بخشی از مقاله
چکیده
یکی از بزرگترین دغدغه های هر دولت و هر خانواده ای مسئله بیکاری است. بیکاری از جمله معضل هایی است که روی همهی مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاستی یک کشور تاثیر مستقیم میگذارد. با وجود اهمیت زیاد بیکاری اکثر دولتها از جمله دولت ایران هنوز با این معضل روبه رو هستندو نتوانسته اند علل آن را تقلیل داده و یا از اثرات آن بکاهند. در واقع علت اصلی ناکارآمدی تحقیقات انجام شده برای کشف عوامل این مسئله و همچینن عدم توفیق سیاست های اتخاذ شده برای کنترل آن ریشه در فهم ضعیف از ساختار بوجود آورنده رفتار مشکل ساز بدلیل عدم تجهیز به رویکرد سیستمی برای تحلیل دینامیک رفتار دارد.
تحقیق حاضر به بررسی همه جانبه عوامل موثر در بیکاری با رویکرد کل نگر و سیستمی پرداخته، دینامیک مسئله را در طول زمان تحلیل نموده، ساختارهای بازخوردی سازنده رفتار را شناسایی نموده و به کمک مدلسازی، اثرات اجرای سیاستها و سناریوهای مختلف را شبیه سازی نمی نماید. از این رو به واسطه درک حاصل شده از این سیستم یادگیرنده، زمینه و مبنای لازم را برای اتخاذ تصمیمات بهتر و کارآمد تر فراهم می گردد .
کلمات کلیدی: بیکاری، تورم، اشتغال، پویایی شناسی سیستم، ساختار علت و معلولی
.1 مقدمه
در دنیای واقعی امکان تجربه و پیاده سازی همه آزمایش ها و حوادث وجود ندارد زیرا بعضی از آنها نیاز به زمان طولانی و هزینه زیاد دارند و بعضی دیگر مخربند. امروزه در بسیاری از بحران های مختلفی که در سازمان ها پیش میآید، مدیران به منظور تخفیف و تسکین دردهایی که بر بدنه ی سازمان وارد می شود، غافل از تأثیرات دراز مدت تصمیمات خود، دارویی برای سازمان تجویز می نمایند که در آینده ای نه چندان دور، منجر به نابودی کل سازمان خواهد شد - استرمن1،. - 2000 متأسفانه توجه ناکافی به مفاهیم تفکر سیستمی در دراز مدت، منجر به بروز مشکلات بزرگ می گردد. از اینرو، بنیان موفقیت یک سازمان تنها در صورتی استوار خواهد بود که کلیهی افراد سازمان شروع به تفکر در راستای شناسایی ساختارهای سیستمی نموده و بهمنظور آشکارسازی زوایای پنهان مشکلات، از این ابزار جادویی در عملکرد روزمره خود به صورت مؤثر استفاده نمایند .
سیستم های اقتصادی و اجتماعی در طبقه بندی بولدینگ پیچیده ترین سطح از سیستم های قابل درک هستند و لذا مدیریت این سیستم ها نیازمند نگاه سیستمی و کل نگر با درنظر گیری همه ابعاد مسئله می باشد. در مدیریت مسائل پیچیده اقتصادی و اجتماعی چه بسیار دیده شده که با اتخاذ سیاست های به ظاهر درست و پس از اجرای آن، رفتار خلاف شهود از سیستم ها مشاهده شده و حتی در مواردی حتی این سیاست ها موجب تشدید مسئله هم شده است. مسئله بیکاری هم یکی از مهم ترین مسائلی است که هم از بعد اقتصادی و هم از بعد اجتماعی قابل تحلیل است. قطعا سیاست گذاری و تصمیم گیری در این حوزه بدون یک نگاه سیستمی با درنظر گرفتن تمامی عوامل بصورت زنجیره های علت و معلولی، نه تنها مشکل را برطرف نخواهد کرد بلکه ممکن است موجب مقاومت در برابر سیاست هم شده و مشکل روز به روز تشدید یابد.
