بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر تاثیر آموزش ایفای نقش بر ابراز پسران نوجوان مراکز شبانه روزی بود. روش پژوهش، آزمایشی با طرح پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل، و جامعه ی آماری پژوهش، شامل کلیه پسران نوجوان ساکن در مراکز شبانه روزی شهرستان سنندج بود که از میان آنها نمونه ایی به حجم 30 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب، و پس از تکمیل پرسشنامه ابراز وجود به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. برای گروه آزمایش 6جلسه گروهی آموزش ایفای نقش اجرا و بعد از مداخله برای هر دو گروه پس آزمون به عمل آمد. برای تحلیل داده ها از روش آماری کوواریانس استفاده شد. نتایج نشان داد که متغیر وابسته در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل، ارتقاء معناداری داشته است. بنابراین از یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که آموزش ایفای نقش در افزایش ابراز وجود پسران نوجوان موثر بوده است.
کلید واژه ها: ایفای نقش، ابراز وجود، پسران نوجوان مراکز شبانه روزی
مقدمه
دوران نوجوانی به خاطر نقش و اهمیتی که در زندگی انسان دارد، در هر زمان مورد توجه دانشمندان، روان شناسان و نویسندگان آن عصر بوده است. روان شناسان مختلف، این دوران را احساس گرایی، عاطفه پرستی، دوره بحران های سازنده، و دوره فشار و طوفان نیامده اند - کاملی، قنبری و آقامحمدیان، . - 1390 این اشارات و توجهات زیاد، نشان دهنده اهمیتی است که این دوره از زندگی می تواند داشته باشد. ویژگی های این دوره زندگی باعث می شود که در نوجوانان التهاب ها، اضطراب ها و دگرگونی هایی به وجود آید که منجر به بروز جلوه های غیرمعمول و به ظاهر غیرعادی در آنان می گردد - احمدی، . - 1380 با توجه به اینکه ایران کشوری جوان است، همچنین در مجتمع های شبانه روزی، کودکان و نوجوانانی وجود دارند که دور از کانون گرم خانواده زندگی می کنند، فرزندان این مجتمع ها نوعاً طعم زندگی را از دوران طفولیت لمس نکرده و همواره در تنش، کشمکش و بی مهری و در محیط هایی سرشار از ترس و وحشت و بعضاً ناخواسته متولد شده و ادامه زندگی دهند.
امروزه مشکل نوجوانان بی سرپرست به واسطه وجود طیف وسیعی از اختلال های رفتاری، عاطفی، احساس طردشدگی، خودکارآمدی مشکلی جدی و قابل تامل است - رضایی . - 1378 از بین مشکلات دیگری که در این فرزندان نسبت به نورم جامعه بیشتر دیده می شود، می توان به مواردی از قبیل ناخن جویدن، پرخاشگری، دروغ گویی، بی قراری، انزوا، احساس بی ارزشی، عزت نفس پایین، احساس حقارت، دشواری در برقراری ارتباط و کاهش قدرت تصمیم گیری اشاره کرد - صدیق، . - 1384انسان موجودی اجتماعی است و همیشه به لحاظ عاطفی و مادی نیازمند برقراری ارتباط اجتماعی بوده، اما برقراری این ارتباط برای همه به راحتی ممکن نیست و عواملی مانند کمبود اعتماد به نفس، ترس از نحوه ارزیابی دیگران، ترس از طرد شدن، ترس از انتقاد و ... سبب می شود افراد در موقعیت های اجتماعی، در پذیرش و رد تقاضاهای دیگران و بیان احساسات و نیازهای خود، احساس اضطراب و ناتوانی کنند - دیزولوسکی1، . - 2010
ولپی، اولین دانشمندی بود که اصطلاح ابراز وجود را برای کاربرد و آموزش آن مد نظر قرار داد. ابراز وجود به معنی ارائه پاسخ های مختلف و تصمیم گیری های انعطاف پذیر در موقعیت های پیش بینی نشده، با تزلزل و تردید اضطراب آمیز در موقعیت های اجتماعی مغایرت دارد. منظور از ابراز وجود، توانایی دفاع از خودو نیز توانایی نه گفتن به تقاضاهایی است که فرد نمی خواهد انجام دهد - آدام2، . - 2010 بنابراین رفتارهای مغایر با جرات ورزی، در روابط اجتماعی افراد اختلال ایجاد کرده و آنها را به سوی اتخاذ رفتارهای منفعلانه، مانند خجالتی بودن، افسردگی و اضطراب سوق می دهد و یا به سوی پرخاشگری و بزهکاری هدایت می کند - بیشاپ3، . - 2006نتایج پژوهش های مختلف نشان دهنده تاثیر گشتالت درمانی - وال واکینکیس4، 2007؛ مقیمیان و امینی، 1393؛ حاجی حسنی، اعتمادی و آرین، - 1391، آموزش مهارت های زندگی - جوادی و شهدایی، 1391؛ قراملکی، حاجلو و حاتمی، 1392؛ آلبرتین5، - 2001، درمان خودمتمایزسازی - پیرساقی، نظری، حاجی حسنی و نادعلی پور، - 1393 بر بهبود ابراز وجود می باشد..
