بخشی از مقاله
بررسی تأثیر محبوبیت معلمان بر پیشرفت تحصیل دانشآموزان دختر ،سال اول دوره دوم متوسطه شهرستان ساری
چکیده
هدف تحقیق حاضر بررسی تأثیر محبوبیت معلمان بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان دختر سال اول دوره دوم متوسطه شهرستان ساری میباشد و جامعه آماری این تحقیق تعداد 2000 نفر از دانشآموزان
بوده که 322 نفر به عنوان نمونه با توجه به جدول کرجسی و مورگان به طور تصادفی منظم انتخاب شدند و برای آگاهی از نظرات و دیدگاههای آنان از پرسشنامه که بر اساس مقیاس لیکرت و حاوی 20 سؤال بسته و یک سؤال باز میباشد استفاده شد. در این تحقیق دادههای جمعآوری شده با استفاده از
) مورد x2شاخصهای آمار توصیفی چون فراوانی، جداول و نمودارها و آمار استنباطی (مجذور کای تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافتههای این تحقیق نشان داد 59 درصد نمونه ها معتقد بودند که محبوبیت معلمان به مقدار خیلی زیاد و 22 درصد به تعداد زیاد یعنیطبعاً 81 درصد بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان موثر است و همچنین محبوبیت معلمان در تقویت انگیزههای یادگیری و احساس مسئولیت دانشآموزان را فراهم میکند. با توجه به یافته میتوان نتیجه گرفت محبوبیت معلمان در پیشرفت تحصیلی دانشآموزان تأثیر دارد.
کلمات کلیدی: محبوبیت معلمان، پیشرفت تحصیلی، دانشآموزان
مقدمه
تشکیل جوامع بشری برای برآورده شدن نیازهای مادی و معنوی اگر چه یک ضرورت بوده است و لیکن بدون داشتن یک روابط انسانیِ مطلوب و مناسب گسترش آن ممکن نخواهد بود؛ زیرا روابط انسانی یکی از موهبتهای الهی است که به عنوان نیاز در وجود انسان قرار دادهشده تا انسانها بتوانند یکدیگر را درک و باهم زندگی کنند(رئیسی، .(1385
1
جا که مدارس در ارتباط با تعلیم و تربیت و ساخت شخصیت و شکلگیری منش و سلوک انسانی و بالآخره از آن اجتماعی شدن دانشآموزان فعالیت مینمایند، رسالت عظیمی بر عهده آنها قرار گرفته است و از این نظر جایگاه ویژهای در میان همه سازمانهای دیگر دارند (میرکمالی، .(1385
دوران مدرسه دورانی است که به روند رشد و تکامل جسمی، روانی و عاطفی دانشآموز در منزل شتاب میدهد.
مدرسه میتواند آنچه را والدین ناتمام میگذارند کامل کند؛ و این مهم را از طریق آموختن مهارت های علمی، فرهنگی، وسعت دادن اطلاعات و تمرین دادن در اثر ارتباطات اجتماعی با همسالان و بزرگسالان و همچنین روشهای دیگر توسعه بخشیدن، دانشآموز را برای مقابله موثر با مشکلات اجتماعی آینده زندگی خود آماده سازد. البته تأثیر مدرسه بر دانشآموز بستگی به تفاوتهای فردی، میزان سازگاری و تجربیات آنها دارد؛ بنابراین با تمام توان سعی میکنند با ایجاد زمینه و جو مناسبی اثربخشی تدریس معلمان را افزایش دهند. جو کلاس درس با جو مدرسه بی ارتباط نیست لذا آنچه در محیط مدرسه اتفاق میافتد بر معلم و دانشآموز و عملکرد آنان تأثیر میگذارد و آنچه بین مدیر مدرسه، راهنمای آموزشی و معلم روی میدهد نیز بر عملکرد کلاسی مؤثر است (نیکنامی، .(1384
نماید. تمام رفتار معلم از کوچکترین معلم با توجه به نفوذ معنویاش، قلب، اندیشه و رفتار دانشآموز را تسخیر می حرکات و اشارات او تا نحوه گفتار و عملش همه توسط دانشآموزان تقلید میشود و بر آنان تأثیر میگذارد؛ بنابراین قبل از
