بخشی از مقاله
مقدمه
گونه گیـاهی Chaerophyllum macropodum کـه در
زبان فارسی جعفري فرنگی کوهستانی نامیده میشود یکی از گونـــههـــاي معطـــر از جـــنس جعفـــري فرنگـــی
(Chaerophyllum) از خـانواده چتریـان (Umbelliferae)
میباشد. جنس مذکور در ایران داراي هشت گونـه اسـت که بجز یکی، بقیه چند ساله بوده و در مراتع و ارتفاعـات کوهستانی و تقریباً در سراسـر ایـران بجـز منـاطق گـرم و مرطوب جنوبی، گسترش دارند (مظفریـان، .(1375 گونـه مورد نظر، گیاهی است پایا و دو ساله، علفی سبز به ارتفاع
45-160 سانتیمتر، داراي سـاقه منفـرد، بلنـد، ایسـتاده و استوانهاي، در بخش فوقانی داراي انشعابهاي دیهیمی.
برگها پهن دراز بـا ابعـاد 14-40×11-34 سـانتیمتـر، کرکینه پوش، متمایل به خاکستري و سفید، بسیار بریـده و منقسم، با 4-6 بار تقسیمات شانهاي عمیق، با قطعات تخم مرغی- پهـن دراز، فشـرده و کوچـک. گلهـاي آن سـفید، گلبرگهاي خارجی بزرگ و شـعاعی و کـم و بـیش قلبـی شکل، مجتمع در گلآذین چتري مرکـب شـامل پرتوهـاي بلند و چترك، فاقد پرتـو مرکـزي، دمگـل داراي 2/5-16
سانتیمتر طول، با 4-8 پرتو به طول 9 سانتیمتر، پرتوهاي میوهدار محکم، همقد یا نا همقد، براکتههاي چترك معدود
(5-6)، مژکدار به طول 2-5/5 میلیمتر، دمگلهـاي فرعـی
3-7 عدد، که میوهدارها گسـترده و بـهصـورت سـتارهاي، همقد یا بلندتر از میـوه، میـوه بـا بزرگـی 12-35×1/5-2
میلیمتر، استوانهاي- خطی، با دنده و پرههاي کنـد؛ خامـه به طول 1/5-2/5 میلیمتر، برگشـته. موسـم گـلدهـی آن ماههاي خرداد و تیر میباشد (قهرمان، .(1374
با توجه به اهمیت و کاربرد اسانسها در صنایع مختلف، مانند صنایع دارویی، غذایی، شیمیایی، بهداشـتی-آرایشـی
و... مطالعـه و بررسـی آنهـا مـورد عنایـت کارشناسـان و محققان در سراسر جهان قرار گرفته است. بر این اسـاس، بررسیهایی نیز بر روي ترکیبهاي اسانسی گونههاي مختلف جنس جعفري فرنگی انجام گرفته است. جنس یادشده بـه دلیل داشـتن ترکیبهـاي اسانسـی بـا ارزش از یـک سـو و ترکیبهاي متابولیـت ثانویـه از سـوي دیگـر، مـورد توجـه خاص پژوهشگران میباشد.
پژوهشگران کشور لهستان، ترکیبهاي آلفا-پینن -0/02) (%2/2، لیمـــونن (%3/6-1/1)، ســـینئول (%2/9-0/02)،
فنچون (%0/88-0/13)، ترپینئول (%3/79-0/64) و اوژنول
(%18/8-16/3) را بــه عنــوان ترکیبهــاي عمــده بــراي اسانســهاي حاصــل از بخشــهاي مختلــف زیــر گونــه
رویش یافتـه
در لهستان گزارش نمودهانـد ( Kudrzyck-Bieloszabska
.(& Glowniak, 1970
همچنین در یک تحقیق دیگـر، پژوهشـگران لهسـتانی، ترکیبهاي موجود در روغن اسانسی بخشهاي مختلف گونه C. hirsutum را گـزارش نمودنـد و آلفـا-فنچیـل اسـتات
(%50/0)، اوژنــول (%22/5-2/8) و 1و-8ســینئول -3/9) (%21/0 را بــهعنــوان مــواد غالــب معرفــی نمــودهانــد
.(Kudrzyck-Bieloszabska & Glowniak, 1976)
ترکیبهاي شیمیایی موجـود در روغـن اسانسـی گونـه C . reflexum از کشـور پاکسـتان گـزارش شـده و در آن ترکیبهـــاي هیدروکســـی میریســـتیک اســـید (%27/4)،
میریستیسین (%17/3)، پارا- سیمن (%8/6)، آلفا-ترپینئول
(%4/1)، گامــا-تــرپینن (%3/1)، 1و-8ســینئول (%2/5) و
سانتن (%1/2) بهعنوان ترکیبهاي اصلی شناسایی شـدهانـد
.(Ashraf et al., 1979) روغن اسانسی میوه، ساقه و برگ گونه C. hirsutum توسط محققان آلمـانی تجزیـه شـده و
C. azoricum Trel.
Vajis et
642 مقایسه ترکیبهاي شیمیایی اسانس ریشه...
شامل بتا-پینن، به میزان %25 در میـوه و سـابینن در سـاقه بـه مقـدار %58/2 و در بـرگ بـه مقـدار %25/9 بـهعنـوان ترکیبهاي عمده شناخته شدهاند. همچنین آکورنـونB– در اسانس میوه گونـه مـذکور (%18) و در برگهـاي آن (%9)
یافت شده است .(Kubeczka et al., 1989)
در کشـــور یونـــان، اســـانس یـــک زیـــر گونـــه از C. bulbosum توسط محققان تجزیه و ترکیبهاي اسانسـی آن گزارش شده اسـت. در ایـن نمونـه، سسـکویی ترپنهـا
(%20/9) و آلکانهــا (%14/2) تعیــین شــدهانــد. ترکیبهــاي شیمیایی عمده در اسانس این گیاه، آپیول ( (%37/1، 3 و7
و -11تـري متیـل- 1 و 5 و-10 دو دکـا تـري ان--3 ال
(%8/5)، لینالول (%7/7)، میریستیسـین (%6/9) و اوژنـول
(%5/8) بودهاند .(Kokkalou & Stefanou, 1989)
در کشــور آذربایجــان، اســانس دو گونــه از جــنس Chaerophyllum به شرح زیر تجزیه و شناسایی شدهاند:
اولین گونه، C. bulbosum L. که در اسـانس انـدامهاي هوایی آن، 18 ترکیب شناسایی شد که تنها %32 کل روغن اسانسی را تشکیل میداد. در میان آنهـا لینـالول بـا %18/3
بیشــترین مقــدار را بــه خــود اختصــاص داده اســت
.(Mamedova & Akhmedova, 1991)
دومین گونه، عبارت بـود از C. macrospermum کـه اسانس گلها و اسانس برگ- ساقه مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفتند. نتیجه این تحقیق، شناسایی 33 ترکیب (%39)
از کل ترکیبهاي تشکیلدهنده اسـانس گلهـا و 28 ترکیـب
(%41) از کل ترکیبهاي تشکیلدهنده اسانس بـرگ- سـاقه بوده است. ترکیبهاي عمده موجود در اسـانس گلهـا، 1 و -8سینئول (%7/2)، لینالول (%6/7)، دلتا--3کـارن (%4/4)،