یکی از راههای بهبود ابراز وجود آموزش ایفای نقش می باشد. آموزش ایفای نقش می تواند شیوه ای مناسب برای افزایش ابراز وجود باشد. ایفای نقش به معنای نمایش یا انجام یک نقش خاص یا بازی کردن در یک نقش است.استفاده از این شیوه نسبت به سایر روش های رفتاری دارای چندین مزایا است: در نمایش رفتار اشتباه به فرد ضرر و زیانی نمی رسد در حالی که در جامعه واقعی چنین نیست، در مورد موثر بودن رفتارهایی که تجربه می شوند از اعضای گروه پسخوراند دریافت می کند و امکان تکرار رفتارها تا جایی که رضایت خاطر را فراهم آورد، وجود دارد - بلاتنر6، . - 2005 ایفای نقش یکی از شیوه های درمان گروهی است - مورنو7، . - 1974 با استفاده از اصول ایفای نقش، رفتار درمانگران به طرح شیوه تمرین رفتار می پردازند.
نتایج پژوهش توانگر، یزدخواستی - - 1392 نشان داد که آموزش ایفای نقش باعث افزایش ابراز وجوددر دختران می شود. نتایج پژوهش ملازمانی و فتحی آشتیانی - - 1387 نیز نشان داد که آموزش ایفای نقش سبب بهبود تصور از خود در نوجوانان می شود و دورویان - - 1390 نشان داد که آموزش ایفای نقش بر بهبود سازگاری اجتماعی و پیشرفت تحصیلی تاثیردارد. با عنایت به مطالب ذکر شده و شواهد موجود که نشان دهنده افزایش رفتارهای پرخاشگرانه و گوشه گیری در میان نوجوانان بی سرپرست به خصوص پسران می باشد، این پژوهش با هدف اثربخشی آموزش ایفای نقش بر ابراز وجود نوجوانان پسر بی سرپرست انجام شد.
روش
طرح پژوهش حاضر، آزمایشی از نوع پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه پسران نوجوان ساکن در مراکز شبانه روزی شهرستان سنندج بود. نمونه آماری شامل 30 نفر از پسران در بازه ی سنی 18-14 سال بود که با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب و به صورت تصادفی به نسبت مساوی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند - =15گروه آزمایش، =15گروه کنترل - . هر دو گروه آزمایش و کنترل در مرحله پیش آزمون به پرسشنامه های پژوهش پاسخ دادند. سپس برنامه آموزشی ایفای نقش به گروه آزمایش آموزش داده و در مرحله پس آزمون پرسشنامه ابراز وجودمجدداً در دو گروه اجرا شد و در نهایت داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS20 و آزمون آماری کورایانس مورد تحلیل قرار گرفتند.
برای جمع آوری اطلاعات از ابزار زیر استفاده گردید.پرسشنامه ابراز وجود - : - ASA این مقیاس در سال 1985توسط یولی لی، هالبرگ، سلمون و هاس، ساخته شده و توسط شهنی ییلاق و منصور ترجمه و تعیین اعتبار گردید. پایایی این پرسشنامه از دو روش آلفای کرونباخ و تنصیف محاسبه و ضرایب 0/40و0/30 گزارش شده است - شاهن و رودیریک1، . - 1998 این پرسشنامه 33 ماده ای می باشد که در واقع 33موقعیت میان فردی را توصیف می کند و آن چه را که معمولاً پاسخ دهنده، در هر موقعیت انجام می دهد با سه گزینه معین می سازد و طی آن آزمودنی به یکی از گزینه ها، یعنی رفتار مبتنی بر ابراز وجود، غیر ابراز وجود و پرخاشگری، پاسخ می گوید.
درهر کدام از موقعیت ها صرفاً یکی از گزینه ها، به عنوان پاسخ مبتنی بر ابراز وجود معین شده است. نمرات با هم جمع شده و یک نمره کلی ابراز وجود فراهم می سازد که می تواند دامنه ای بین 0 تا 33 را دربرداشته باشد. در مطالعات قبلی پایایی این مقیاس با روش آلفای کرونباخ 0/80 و با روش تصنیف 0/73 بدست آمده است - ساعتچی، کامکاری و عسکریان، . - 1389 در پژوهش حاضر آلفای کرونباخ محاسبه و 0/73بدست آمد شرح جلسات مداخله به طور خلاصه در ادامه ذکر شده است.جلسه اول: موضوعات جلسه، معارف، ایجاد جو صمیمت و افزایش درگیری اعضا، آشنا شدن اعضای گروه با یکدیگر، کاهش تنش گروهی با تاکید بر بازخورد مثبت و آشنا شدن اعضا با نحوه بازخورد دادن و مقررات.
