بخشی از مقاله
چکیده
در ایران، فارسیآموزان خارجی اهداف متفاوتی از یادگیری زبان فارسی را دنبال میکنند. هدف بسیاری از این زبانآموزان، تحصیل در دانشگاههای ایران است و از آنجایی که زبان فارسی، زبان آموزش در این دانشگاهها است، آنان علاوه بر یادگیری زبان فارسی عمومی، نیازمند یادگیری زبان دانشگاهی و زبان علمی نیز هستند. بنابراین بهتر است برنامه درسی ارائه شده، همزمان با برآورده کردن نیازهای عمومی، به نیازهای ویژه فارسیآموزان از جمله شنیدن تخصصی نیزتوجّه نماید. چون یکی از ارکان اساسی برنامهریزی درسی، توجّه به اهداف یادگیرنده است و پر واضح است بیتوجّهی به آن موجب میشود علاوه بر عدم علاقه زبانآموزان به یادگیری زبان فارسی، با افت تحصیلی زبانآموزان، هم در دوره فارسیآموزی و هم در زمان تحصیل دانشگاهی آنها مواجه شویم.
علیرغم وجود منابع ارزشمند آموزش زبان فارسی، در زمینه آموزش زبان با اهداف ویژه، تاکنون منبع مناسبی که نیازهای ویژه زبانآموزان فنی و مهندسی را برآورده سازد، نداشتهایم. به علاوه به دلیل وجود نیازهایی که مراکز آموزش زبان نیز برای پر کردن خلاء موجود در آموزش مهارتی زبان با اهداف ویژه داشتهاند، نگارندگان به تهیه و تدوین مواد درسی مهارت شنیدن برای دوره تکمیلی فنی و مهندسی پرداختند. رویکرد این دروس محتوا-محور بوده و در قالب بیست درس آماده شدهاست. این دروس از دو ترم پیش در دانشگاه بینالمللی امام خمینی - ره - قزوین به صورت جزوه تدریس میشود. در این مقاله بر آنیم، ضمن معرفی رویکرد محتوامحور- و ضرورت توجّه به تهیه و تدوین آموزش فارسی با اهداف ویژه، به معرفی نمونهای از دروس تهیه شده در این زمینه بپردازیم.
کلیدواژهها: آموزش زبان فارسی، شنیدن، رویکرد محتوایی، آموزشزبان با اهداف ویژه دانشگاهی، فنّی و مهندسی
.1 مقدمه
فارسیآموزان خارجی با اهداف متفاوتی زبان را میآموزند. بنابراین تهیه و تدوین متونی که متناسب با نیاز مخاطب باشد، ضرورتی اجتنابناپذیر است. امروزه منابع متعددی برای یادگیری زبان فارسی موجود است، با اینحال باید از این میان، منابعی را انتخاب نمود که نیاز زبانآموز، مدرس و برنامه درسی را برآورده سازد.بسیاری از فارسیآموزان خارجی به این منظور فارسی را یاد میگیرند که بتوانند تحصیلات آتی خود را در دانشگاههای ایران و به زبان فارسی ادامه دهند. برای برآورده ساختن چنین هدفی، اولینمهارتی که آنها نیازمند تسلّط بهآن هستند، مهارت شنیدن است. چون درسهای دانشگاهی، سمینارها و دیگر شکلهای آموزشی به زبان فارسی و به صورت شفاهی ارائه میشود.
و زبانآموزان برای یادگیری موضوعات ارائه شده، به شنیدن و فهم مطالب درسی نیاز دارند. با این حال، بسیاری از زبانآموزان در مهارت شنیدن دانشگاهی و راهبردهای آن، دچار مشکل هستند. گاهی، آنها پس از ورود به دانشگاه متوجّه میشوند مهارت شنیداری که به آن بسیار مسلّط هستند، شنیدن مکالمات عادی و روزمره است و این نوع از شنیدن نمیتواند به آنها در دانشگاه و یادگیری رشته تحصیلی کمک کند. در شنیدن دانشگاهی، آنها نیازمند این هستند که متنهای طولانی تخصصی را به خوبی درک کنند که گاهی حجم زیادی از اطلاعات را نیز در خود جای داده استاین دانشجویان با مشکلات بسیاری رو به رو خواهند شد.