متدولوژی پویایی شناسی سیستم روش مدل سازی دقیقی است که ما را قادر می سازد رفتار سیستم های پیچیده را بصورت رایانهای و ساختاریافته شبیه سازی کرده و با استفاده از آنها سیاستهای موثرتری طراحی کنیم - استرمن،. - 2000 این رویکرد به ما کمک میکند که آثار جانبی بلند مدت تصمیم گیری را بیازماییم، پیچیدگی سیستم های پیچیده را مهار کرده، ساختار ها را شناسایی نموده و استراتژی هایی اثربخش تر را برای موفقیت بیشتر طراحی کنیم. از این رو در تحقیق تلاش شده است تا با متدولوژی پویایی شناسی سیستم مدلی برای تحلیل مسئله بیکاری در ایران ارائه نشده ونتایج اعمال سیاست های مختلف را بر روی آن مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
.2 پیشینه تحقیق
یکی از وظایف عمده و اساسی هر کشور برای برنامه ریزی اقتصادی ، اجتماعی و آموزشی شناخت کامل و دقیق کمیت و کیفیت عرضه نیروی کار و فرصت های جدید شغلی است که در بخش های مختلف اقتصادی - صنعت، کشاورزی و خدمات - در مناطق مختلف کشور ایجاد می گردد.
امروزه تقریبا در هر خانواده و گروه اجتماعی دغدغه و دل م شغولی بیکاری همه گیرشده و با ن شان دادن کارکردهای منفی خود، مثل بالا رفتن سن ازدواج، فقر، انحرافات اجتماعی، بی اعتمادی سیاسی، ناامیدی، افسردگی، مهاجرت به شهرها، طلاق، دزدی، قتل و خودک شی به یک بحران اجتماعی تبدیل شود. با وجود اهمیت زیاد بیکاری اکثر دولت ها از جمله دولت ایران هنوز با این مع ضل روبه رو هستندو نتوانسته اند علل ان را تقلیل دهند و یا از اثرات ان بکاهند.
تاکنون تحقیقات زیادی در مورد بیکاری صورت گرفته ا ست. در داخل ک شور نیز تحقیقاتی در مورد علل بیکاری و یا تاثیرات بیکاری انجام شده است. تحقیقاتی همانند بررسی رابطه ی بین بیکاری و تورم، رابطه ی بین بیکاری و کار آفرینی، رابطه ی بین بیکاری و فروش مواد مخدر انجام شده ا ست . به شتی و همکاران - - 1388 به برر سی رابطهعلّی بین کارآفرینی وبیکاری دربخش صنعت ایران پرداختند. موسایی وگرشاسبی - - 1389 در تحقیق خود رابطه بین بیکاری و قاچاق مواد مخدر در ایران را مورد بررسی قرار دادند. جلالی و شیرافکن - - 1388 تأثیر سیا ست های پولی بر سطح بیکاری ازطریق تحلیل منحنی فیلیپس نیوکینزین درایران در ایران را برر سی کردند. از طرف دیگرح سینی و قلی زاده - - 1389رابطه میان تورم وبیکاری دراقت صادایران را مورد برر سی قرار دادند. در حالت کلی می توان گفت تمامی این تحقیقات تنها به بررسی رابطه بین بیکاری با یک عامل پرداخته است، شاید بتوان گفت که در داخل کشور فعالیتی در زمینه بررسی و تحلیل سیستمی مسئله بیکاری انجام نشده است.
.3روش
روش شناسی انجام تحقیق برمبنای مراحل کلی رویکرد پویایی شناسی سیستم1 است. روش پویایی شناسی سیستم در سال 1950 توسط جی دابلیو فارستر2 از دانشگاه ام آی تی3 ابداع گردید .فارستر در ابتدا پویایی های صنعتی را معرفی و پس از آن با انتشار کتاب ارزشمند پویایی های شهری و سپس پویایی های جهان، روش پویایی شناسی سیستم را به عنوان یک رویکرد اصلی برای مدلسازی و شبیه سازی حالت های سیستم های پیچیده اقتصادی و اجتماعی مطرح نمود.
