بخشی از مقاله
چکیده
در ایران، فارسیآموزان خارجی اهداف متفاوتی از یادگیری زبان فارسی را دنبال میکنند. هدف بسیاری از این زبانآموزان، تحصیل در دانشگاههای ایران است و از آنجایی که زبان فارسی، زبان آموزش در این دانشگاهها است، آنان عالوه بر یادگیری زبان فارسی عمومی، نیازمند یادگیری زبان دانشگاهی و زبان علمی نیز هستند. بنابراین بهتر است برنامة درسی ارائه شده، همزمان با برآورده کردن نیازهای عمومی، به نیازهای ویژة فارسیآموزان از جمله شنیدن تخصصی نیزتوجّه نماید . چون یکی از ارکان اساسی برنامهریزی درسی، توجّه به اهداف یادگیرنده است و پر واضح است بیتوجّهی به آن موجب میشود عالوه بر عدم عالقة زبانآموزان به یادگیری زبان فارسی، با افت تحصیلی زبانآموزان، هم در دورة فارسیآموزی و هم در زمان تحصیل دانشگاهی آنها مواجه شویم.
علیرغم وجود منابع ارزشمند آموزش زبان فارسی، در زمینة آموزش زبان با اهداف ویژه، تاکنون منبع مناسبی که نیازهای ویژة زبانآموزان فنی و مهندسی را برآورده سازد، نداشتهایم. به عالوه به دلیل وجود نیازهایی که مراکز آموزش زبان نیز برای پر کردن خالء موجود در آموزش مهارتی زبان با اهداف ویژه داشتهاند، نگارندگان به تهیه و تدوین مواد درسی مهارت شنیدن برای دورة تکمیلی فنی و مهندسی پرداختند. رویکرد این دروس محتوا- محور بوده و در قالب بیست درس آماده شدهاست. این دروس از دو ترم پیش در دانشگاه بینالمللی امام خمینی - ره - قزوین به صورت جزوه تدریس میشود. در این مقاله بر آنیم، ضمن معرفی رویکرد محتوا- محور و ضرورت توجّه به تهیه و تدوین آموزش فارسی با اهداف ویژه، به معرفی نمونهای از دروس تهیه شده در این زمینه بپردازیم.
کلیدواژهها: آموزش زبان فارسی، شنیدن، رویکرد محتوایی، آموزش زبان با اهداف ویژة دانشگاهی، فنّی و مهندسی
۱- مقدمه
فارسیآموزان خارجی با اهداف متفاوتی زبان را میآموزند. بنابراین تهیه و تدوین متونی که متناسب با نیاز مخاطب باشد، ضرورتی اجتنابناپذیر است. امروزه منابع متعددی برای یادگیری زبان فارسی موجود است، با اینحال باید از این میان، منابعی را انتخاب نمود که نیاز زبانآموز، مدرس و برنامة درسی را برآورده سازد.بسیاری از فارسیآموزان خارجی به این منظور فارسی را یاد میگیرند که بتوانند تحصیالت آتی خود را در دانشگاههای ایران و به زبان فارسی ادامه دهند. برای برآورده ساختن چنین هدفی، اولین مهارتی که آنها نیازمند تسلّط بهآن هستند، مهارت شنیدن است. چون درسهای دانشگاهی، سمینارها و دیگر شکلهای آموزشی به زبان فارسی و به صورت شفاهی ارائه میشود و زبانآموزان برای یادگیری موضوعات ارائه شده، به شنیدن و فهممطالب درسی نیاز دارند. با این حال، بسیاری از زبانآموزان در مهارت شنیدن دانشگاهی و راهبردهای آن، دچار مشکل هستند.
