بخشی از مقاله
چکیده
درخت بیدمشک دارای اهمیت ویژهای از لحاظ تولید عرق بیدمشک در استان آذربایجانغربی میباشد. عرق و نقل بیدمشک ارومیه شهرت جهانی دارد. با توجه به اهمیت آب و خشکسالی، استفاده از محرکهای مختلف رویشی و ریشهزایی، اعمال مختلف رژیمهای کم آبی درسطح آبیاری نیاز آبی نهال بیدمشک انجام شد.این طرح درسال زراعی 1396، در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجانغربی اجرا شد. در این بررسی تاثیرچهار تیمار رژیمهای آبیاری - آبیاریسنتی با آبیاری کامل %100 نیاز آبی و آبیاری نواری با تأمین آب - %100،%75 و%50 نیازآبی - به عنوان تیماراصلی و دو تیمارهای هورمونی - تیمار گذاشتن نوک نهال به هورمونIBA اسید ایندول بوتیریک1500میلی گرم درلیتر به مدت یک دقیقه، تیمار گذاشتن نوک نهال به هورمونNAA اسید نفتالین استیک100میلیگرمدرلیتربه مدت یک دقیقه و تیمار شاهد بدون هورمون - به عنوان عامل فرعی درقالب طرح بلوک-های کامل تصادفی درچهار تکرارانجام شد. اندازهگیری آب با کنتور حجمی آبیاری شد. مقدارآب داده شده به آبیاری-سطحی10870مترمکعب در هکتار و همچنین در بقیه تیمارهای که شامل آبیاری تیپ نواری، %100،%75 و%50 نیاز آبی به ترتیب مقدار 9240، 6930 و 4620مترمکعب در هکتار بود. نتایج حاصل از میانگین داده ها در نرم افزارSAS نشان داد که تأثیررژیمهای آبیاری و همچنین استفاده از هورمونهای رشد بر صفات اندازهگیری شده شامل بهره وری آب، مجموع اندازه طول تولیدی، اندازه قطر یقه - طوقه - ، درصدزندهمانی و مقدارآب داده شده در تولید نهال از لحاظ آماری در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. مقایسهرشد رویشی نهالهای بیدمشک با آبیاری سطحی و تیپ نواری با تأمین نیاز آبی%100 که آبیاری تیپ نسبت به آبیاری سطحی حدود 15 درصد، آبیاری تیپ با تأمین %75نیاز آبی نسبت به آبیاری سطحی با % 36 و آبیاری تیپ با تأمین آب %50نیاز آبی با %57 در مصرف آب نسبت به آبیاری سطحی صرفه جویی داشته است.
مقدمه
بیدمشک با نام علمیSalix aegyptiaca درختچه بومی کشور ایران و درباغات و مزارع استان آذربایجانغربی کاشته میشود. از طریق قلمهزدن یا خوابانیدن شاخه تکثیر میشود. الیاف این درخت سخت و درعین حال انعطافپذیر میباشد و به خاطر این خاصیت الیاف درمصارف کشاورزی مانند دستههای بیل و پارو و از شاخههای نازک آن برای سبد بافی و دیگر مصارف استفاده میشود. اگر تکثیر از طریق قلمه زدن باشد. معمولاَ از شاخههای جوان - 1-3 - ساله به عنوان قلم نهال استفاده میشود. این قلمهها را دراطراف جویبارها یا جاهای نمناک کاشته و پس از مدتی ریشهدار شده و جوانه میدهند وشاخههای اصلی روییده میشود. عمر گلها معمولاَ - 48-72 - ساعت میباشد ودرعرض این مدت باید برداشت شود.