بخشی از مقاله
چکیده
در کشور ما به دلایل مختلف فرهنگی، اقتصادی و غیره معمولاً برخی بخشهای اقتصادی کمتر مورد توجه و استقبال عمومی قرار دارند. یکی از این بخشها، بخش کشاورزی میباشد که به عنوان مثال، دانشآموزان و دانشجویان تمایل چندانی به انتخاب این رشته و ادامه تحصیل در آن ندارند، لذا ایجاد انگیزه در این افراد برای ادامه تحصیل در رشتههای کشاورزی امری ضروری میباشد. در این راستا هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی مولفههای ایجاد انگیزه در دانشآموزان پیش دانشگاهی مدارس شهرستان کوهرنگ جهت ادامه تحصیل در رشتههای کشاورزی بود. بدین منظور در تحقیق حاضر از روش توصیفی- همبستگی بهره گرفته شد.
جامعه آماری پژوهش، دانشآموزان پیشدانشگاهی شهرستان کوهرنگ بودند که جمعاً 95 نفر بودند و با استفاده از جدول کرجسی و مورگان، 76 نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار جمعآوری دادهها، پرسش-نامه بود که برای تعیین پایایی آن از ضریب همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ 0/686 - تا - 0/773 بهدست آمده، از بهینگی پرسشنامه حکایت مینمود. همچنین، برای بررسی روایی ابزار سنجش نیز از تکنیک روایی صوری استفاده گردید.
نتایج پژوهش نشان داد که میزان علاقه افراد مورد مطالعه در خصوص ادامه تحصیل در رشتههای کشاورزی 1/79 - دامنه صفر تا - 3 با انحراف معیار 0/72 میباشد که میتوان نتیجه گرفت که در اکثر افراد مورد مطالعه، علاقه به ادامه تحصیل در رشتههای کشاورزی در حد متوسط و پایینتر است. همچنین نتایج رگرسیون چندگانه نشان داد که عوامل اجتماعی و نظام پاداش متغیرهایی هستند که بیشترین سهم را در میزان تغییرات متغیر وابسته - انگیزه یا علاقه به ادامه تحصیل در رشته کشاورزی - داشتند که در مجموع 74/6 درصد از نوسانات متغیر وابسته را تبیین میکند. شرح بیشتر یافتهها به ویژه پیشنهادهایی برای ایجاد انگیزه در دانش آموزان جهت ادامه تحصیل در رشته کشاورزی در متن مقاله آمده است.
مقدمه
تجربه تاریخی فرآیند توسعه در کشورهای پیشرفته صنعتی نشان میدهد که کشاورزی نقش اساسی در توسعه ملی این کشورها به عهده دارد - شکوری، . - 1389 به همین منوال، اهمیت بخش کشاورزی در امنیت غذایی و توسعه اقتصادی کشورهای در حال توسعه را نیز باید به طور مداوم مورد توجه قرار داد، به نحوی که تا اواسط قرن آینده نیاز آنها به مواد غذایی و محصولات کشاورزی چندین برابر افزایش خواهد یافت، این امر نشانگر این مطلب است که وضعیت جهان در آینده بستگی به رخدادهایی دارد که در بخش کشاورزی اتفاق خواهد یافت - زمانیپور، . - 1387 توسعه کشاورزی در هر کشوری تابع مؤلفههای بی شمار و تعریف شدهای است که مورد توجه سیاستگذاران و متولیان توسعه بخش کشاورزی نیز هست.
یکی از این مؤلفههای لازم برای افزایش تولید و توسعه کشاورزی، وجود نیروی انسانی فنی و تحصیل کرده و آموزش دیده میباشد تا بتواند با استفاده از تجربههای موجود و تلفیق آن با دانشهای مدرن امروزی بازده و بهرهوری را افزایش دهد. افزون بر آن، در بسیاری از مدلهای نظری رشد اقتصادی مانند لوکاس4، مورفی5، لائو6 و غیره بر نقش سرمایهی انسانی به صورت دستیابی به آموزش تأکید شده است - کمیجانی و علمی، . - 1384 بنابراین، شرط شکوفایی و بالندگی جوامع در حال توسعه علاوه بر سرمایهگذاریهای فیزیکی و مادی، کمیت و کیفیت منابع انسانی آنها می-باشد که میتواند جهت، سرعت و آهنگ رشد و توسعه ملی کشورهای در حال توسعه را تعیین کند به ویژه اینکه حیات اقتصادی این کشورها به کشاورزی و تولیدات آن وابسته است.