از بزرگترین مزایای این متدلوژی تبدیل روابط کیفی به مقادیر کمی و قابل لمس است؛ زیرا تصمیم گیری بر اساس کمیت ها، دشوار و با ریسک بسیار زیادی همراه است. روشن است که هدف پویایی سیستم، کاهش ریسک و در حقیقت پیش بینی رفتار سیستم در مقابل استراتژی های گوناگون و یا اثر عوامل محیطی است. این رویکرد این امکان را فراهم می آورد تا تصمیم گیرنده راهکارهای سیاسی پیشنهادی خود را قبل از اعمال در سیستم حقیقی در مدل شبیه سازی شده تست و پیامد های آن در دوره زمانی بلندمدت را بررسی و مطالعه کند. از اینرو، ابزاری مفید برای یادگیری و تبدیل تجربه به دانش بوده و مهمترین فرمان برای خلق سازمان یادگیرنده می باشد. - باستان و احمدوند، - 1392
حل مسئله توسط متدلوژی پویایی سیستم در پنج مرحله به انجام می رسد :
1. شناسایی و تعریف مسئله
2. ساختن نمودار های علت و معلولی
3. ساخت مدل ریاضی - نمودار حالت- جریان -
4. شبیه سازی و اعتبار سنجی مدل
5. تعریف سناریو های مختلف ، ارزیابی ، انتخاب و پیاده سازی راه حل مناسب - عباسی و همکاران، - 1394
4. نتایج و یافته ها
-1-4 تشریح دقیق مسئله
یکی از مهمترین مباحث درکشورهای درحال توسعه وتوسعه یافته و یاجوامع بشری جهان امروز مسئله مبادرت ورزیدن به کاری مفیدو سازنده برای افراد آن جامعه است. شغل مرتبط باتوانایی هاواستعدادهای ذاتی هر فرد امری است که هر شخص لزوما با آن درزندگی روزمره اش مواجه خواهد شد.
از آنجاییکه بیکاری مسالهای اجتماعی است که دراثر تغییراتساختاری اجتماعی حاصل شده است وعوارض اجتماعی وسیعی رابرجای-میگذارد، بایدعلتها را شناسایی وبرای آن ها راهکار ارائه نمود. می توان گفت یکی ازدلایل عمده بیکاری، رشد و افزایش جمعیت در اوایل انقلاب وقطع برنامههای کنترل جمعیت از یکسو واز سویی دیگر جنگ تحمیلی واقتصاد متکی برتک محصول و وابستگی بیش ازحد به درآمدهای نفت است. در تمام جوامع جنگ ها اشتغال کاذب ایجاد میکنند و پس از آن در صورت عدم برنامع ریزی اصولی رکود سنگین حاکم خواهد شد. از این رو هیچ وقت در بین مسوولان این ضرورت احساس نشدکه میتوان ازطریق گسترش صنعت درجامعه اولا در راه پیشرفت گام برداشت واز طرف دیگر از میزان بیکاری جامعه کاست. بعدازگذشت دو دهه ازعمل انقلاب بودکه پیامدهای افزایش جمعیت و عدم رشد صنایع درکشور خود را به وضوح نشان داد.
دریک ارزیابی بین المللی توسط بانک جهانی درباره انجام کسب و کار در کشورهای مختلف درسال 2011، ایران دربین 183 کشوردر رتبه 129 قرارگرفته است. اکنون می توان پرسیدکه چرا علیرغم توجه مسئولین در چند سال اخیر به این مقوله ، وجود عزم جدی برای کنترل و مدیریت مسئله بیکاری، اتخاذ تصمیمات فراوان در این راستا، مسئله بیکاری روز به روز تشدید یافته است. چه ساختاری سازنده این رفتار پیچیده است وحلقه های بازخوردی تنظیم کننده و تشدید کننده در این ساختار کدام هستند؟ نقاط اهرمی سیستم برای اعمال سیاست های کنترلی کداماند و نتیجه اعمال سیاست های مختلف تصمیم برای کنترل مسئله چه خواهد بود.