پراکنش جهانی شامل ایران،قفقاز، عراق ،افغانستان، پاکستان و ایران میباشد. حدوداً90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود که راندمان آبیاری در روشهای سنتی - سطحی - حدوداً35درصد میباشد. توسعه اراضی آبی کشور با توجه به کمبود منابع آب موجود جز از طریق صرفهجویی در مصرف آب موجود امکان پذیر نمیباشد. کنترل آب، صرفه جویی و بالا بردن راندمان آبیاری در روشهای سنتی موجود، نیاز به صرف وقت و هزینه زیادی دارد. دراین شرایط بهترین گزینه بالا بردن راندمان آبیاری از طریق تبدیل روشهای آبیاری سطحی به آبیاری تحتفشار میباشد. مهمترین مزیت آبیاری تحت فشار، صرفهجویی در مصرف آب است. امروزه راندمان کل آبیاری در سطح کشور، در مناطق و شرایط مختلف بین - - 30-40 درصد است . تلفات آب که به طور عمده مربوط به تلفات انتقال در انهار، تلفات توزیع در مزارع و تلفات مربوط به سوء مدیریت آبیاری است و درصد وسیعی از سه مشکل فوق در طرحهای آبیاری تحت فشار از میان برداشته میشود. میتوان راندمان آبیاری سطحی را با استفاده از روش آبیاری بارانی حدوداً به70درصد و یا با روش آبیاری قطره ای حدوداً به 90درصد ارتقاءداد - رضوی. طایفهرضایی. - 1387
- نورجو، - 1389 با بررسی استفاده از آبیاری قطرهای نواری - Tape - جهت استفاده بهینه ازآب در تناوب کشت آفتابگردان و گندم نشان دادهکه بهرهوری مصرف آب با استفاده از آبیاری قطرهای نواری به طور معنیداری با 107,6 درصد افزایش در مقایسه آبیاری نشتی به 0,761 رسید. کارایی و بهرهوری مصرف آب در سیستم آبیاری تیپ بیشتر بوده و موجب کاهش 18 درصد در مصرف آب و افزایش کارایی و بهرهوری مصرف آب به ترتیب 18,9 و 18,1درصد گردید. - هناره، - 1377 بابررسی اثر تیمارهای مختلف هورمونی بر روی ریشهزایی قلمههای خیار گلخانهای، نشان داد که بهترین تیمار هورمونی برای افزایش تعداد ریشه،1500میلی گرم درلیتر IBA اکسین - اسیدایندولبوتیریک - و100میلیگرمدرلیتراسید نفتالین استیک NAAدریکدقیقه هورمون بود. همچنین با انجام آزمایشی بر روی رقم پیونیر استعمال اسید ایندول بوتیریکNAA به مقدار 560 میلیگرم در لیتر بر روی قلمهها نسبت به شاهد - بدون هورمون - نتیجه بهتری داد - . - Hadid, 1992 طایفه رضایی - 1382 - با انجام آزمایشی به منظور تعین نیازآبی و محل قرار گرفتن قطرهچکانهادرآبیاریقطرهای درختان زردآلو در ارومیه، نشان داد که درصد مقدار آب و اثر متقابل روش آبیاری و مقدار آب بر روی عملکرد و کارآیی مصرف آب در سطح یک درصد تاثیر معنیدار بر رشد گیاه زردآلو دارد. همچنین ایشان مشخص کردند که روش آبیاری بابلر از نظر عملکرد و کارآیی مصرف آب نتیجه بهتری داده و در کلاس A قرار گرفته و مقدار آب 75 درصد تبخیر تجمعی از تشتک هم از نظر عملکرد و هم از نظر کارآیی مصرف آب در کلاس A قرار میگیرد.