آنها باید خود را با حجم وسیعی از اطلاعات سازگار کرده، این اطلاعات را تغییر داده و به بخشها و زیربخشهای موضوع تقسیم کنند و همزمان به علایم متنی نیز توجّه نمایند. آنها در همان ابتدا متوجّه میشوند حجم بار واژگانی بسیار زیاد بوده و تمرکز بر روی مفاهیم بسیار دشوار است. همچنین شناسایی واژگان کلیدی مشکلساز است. بهعلاوه، آنها باید به طور همزمان یادداشتهای منسجمی تهیه کنند که در آینده بتوانند برای درس خواندن و آمادگی در امتحان به آن مراجعه نمایند. بنابراین طراحی درسهای مناسب شنیدن دانشگاهی برای یادگیرندگانی که چنین نیاز و هدفی دارند، نه تنها لازم، بلکه حیاتی است.
در مقاله حاضر، به کاربرد دروس محتوا محور در آموزش شنیدن فنی و مهندسی به غیر فارسی زبانان پرداخته میشود و امکان تهیه برنامه درسی بر مبنای دروس تخصصی فنی و مهندسی با ارائه یک نمونه طرح درس از جزوه درسیای که به زبان آموزان رشته فنی و مهندسی دانشگاه بینالمللی امام خمینی - ره - قزوین تدریس میشود، مورد بررسی قرار میگیرد. به این ترتیب تلاش میشود به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه میتوان از دروس تخصصی در آموزش فارسی با اهداف دانشگاهی به غیر فارسی زبانان، استفاده کرد.
.2 پیشینه پژوهش
در دهههای 1950 و 1960، تحت تاثیر پیشرفتهای علمی و فنی دنیای غرب، تحولّات علم زبانشناسی و دگرگونیهای به وجود آمده در روانشناسی آموزشی - رستملو، - 63 :1384 و همچنین با توسعه شیوههای آموزشی و اهمیّت یافتن زبانآموزان و نیازهای آنها، آموزش زبان با اهداف ویژه پا به عرصه ظهور گذاشت. در آن زمان مشخص شد زبانهای سیاسی، علمی و فناوری، تبلیغاتی، توسعه و گردشگری و همچنین زبان روزمره، از یکدیگر متفاوت هستند. و این طهنق آغازی بود بر این تفکّر که کسانی که در یک کلاس مینشینند، آرزوها و اهداف متفاوتی از یادگیری زبان دارند - ویلسون، . - 131 :2008
به طور کلّی، سه تحوّل مهم مربوط به قرن بیستم، موجب پیدایش آموزش زبان با اهداف ویژه گشت. شاید مهمترین این عوامل، پیشرفتهای عظیمی بود که در زمینههای علم، فناوری و اقتصاد صورت گرفت. همچنین احساس نیاز به یادگیری زبان انگلیسی، بویژه انگلیسی تخصّصی باعث شد دسترسی به منابع علمی و فنی غرب میسر گردد. همراه شدن این موضوع با عواملی مانند اهمیّت وقت و منابع مالی موجب شد که دورههای آموزش زبان انگلیسی با جهتگیری و هدف مشخص تدوین گردد. علاوه بر آن تحولّات زبانشناسی و توجه به اهداف کاربردی و نقش ارتباطی زبان از دیگر عوامل پیدایش این مقوله بود.
