بخشی از مقاله
چکیده:
آویشن یکی از مهمترین گیاهان دارویی در سطح دنیاست که موارد استفاده بسیار زیادي در صنایع دارویی و غذایی دارد. یکی از مشکلات کشاورزي رایج، استفاده بیرویه از کودهاي شیمیایی است. امروزه در راستاي حذف و یا کاهش افزودنیهاي شیمیایی در مواد غذایی، تحقیقات زیادي براي جایگزین کردن مواد شیمیایی با مواد طبیعی انجام شده است. در تحقیق پیش رو دو گونه آویشن زراعی - - Thymus vulgaris و آویشن وحشی - Thymus kotschyanus - مورد بررسی قرارگرفتند و تاثیر کاربرد ازتوباکتر به جاي کاربرد کود اوره بر روي گیاهچههاي هر دو گونه در دو سطح با و بدون ازتوباکتر مورد بررسی قرار گرفت. صفات مورد بررسی شامل: وزن تر اندام هوایی، وزن خشک اندام هوایی، وزن تر ریشه و وزن خشک ریشه بودند. این آزمایش به صورت آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی با چهار تکرار در گلخانه انجام شد. پس از آنالیز دادهها و تجزیه واریانس، نتایج نشان داد که استفاده از ازتوباکتر بر روي گیاهچههاي هر دو گونه، اثر معنیداري را در صفات نداشت و پس از بررسی در وزن تر ریشه، استفاده از ازتوباکتر، سبب کاهش وزن تر ریشه شد ولی معنیدار نبود.
مقدمه
بسیاري از گیاهان دارویی از جمله آویشن1 به صورت فرآوري نشده از کشور صادر میشود در صورتی که فرآوردههاي حاصل از آنها با قیمت گزاف وارد میگردد. یکی از مشکلات کشاورزي رایج، استفاده بیرویه از نهادههاي شیمیایی در قالب کود و آفتکشهاي شیمیایی صنعتی است که پیامدهاي جدي اقتصادي، زراعی و زیست محیطی به دنبال داشته و امروزه در راستاي حذف و یا کاهش افزودنیهاي شیمیایی در مواد غذایی، تحقیقات زیادي براي جایگزین کردن مواد شیمیایی با مواد طبیعی انجام شده است. در بین گونههاي متعدد آویشن، آویشن وحشی - ککطپ - Thymus kotschyanus B به عنوان یگ گونه بومی ایران و آویشن باغی - Thymus vulgaris - از اهمیت بالایی برخوردار است. از مهمترین باکتریهاي محرك رشد که امروزه در کشاورزي مورد توجه قرار گرفتهاند میتوان به جنس ازتوباکتر اشاره کرد. از فواید همزیستی با این باکتریها - که به عنوان کود بیولوژیک نیز استفاده میشود - علاوه بر تثبیت زیستی نیتروژن، تولید هورمونهاي محرك رشد گیاه نظیر اکسین، جیبرلین، سیتوکینین، ترشح مواد بیولوژیکی فعال مانند ویتامین B، اسید نیکوتینیک، اسید پنتوتنیک و بیوتین، توسعه سیستم ریشهاي، بهبود جذب آب و عناصر غذایی اشاره کردح در نقاط مختلف دنیا تحقیقات متعددي بر روي گیاهان دارویی در رابطه با تاثیر کودهاي بیولوژیک بخصوص ازتوباکتر صورت گرفته است. غطهپن ککلاطغهح و همکاران - 2005 - ، در تحقیقی با بررسی تاثیر کودهاي بیولوژیک بر گیاهان بابونه و همیشه بهار، شاهد افزایش عملکرد گل در همیشه بهار بودند. همچنین در بابونه افزایش عملکرد گل مشاهده گردید ولی تاثیري بر کیفیت آن نداشت. ططهwلاکلاهق و همکاران - 2000 - ، نتیجه گرفتند که کودهاي بیولوژیک و کود شیمیایی فسفر بر روي گیاه اسفرزه تاثیر معنیداري ندارند. لذا با بررسی اثر کود بیولوژیک ازتوباکتر بر روي برخی صفات کمی آویشن به شرح زیر خواهد آمد. امید است که دستاوردهاي ناشی از این تحقیق بویژه براي کشت و صنعت گیاهان معطر و دارویی در ایران مفید واقع شود. با توجه به منابع موجود چنین استنباط میشود که تحقیقات بر روي تغذیه گیاهان دارویی رو به افزایش است و خصوصاً حرکت صنایع کشاورزي به سمت تولید محصولات ارگانیک و سالم اهمیت کاربرد کودهاي شیمیایی را فزونی میبخشد.