بنابراین آموزش موجب میشود تا نیروی کار در این بخش از توانایی و مهارتهای علمی و عملی بالاتری برخوردار گشته و با احراز تخصص در رشتههای گوناگون در افزایش و ارتقاء بهرهوری و توسعه کشاورزی نقش با ارزش داشته باشند - عزیزی و همکاران، . - 1391 از این رو در روند توسعه، باید در کنار سایر منابع و سرمایههای مادی، نقش اصلی را به سرمایه انسانی داد - پورسینا و همکاران، . - 1389 بخش کشاورزی در اقتصاد ایران نقشی حیاتی بر عهده دارد، زیرا 11/4 درصد تولید ناخالص ملی، 22 درصد اشتغال و 25 درصد از صادرات غیر نفتی را پوشش میدهد - موحدیان عطار، . - 1386 بدون شک توسعه واقعی هر جامعه در صورتی تحقق مییابد که همه-ی بخشهای آن توسعه پیدامایدن. در کشور ما به دلایل مختلف فرهنگی، اقتصادی و غیره معمولاً برخی بخشهای اقتصادی کمتر مورد توجه و استقبال عمومی قرار دارند.
یکی از این بخشها، بخش کشاورزی میباشد که به عنوان مثال، دانشآموزان و دانشجویان تمایل چندانی به انتخاب این رشته و ادامه تحصیل در آن ندارند، لذا ایجاد انگیزه در این افراد برای ادامه تحصیل در رشتههای کشاورزی امری ضروری میباشد . بنابر آنچه ذکر شد و با توجه به جایگاه کشاوزری در توسعه پایدار و نقش غیر قابل انکار آن در جوامع امروزی و بخصوص کشور ایران، لزوم نگاه ویژه به رشتهی کشاورزی و هدایت استعدادهای انسانی برتر کشور به این سمت و سو از راهکارهای اساسی برای نیل به توسعه کشاورزی و سپس توسعه پایدار میباشد.
شهرستان کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری دارای ویژگیهایی از جمله قطب آب جنوب کشور - سرچشمه رودخانههای کارون، زاینده رود و دز - ، وجود عشایر کوچرو در این منطقه، وجود کوهستانها و سبزه زاران پر گل برای پرورش زنبور، آب فراوان برای پرورش ماهی و زمینهای مناسب برای احداث باغات میباشد. از طرفی اسقبال بسیار پایین دانشآموزان منطقه به تحصیل در رشتهی کشاورزی از نکاتی است که اهمیت ایجاد انگیزه و ترغیب در دانشآموزان برای تحصیل در این رشته را دو چندان مینماید.
به طوری که از بین 45 قبول شده در دانشگاه از بین رشتههای تجربی و ریاضی و فیزیک در سال تحصیلی 91-90 فقط چهارده نفر از آنها رشته کشاورزی را برای ادامه تحصیل انتخاب نمودهاند که در ظاهر درصد مناسبی میباشد - آموزش و پرورش شهرستان کوهرنگ، . - 1390 البته با توجه به این مسئله که رتبه این افراد مناسب نبوده به نوعی میتوان گفت این افراد ناخواسته وارد این رشته شدهاند، به طوری که از بین این 14 نفر، نه نفر در دانشگاه پیامنور و یک نفر شبانه و فقط چهار نفر در دوره روزانهی دانشگاههای سراسری قبول شدهاند.
فزون بر آن، از بین چهار نفر قبول شده در دورههای روزانه، فقط یک نفر رتبه زیر ده هزار داشته و یک نفر رتبه زیر بیست هزار و دو نفر باقیمانده رتبههای بالاتر از بیست هزار داشتهاند - همان منبع - که این مسئله حاکی از ناگزیری دانشآموزان در انتخاب این رشته بوده است. در این بین، مسئله این است که چرا دانشآموزان مستعد، انگیزه لازم جهت ادامه تحصیل در رشته کشاورزی را ندارند؟ پس ضروری است تحقیقی در راستای شناسایی مولفههای موثر در ایجاد انگیزه جهت ادامه تحصیل دانشآموزان در رشتههای کشاورزی در این منطقه صورت گیرد. بنابراین، هدف اصلی پژوهش حاضر شناسایی مؤلفههای مؤثر در ایجاد انگیزه در دانشآموزان پیش دانشگاهی مدارس شهرستان کوهرنگ به ادامه تحصیل در رشته کشاورزی بود. اهداف اختصاصی زیر نیز مد نظر قرار گرفت:
1. بررسی رابطه مؤلفههای عوامل اجتماعی، ماهیت شغل، الگوی رهبری، نظام پاداش و نیازها و ارزشها با ایجاد انگیزه در دانشآموزان پیشدانشگاهی برای تحصیل در رشته کشاورزی؛ و
2. تبیین اثر مؤلفههای مؤثر بر ایجاد انگیزه در دانش آموزان پیش دانشگاهی برای تحصیل در رشتههای کشاورزی.