در نهایت دگرگونیهایی که در روانشناسی آموزشی بوجود آمد، از دیگر عواملی است که سبب پیدایش ESP گشت. چون این مقوله همواره داعیه توجه به نیازها و علایق آموزشی فراگیران را داشتهاست - رستملو، . - 65-64 :1384با وجود کارهای متعددی که در حوزه آموزش زبان انگلیسی با اهداف ویژه در ایران انجام شده است، آموزش زبان فارسی از این منظر مغفول ماندهاست و تعداد انگشت شماری از پژوهشها به آموزش زبان فارسی با اهداف ویژه پرداختهاست. از این میان پژوهشی در زمینه آموزش شنیدن زبان فارسی با اهداف ویژه یافت نشد. با این حال در ادامه کارهایی را که در مورد فارسی ویژه - در مهارتهای دیگر - انجام گرفته، معرفی میکنیم:
حیدری 1395 - به - موضوع اهمیّت واژه و فهرستهای واژگانی در آموزش زبان میپردازد. او در پایاننامه خود، از دانشجویان خارجی رشتههای پزشکی و علوم پایه دانشگاه بینالمللی امام خمینی - ره - قزویناز، ملیّتهای مختلف استفاده کردهاست. او چهار سطح واژگانی زبان یعنی واژگان پرسامد،ب واژگان دانشگاهی، واژگان علمی تخصّصی و واژگان کم بسامد را بررسی نمودهاست. در آن پژوهش تاثیر واژگان دانشگاهی و همچنین تاثیر واژگان علمی تخصّصی بر درک مطلب زبانآموزان بررسی شدهاست. ایشان پس از بررسی، به این نتیجه رسیدهاند که آموزش واژگان دانشگاهی و اژگان علمی تخصّصی بر روی درک مطلب زبانآموزان تاثیرگذار بوده و باعث بهبود آن میگردد.
غفارثمر و همکاران - 1394 - در مقالهای تحت عنوان بسترها، چشماندازها، کاربردها و چالشهای مطالعه واژگان در متون دانشگاهی با تمرکز بر زبانآموزان فارسی زبانضرورت، توجّه بیشتر به زبان فارسی را مورد بررسی قرار دادهاست. آنها پس از معرفی برخی از فهرستهای دانشگاهی مباحثی همچون نوسانات واژگانی، همنشینی واژگانی و زنجیره واژگانی را مطرح مینمایند. سپس با تاکید بر افزایش رشتههای دانشگاهی و بالا رفتن تعداد پژوهشگران در رشتههای مختلف علمی و رشد شمار مجلات و مقالههای علمی، نیاز پژوهشگران و نگارندگان به تسلط بر خواندن و نگارش متون علمی واهمیّت زبان برای اهداف ویژه را یادآوری مینمایند و در نگاهی انتقادی کمبود توجه به واژهپژوهی در متون دانشگاهی را بیان و با بررسی ابعاد مختلف موضوع، به کمتوجّهی پژوهشها در این زمینه اشاره میکنند. درنهایت چشماندازها، چالشها و موانع پیش روی تحقیق در این حوزه را معرفی میکنند.
مقاله دیگری که بیشترین شباهت را به پژوهش نگارندگان دارد، مقاله میردهقان و اکبرشاه - 1391 - با عنوان آموزش زبان و فرهنگ فارسی به پزشکان غیر فارسیزبان است که در متغیرهایی که در طراحی متون آموزشی برای آموزش فارسی به غیر فارسی زبانان در رشته پزشکی با هدف بالا بردن توانش ارتباطی و همچنین یادگیری زبان معرفی کردهاند. این متغیرها در دو گروه عناصر زبانی و فرهنگی و با بهرهگیری از آموزش محتوا-محور در کنار آموزش تکلیف-محور ارائه شدهاست. این پژوهش ضمن لحاظ کردن مضمون مرتبط با حیطه کاری زبانآموز، و ارائه تکالیف طبیعی در مواد آموزشی و فرهنگی، راهکارهایی نیز برای تقویت مهارتهای فارسی به عنوان زبان دوم، بر اساس آموزش همزمان مهارتها، به پزشکان مهاجر به ایران ارائه مینماید.
.3 مبانی نظری
طبق انگارهی پیشنهادی نیشن و مکآلیستر - 1 :2010 - ، برنامه درسی در هفت مرحله به شرح زیر طراحی میگردد:
