسخگوی نیاز نسل های حاضر باشد، بدون آنکه توان نسل های آتی را برای برآورده کردن نیازهای زمانه خود محدود کند بنابراین توسعه پایدار در بردارنده تغییر روابط بین انسانها و بین انسان و طبیعت در زمان کنونی و در طول زمان است