مرور ادبیات مبانی نظری
انگیزش یکی از ابزارهای مهم در القای افراد برای تولید نتیجه مؤثر و کارآمد و خلق محیط کاری مثبت و اجرای موفقیتآمیز برنامههای پیشبینی شده است - داداشزاده اصل و همکاران، . - 1392 اصطلاح انگیزش نخستین بار از واژه لاتین موو7 که به معنی حرکت است گرفته شد. انگیزه را چرایی رفتار گویند. به عبارت دیگر هیچ رفتاری را فرد انجام نمیدهد که انگیزهای یا نیازی محرک آن نباشد . تعریف دیگر انگیزه به این شکل میباشد که »میل به کوشش فراوان در جهت تأمین هدفهای سازمان به گونهای که این تلاش در جهت ارضای برخی از نیازهای فردی سوق داده شود« - هیبت اللهی، . - 1372 در واقع انگیزه حالت مشخصی است که سبب ایجاد رفتاری معین میشود.
انگیزههای روانی به طور عمده تحت تأثیر اجتماع خاصی قرار دارند که شخص در آن رشد کرده است - آقاسی زاده, 1375، ب - . سیف - 1387 - بیان میکند که انگیزش عامل نیرو دهنده، هدایت کننده و نگهدارنده رفتار است و آن را موتور و فرمان اتومبیل تعریف کرده است. به اعتقاد مقدم - 1379 - انگیزش موضوعی پیچیده و مشکل است. به همین جهت نظریات مختلفی در مورد آن گفته شده است. بطور کلی نظریههای انگیزش را به دو گروه بزرگ دستهبندی میکنند، که عبارتند از:
الف - نظریههای سنتی انگیزش؛
ب - نظریههای معاصر آن.
الف - نظریههای سنتی انگیزش در زمینهی نظریههای سنتی انگیزش نیز سه گروه رفتارگرایان، راونشناسان شناختی و روانشناسان انسانی وجود دارند که در زیر ارایه شدهاند. رفتارگرایان: آنها معتقدند که یادگیری از طریق رفتار صورت میپذیرد. آنها به فطری بودن رفتار اعتقاد ندارند، بلکه بر رفتار ظاهری یعنی رفتار قابل مشاهده و اندازهگیری تأکید میکنند. در مورد انگیزش، آنها همبستگی میان محرک و پاسخ را مطرح میکنند. چنانچه هر بار رفتار ارگانیسم تقویت شود احتمال تکرار آن رفتار زیاد میشود و به این وسیله ارگانیسم آنرا میآموزد. رفتارگرایان نیازهای جسمانی را اساس تمام رفتارها، انگیزهها و حتی انگیزههای جسمانی میدانند و به سائقههای روانی و تفاوتهای میان انسان و حیوان توجهی ندارند - ایراننژاد پاریزی و ساسانگهر، . - 1373
روانشناسان شناختی: این گروه از نظریهپردازان سنتی انگیزش، مسئله تعادل را مطرح میکنند و میگویند افراد در هر لحظه از زندگی تحت تأثیر نیروهای متعددی هستند و این نیروها انسان را به طرف خود میکشند. این امر موجب بر هم زدن تعادل حیاتی انسان و در نتیجه کوشش او برای حفظ تعادل میشود.
روانشناسی انسانی: آنها مسئله نیاز و کفایت را مورد توجه قرار میدهند. بنا به نظر روانشناسان انسانی، در تمام افراد بشر نیاز درونی برای هر چه کاملتر شدن وجود دارد یعنی انسان نیاز به یادگیری، اکتشاف و تکامل دارد و ازطریق ارضای این نیازها یادگیری صورت میگیرد.