مواد و روشها
این طرح درسال زراعی 1396 در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان-غربی اجرا شد. بر اساس نتایج طرحهای تحقیقاتی و تجربیات موجود از اجرای طرحهای سازگاری، با مدیریت آبیاری و صرفهجوئی در مصرف آب، استفاده از هورمون با محرکهای رشد برای تولید نهالهای قابل انتقال به مناطق مختلف کشور جهت کشت و توسعه باغات و جنگلها، نیاز به تحقیق درمورد نیاز آبی نهال بیدمشک ضروری است. دراین بررسی ابتدا240 اصله قلمه بیدمشک Salix aegyptiacaازایستگاه تحقیقات صنوبر - شهرستان میاندوآب - تهیه شد. قلمهها از قسمت میانی شاخههای جوان و سالم انتخاب با طول20 سانتیمتر، اندازهقطر - 1-2 - سانتیمتر و دارای - 4-5 - جوانه سالم انتخاب شدند. سپس قسمت ابتدایی قلمهها در ظرف محلول هورمونهای آغشته کردن نوک نهال به هورمون IBAاسیدایندول بوتیریک - اکسین - و آغشته کردن نوک نهال به هورمون NAA اسید نفتالین استیک تهیه شده به مدت یک دقیقه قرار داده شده و بلافاصله کشت انجام شد. اعمال چهار سطح تیمار رژیم آبیاری - آبیاریسطحی با تأمین آب %100 نیاز آبی و آبیاری تیپ با تأمین آبهای %100،%75 و%50 نیازآبی - و محلولپاشی نوبت دوم هورمونها زمانی انجام یافت که متوسط ارتفاع بوتهها یک متر بودند. فاصله خطوط نهالها در ردیف10سانتیمتر و فاصله ردیف نهالها 60 سانتیمتر و مصرف کودهای شیمیایی بر اساس آزمون خاک انجام یافت. اندازهگیری آب با کنتورحجمی بوده و به آبیاریسنتی، آبیاری تیپ با تأمین آب%100، % 75 و%50 نیازآبی به ترتیب مقدار 10870، 9240، 6930 و4620مترمکعب آب در هکتار آب مصرف شده است.
این آبیاری درچهارده نوبت از تاریخ کاشت تا رشد رویشی انجام شد. بعد از اعمال تیمارهای آبیاری و تیمارهای هورمونی وعملیات داشت شامل دو بار وجین و یک بار خاک دهی به پای نهالها، اندازهگیری خصوصیات رویشی انجام شد. اندازهگیری آب داده شده - مترمکعب در هکتار - ، اندازه قطر یقه یا طوقه - سانتیمتر - ، ارتفاع نهال - سانتیمتر - ، مجموع طول تولیدی درهکتار، درصد زندهمانی نهال با شمارش تعداد نهالهای سالم بین اعداد% - 90-100 - 4، % - 80-90 - 3، % - 70-80 - 2، % - 60-70 - 1و مجاسبه بهرهوری آب - نسبت رشد طولیm برآب داده شده - m3 یعنی متر برمترمکعب انجام شد. نتایج حاصل از مقایسه میانگینها نشان داد که تأثیررژیمهای آبیاری و استفاده از هورمونهای رشد بر خصوصیات رشد نهال بیدمشک بر صفات اندازهگیری شده شامل ارتفاع نهال، قطر یقه نهال، درصد زندهمانی نهال و بهرهوری آب از لحاظ آماری در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. مقایسهرشد رویشی نهالهای بیدمشک با آبیاری سطحی و تیپ با تأمین نیاز آبی%100 آبیاری شد. تیپ نواری چهار تیمار رژیمهای آبیاری - آبیاریسطحی، %100 نیازآبی، %75 نیازآبی و%50 نیازآبی - به عنوان عامل اول، سه تیمار - نوک نهال آغشته به هورمون IBA اسید ایندول بوتیریک، تیمارشاهد و نوک نهال آغشته به هورمون NAA اسیدنفتالین استیک - به عنوان عامل دوم درقالب طرح بلوکهای کامل تصادفی درچهار تکرارانجام شد.
نتایج و بحث
مقدار آب داده شده به تفکیک ماهها در شکل -1 نشان داده شده است. بیشترین مقدار آب مصرفی در تیرماه سه نوبت آبیاری شد. در هر نوبت آبیاری به تیمار آبیاری سنتی برابر 780مترمکعب آب درهکتار، تیمار آبی100 %نیازآبی برابر665 مترمکعب آب درهکتار، تیمار آبی %75 نیاز آبی برابر500 مترمکعب آب در هکتار و تیمار آبی %50 نیاز آبی برابر335 مترمکعب آب درهکتار آب مصرف شده است.