گاهی، آنها پس از ورود به دانشگاه متوجّه میشوند مهارت شنیداری که به آن بسیار سلّطم هستند، شنیدن مکالمات عادی و روزمره است و این نوع از شنیدن نمیتواند به آنها در دانشگاه و یادگیری رشتة تحصیلی کمک کند. در شنیدن دانشگاهی، آنها نیازمند این هستند که متنهای طوالنی تخصصی را به خوبی درک کنند که گاهی حجم زیادی از اطالعات را نیز در خود جای داده است.این دانشجویان با مشکالت بسیاری رو به رو خواهند شد . آنها باید خود را با حجم وسیعی از اطالعات سازگار کرده، این اطالعات را تغییر داده و به بخشها و زیربخشهای موضوع تقسیم کنند و همزمان به عالیم متنی نیز توجّه نمایند. آنها در همان ابتدامتوجّه میشوند حجم بار واژگانی بسیار زیاد بوده و تمرکز بر روی مفاهیم بسیار دشوار است. همچنین شناسایی واژگان کلیدی مشکلساز است. بهعالوه، آنها باید به طور همزمان یادداشتهای منسجمی تهیه کنند که در آینده بتوانند برای درس خواندن و آمادگی در امتحان به آن مراجعه نمایند.
بنابراین طراحی درسهای مناسب شنیدن دانشگاهی برای یادگیرندگانی که چنین نیاز و هدفی دارند، نه تنها الزم، بلکه حیاتی است.در مقالة حاضر، به کاربرد دروس محتوا محور در آموزش شنیدن فنی و مهندسی به غیر فارسی زبانان پرداخته میشود و امکان تهیة برنامة درسی بر مبنای دروس تخصصی فنی و مهندسی با ارائة یک نمونه طرح درس از جزوة درسیای که به زبان آموزان رشتة فنی و مهندسی دانشگاه بینالمللی امام خمینی - ره - قزوین تدریس میشود، مورد بررسی قرار میگیرد. به این ترتیب تالش میشود به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه میتوان از دروس تخصصی در آموزش فارسی با اهداف دانشگاهی به غیر فارسی زبانان، استفاده کرد.
۲. پیشینة پژوهش
در دهههای 1950 و 1960، تحت تاثیر پیشرفتهای علمی و فنی دنیای غرب، تحولّات علم زبانشناسی و دگرگونیهای به وجود آمده در روانشناسی آموزشی - رستملو، - 63 : 1384 و همچنین با توسعة شیوههای آموزشی و اهمیّت یافتن زبانآموزان و نیازهای آنها، آموزش زبان با اهداف ویژه پا به عرصة ظهور گذاشت. در آن زمان مشخص شد زبانهای سیاسی، علمی و فناوری، تبلیغاتی، توسعه و گردشگری و همچنین زبان روزمره، از یکدیگر متفاوت هستند. و این نقطة آغازی بود بر این تفکّر که کسانی که در یک کالس مینشینند، آرزوها و اهداف متفاوتی از یادگیری زبان دارند - ویلسون، . - 131 : 2008به طور کلّی، سه تحوّل مهم مربوط به قرن بیستم، موجب پیدایش آموزش زبان با اهداف ویژه گشت. شاید مهمترین این عوامل، پیشرفتهای عظیمی بود که در زمینههای علم، فناوری و اقتصاد صورت گرفت.
همچنین احساس نیاز به یادگیری زبان انگلیسی، بویژه انگلیسی تخصّصی باعث شد دسترسی به منابع علمی و فنی غرب میسر گردد. همراه شدن این موضوع با عواملی مانند اهمیّت وقت و منابع مالی موجب شد که دورههای آموزش زبان انگلیسی با جهتگیری و هدف مشخص تدوین گردد. عالوه بر آن تحولّات زبانشناسی وتوجه به اهداف کاربردی و نقش ارتباطی زبان از دیگر عوامل پیدایش این مقوله بود. در نهایت دگرگونیهایی که در روانشناسی آموزشی بوجود آمد، از دیگر عواملی است که سبب پیدایش ESP گشت. چون این مقوله همواره داعیة توجه به نیازها و عالیق آموزشی فراگیران را داشتهاست - رستملو، . - 65-64 :1384
