بخشی از مقاله
چکیده
تهران به عنوان یکی از آلاینده ترین پایتخت های جهان، توان گنجایش ناوگان خودرو موجود را ندارد و ترافیک صبحگاهی و شامگاهی یکی از معضلات عمومی این شهر تلقی می شود. در اثر وجود این پدیده، همواره بخش اعظمی از زمان نیروی کار جامعه در این میان اتلاف شده و خسارتها و هزینه های مستقیم و غیر مستقیم زیادی به سیستم اقتصادی وارد و کاهش سطح بهره وری را در پی دارد. علاوه بر تحمیل خسارات مالی ناشی از وجود ترافیک سنگین شهری، با توسعه ناپایدار و نامتعادل سیستم حمل ونقل شهری، شاهد پدیده آلودگی هوا و آثار منفی آن بر سلامت عمومی خواهیم بود. در تحقیق حاضر تلاش می شود با بهره مندی از رویکرد سیستمی برای توسعه مدل های ذهنی، ساختار سیستمی تاثیرات وجود ترافیک کلان شهر تهران برسلامت روانی و جسمی مردم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و بر پایه شناخت خاصله شده راهکارهای بهبود و کاهش اثرات نامطلوب آن ارائه شود.
نتایج تحقیق نشان می دهد برای یک مسئله نظیر ترافیک ارائه یک راه حل منفرد مشکل کل سیستم را حل نخواهد کرد. در نتیجه راهکارهایی به صورت همزمان برای کنترل متغیرهای با اهمیت در حل مسئله پیشنهاد می شود. از اینرو اتخاذ مجموعه ای از سیاستها شامل کنترل جمعیت از طریق ایجاد کارآفرینی برای کاهش مهاجرت به کلان شهرها، برنامهریزی نیروی انسانی، دورکاری، فرهنگ سازی و همکاری کسب و کارها و افراد جامعه در جهت بهبود شرایط و ایجاد منافع مشترک در همکاری ها، مهمترین راهکارهای کنترل مسئله می باشند.
کلمات کلیدی: ترافیک، سلامت عمومی، رویکرد سیستمی، ساختار علت و معلولی
.1 مقدمه
ترافیک یک واژه شناخته شده بین المللی است و در قوانین به مجموعه عبور و مرور وسایل نقلیه و اشخاص و حیوانات در راهها اطلاق می گردد. ترافیک از سه عامل تشکیل می شود این عوامل عبارتند از: انسان، راه و وسیله نقلیه. تراکم بیش از اندازه جمعیت همراه با افزایش وسایل نقلیه باعث بوجود آمدن ترافیک در سالهای اخیر شده است که به یکی از بزرگترین مشکلات کلانشهرها و ساکنین آنها بدل شده است. افزایش روزافزون جمعیت شهر تهران در اثر مهاجرت بی رویه، عدم برنامه ریزی مناسب جهت کنترل رشد ناپایدار و عدم کنترل تولید و توزیع خودرو توسط تصمیمگیران باعث شده تا تهران به جولانگاه ترافیک تبدیل شود.
پدیده ی ترافیک و تبعات آن بر سلامت جامعه تنها مشکل ایران و کشورهای در حال توسعه نیست، بلکه کشورهای پیشرفته و صنعتی نیز با این معضل رو به رو هستند. به عنوان مثال شهرهای چون مکزیکوسیتی، بوگوتا، سائوپائولو، سانتیاگو، پکن نیز با این معضل روبرو هستند. تهران به عنوان یکی از آلاینده ترین پایتختهای جهان، توان گنجایش ناوگان خودرو موجود را ندارد. در اثر وجود این پدیده، همواره بخش اعظمی از زمان نیروی کار جامعه در این میان اتلاف شده و خسارتها و هزینه های مستقیم و غیر مستقیم زیادی به سیستم اقتصادی وارد و کاهش سطح بهره وری را در پی دارد. علاوه بر تحمیل خسارات مالی ناشی از وجود ترافیک سنگین شهری، با توسعه ناپایدار و نامتعادل سیستم حمل ونقل شهری، شاهد پدیده آلودگی هوا و آثار منفی آن بر سلامت عمومی خواهیم بود.
سازمان جهانی بهداشت1، یکی از مولفه های کیفیت زندگی2 را محیط زیست میداند و در آن سلامت افراد مرتبط با محیط را در درجه ای از عدم وجود آلودگی هوا، آلودگی صوتی و عدم وجود اضطراب و نگرانی محیط که بخشی از آن به دلیل وجود پدیده ترافیک میتواند رخ دهد، ارزیابی میکند. وجود ترافیک می تواند مشکلات زیادی را برای شهروندان یک شهر در پی داشته باشد. آلودگی هوا و آلودگی زیست محیطی که باعث ایجاد مشکلات جسمی از قبیل بیماری های قلبی و تنفسی در افراد جامعه می شود. بروز مشکلات روحی روانی که باعث تنش های رفتاری و پرخاشگری و اختلال در زندگی و روابط اجتماعی و خانوادگی می شود. تخصیص بخش قابل توجهی از بودجه دولت به ساخت، توسعه و نگهداری بزرگراه، پل، تونل و سایر کانال های حمل و نقل، برای کاهش سطح ترافیک، که در صورت عدم وجود ترافیک این بودجه در بخش های دیگری سرمایه گذاری می شود.
به علاوه بودجه ای که برای جبران خساراتی که ترافیک بر سلامت جسم و روان مردم می گذارد مانند هزینههایی که در بخش سلامت به این موارد اختصاص داده می شود و یا هزینه هایی که صرف داوری و حل اختلاف یک نزاع خیابانی می شود که این نزاع به دلیل تنش و استرس ترافیک به وجود آمده است. علاوه بر این هزینه وقتهای تلف شده در ترافیک، هزینه های تصادفات،ماموران راهنمایی و رانندگی و کنترل ترافیک را هم باید مد نظر قرار داد. از اینرو می توان گفت با یک دید همه جانبه نگرانه به مسئله ترافیک شهری، می توان علاوه بر تحمیل هزینه های مستقیم و غیر مستقیم سالیانه به بخش اقتصادی شهر، کاهش کیفیت زندگی، تنزل سطح سلامت عمومی جسمی و روانی و کاهش بهره وری نیروی کار عمده ترین تبعات وجود ان می باشند، از این رو در تحلیل پیدایش مسئله و ارائه راهکار نیز می بایست از رویکردی کل نگر و سیستمی برای بررسی همه جانبه ساختار بوجود آورنده استفاده نمود. از این رو در تحقیق حاضر ابتدا ساختار سیستمی بوجود آورنده مسئله ارائه و سپس راهکارهای بهبود با توجه به ساختار علّی بوجود آورند مشکل ارائه خواهد شد.
.2 پیشینه تحقیق
دانا و همکاران - 1387 - در تحقیق خود مدل پویای آلودگی هوا ناشی از ترافیک ایجاد شده توسط سفرهای شغلی طی یک شبانه روز در شهر تهران را ارائه داده و با استفاده از میزان سفرهای شغلی روزانه انجام شده شهروندان تهرانی، میزان پیمایش انجام شده و تناژ آلودگی موجود شهر تهران را برآورد نموده است. همچنین در این تحقیق تلاش شده است با استفاده از روش رگرسیون چندگانه میزان همبستگی بین پارامتر های موثر بر ایجاد بار آلودگی هوا و به تفکیک برای هر نوع آلاینده مشخص شود.
فطرس - - 1390 به تحلیل پویایی های محدودیتهای ترافیکی با تمرکز بر محدودیت تردد خودروهای با پلاک زوج یا فرد در شهر تهران اجرای آن پرداخته است. اویسی و همکاران - - 1385 در تحقیق خود به بررسی تاثیر الودگی صوتی ناشی از ترافیک بر سلامت عمومی روانی جامعه پرداخته است. صفری مقدم - - 1388 با شواهد و دلایل مزیت رویکرد مدیریت تقاضای سفر و عدم کارایی روشهای سنتی متداول حل مشکلات ترافیک، آلودگی هوا و صرفه جویی در مصرف سوخت را تبیین و با استناد به تجارب خارجی علل عدم توفیق برنامه های دو دهه اخیر شهر تهران را توجیه کرده است. همچنین در این تحقیق مدلی به عنوان مدیریت تقاضای سفر در شهر الکترونیک1 سه استراتژی کاهش میزان سفر ها , بهبود گزینه های حمل و نقل و کاهش ازدحام ترافیکی را بیان می کند.
زیاری - - 1388 به بررسی دورکاری به عنوان یکی از راههای جلوگیری از افزایش روز افزون ترافیک در شهرها پرداخته است که در آن بخشی از تقاضای سفر های روزانه به محل کار حذف شده و انجام قسمتی از کارها که بدون حضور شخص در محل کار امکان پذیر است و در منزل کارمندان انجام گرفته و به این ترتیب باعث کاهش سفرهای درون شهری می شود. صالحی - - 1386 به بررسی رابطه برخی از انواع آلودگیها محیطی با پدیده ی آلودی های رفتاری در فضای شهری پرداخته است. رویانیان و سمیعی - - 1388 به بررسی سامانه هوشمند حمل و نقل2 و تاثیر آن بر وضعیت ترافیک پرداخته اند.
می توان گفت بخش اعظمی از تحقیقات انجام شده در خصوص مسئله ترافیک ، به بررسی جداگانه نقش عواملی خاص در میزان ترافیک پرداخته و در اغلب آنها تاثیر نرم پدیده ترافیک بر سلامت عمومی مورد تاکید قرار نگرفته است. از این رو تحقیق حاضر به منظور شناسایی ساختار سیستمی تاثیرات ترافیک بر سلامت عمومی شکل گرفته است.
.3روش
روش شنا سی انجام تحقیق بر مبنای مراحلی رویکرد پویایی شنا سی سیستم می با شد. روش پویایی شناسی در سال 1950توسط فارستر3 از موسسه فناوری ماساچوست4 ابداع گردید. روش پویایی شناسی سیستم توانایی الگوسازی ابعاد مختلف مسئله را داراست و روش کارآمدی در تجزیه و تحلیل سیستم و مسائل به کمک شبیه سازی کامپیوتری محسوب می شودو توانایی آشکار سازی پیامد های نامشخص و پیش بینی نشده تصمیمات را داراست و به درک و فهم سیستم های پیچیده کمک می نماید - احمدوند و باستان، - 1392 فار ستر معتقد ا ست که روش شنا سی پویایی های سی ستم قدرت ذهن ان سان و توانایی های کامپیوتر های امروزی را تلفیق نموده است .
در گام های آغازین م سئله که در حال ساخته شدن می با شد، برای تعیین متغیرهای مناسب و حلقه های بازخوردی امکان پذیر خلاقیت لازم است که ذهن انسان بهترین ابزار خواهد بود .کامپیوتر برای آشکارسازی نتایج غیرقابل انتظاری که از پیچیدگی و رفتار پویای سی ستم نا شی می شود بکار می رود .زیرا به تصویر ک شیدن اثرات بازخوردی و غیر خطی متغیرهای تصمیم ساز، در سیستم های پیچیده،برای انسان امری مشکل است .آدمی اغلب با خطی فرض نمودن رابطه بین متغیرها نسبت به پیش بینی اقدام نموده، در حالی که این مسئله می تواند منجر به تصمیم گیری های نادرست گردد.