مواد و روشها
این پژوهش در مورد بررسی تاثیر ازتوباکتر بر بعضی از خصوصیات کمی گیاهچههاي دو گونه آویشن زراعی و وحشی در شرایط گلخانه صورت پذیرفت و به صورت آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملا تصادفی با چهار تکرار انجام شد. بذر آویشن باغی تهیه شده براي انجام این آزمایش ذً و از شرکت بناري آلمان تهیه گردید و بذر آویشن وحشی که به صورت خودرو در طبیعت ایران و خصوصاً در کوههاي البرز مشاهده میشود، از ارتفاعات البرز و در منطقه طالقان جمعآوري شدند. جهت اعمال تیمار ازتوباکتر از محصول تجاري نیتروکسین استفاده شد. نیتروکسین مورد استفاده از شرکت فناوري زیستی مهر آسیا تهیه گردید. در این تیمار استفاده و عدم استفاده از ازتوباکتر بررسی شد. ابتدا بذور در سینیهاي کشت با حجم حفرههاي 35 میلی لیتري کاشته شدند. محیط کشت درون سینیهاي کشت شامل: یک سوم ماسه، یک سوم کوکوپیت و یک سوم خاك زراعی بود.، آبیاري سینیها بصورت بارانی مکانیزه - بوم - دو بار در روز اعمال گردید. با این سیستم آبیاري سینیها بطور یکنواخت انجام شد. پس از 45 روز گیاهچهها آماده انتقال به گلدانهاي اصلی شدند. قبل از انتقال، جهت اعمال تیمار ازتوباکتر، سینیها را در محلول 20 درصد ازتوباکتر به مدت 30 دقیقه غوطهور کردیم. ازتوباکتر مورد استفاده از شرکت فناوري زیستی مهر آسیا با نام تجاري نیتروکسین تهیه شد. پس از آن، گیاهچهها را در گلدانها منتقل و در گلخانه قرار گرفتند.. دو ماه پس از استقرار گلدانها در گلخانه مرحله دادهبرداري آغاز شد. ابتدا اندام هوایی برداشت و پس از اندارهگیري وزن اندام هوایی، کلیه اندام هوایی در دماي 25 درجه سانتیگراد خشک شدند و وزن خشک آنها با ترازوي دیجیتال اندازهگیري شدند. پس از خارج کردن ریشهها از گلدانها و خاكزدایی از آنها، وزن تر و خشک آنها با ترازوي دیجیتال اندازهگیري شدند. جهت وزن خشک، ریشهها را مانند اندام هوایی در دماي اتاق خشک کردیم.
نتایج و بحث
پس از تجزیه واریانس و مقایسه میانگین دادهها - جدول - 1، مشاهده گردید که استفاده از تیمار ازتوباکتر هیچ اثر معنیداري را بر روي صفات مذکور بر روي هر دوگونه ندارد. تنها تغییر مشهود در وزن تر ریشه بود که در بوتههاي آویشن باغی کاربرد نیتروژن سبب کاهش وزن تر بوته گردید که البته این تغییر نیز معنیدار نبود. در نمودارهاي زیر عدم تغییرات قابل توجه در هر پنج صفت مورد بررسی کاملا قابل مشاهده است. بر اساس این تحقیق بر خلاف تصورات عموم کشاورزان در مورد کشت آویشن، کاربرد کود بیولوژیک ازتوباکتر تاثیر خاصی بر صفات فیزیکی فوق ندارد و از نظر عملکرد توجیه اقتصادي نخواهد داشت.