هر چیز شخصیت و رفتار خود معلم باید ساخته شده باشد. نقاط ضعف و قوت شخصیت معلم مشخص شود، زیرا تمام این قوت و ضعفها در آیینه پاک روح دانشآموزان منعکس میشود (رئیسی، .(1385 به همین دلیل است که ابنسینا میگوید: معلم باید متدین، بصیر، مؤدب، ماهر در تربیت، پاکیزه و با انصاف باشد (ندیمی و بروج، .(1380
معلم به کسی گفته میشود که مسئولیت آموزش و یاددهی به فراگیران را بر عهده دارد وی علاوه بر مهارت ادراکی و انسانی باید به خصوصیات دانشآموزان و فرایند رشد ابعاد وجود آنان آگاه باشد (صافی، .(1385
محبوبیت از مصدر جعلی محبوبیت بوده و به معنی مورد محبت و دوستی قرار گرفتن و محبوب بودن است ) خدادای،.(1376
پیشرفت تحصیلی به معنی افزایش میزان یادگیری و عدم تکرار پایه تحصیلی و نیز میزان و مقایسه عملکرد دانشآموزان با اهداف تعیینشده در همان درس و میانگین درسی کلاسی (حمیدیان،.(1380
عوامل سنجش محبوبیت عواملی که میتوان به وسیله آنها، مورد مهر و محبت و دوستی قرار گرفتن یک فرد را تشخیص داد (در این تحقیق عواملی چون: ساخت شخصیتی معلمان، نوع برخورد آنان با دانشآموزان و سایر عوامل و کارکنان
مدرسه، اطلاعات علمی، تجربیات و روش تدریس معلمان و ... عنوان عوامل محبوبیت مدنظر میباشند). دانشآموز کسی است که برنامههای آموزشی و درسی در نظام آموزش و پرورش برای وی به اجرا در میآید و انتظار نمی رود پس از آموزش یک موضوع درسی یا انجام فعالیتهای تربیتی به یادگیری بپردازد (ندیمی، .(1380
دوره متوسط دورهای است که در آن دانشآموزان دوره دبیرستان در گروه سنی چهارده تا هفده یا هجده ساله تحصیل میکنند و به علت تعدد رشتههای تحصیلی فرصت انتخاب دارند و این دوره حد فاصل بین دوره ابتدایی و دوره آموزش عالی است (صافی، .(1385
2
معلمان نقش بسیار بزرگی در زندگی و افکار دانشآموزان دارند لذا همانگونه که نویسنده، مجسمهساز، نقاش و موسیقیدان باید چیرهدستی و مهارت خود را رشد دهند آنها در خلال وظایفشان باید به طور مداوم مهارتهایشان را در سطوح عمومی طراحی برنامه، طرح درسی و مدیریت کلاس رشد دهند آنها درحالیکه درگیر فعالیتهای پیچیده یاددهی-یادگیری هستند باید در حل مسایل در سطح بالا مهارت پیدا کنند به عبارت دیگر آنان باید در حوزه درس خود خبره و آشنا شوند (مرزوقی، .(1388
در سایه چنین شرایطی مدرسه قادر است با فراهم نمودن محیطی سالم به جسم و روان دانشآموزان امکان شکوفایی بدهد و آنان را نسبت به یکدیگر، خانواده و اجتماع مسئول نموده و از آنان افرادی مفید، سالم و کارآمد و پدران و مادرانی
لایق و شایسته برای کشور به بار آورد. با عنایت به موارد فوق بایستی یادآور شد که جوانان در این سنین نیازها و احتیاجاتی دارند که باید به آنها کمک کرد لازم است و برای رفع این نیازها از سوی والدین، مربیان و معلمان توجه خاصی مبذول شود. اهم این نیازها عبارتاند از: احتیاج به بدن سالم و سلامت روح: ایجاد عادات بهداشتی؛ رشد مهارتهای لازم برای محافظت بدن در مقابل حوادث و علاقمند ساختن جوانان به حفظ سلامت و تربیت بدنی و ورزش از وظایف مربیان و معلمان است. در زمینه بهداشت روحی، میتوان از طریق تأمین احتیاجات اساسی نوجوانان و جوانان و ممانعت از پیدایش اضطراب در میان آنها و از راه مطالعه وضع فردی هر یک از آنان و توجه دادن ایشان به امکانات، استعدادها، تمایلات و احتیاجات خود اقدامات موثر معمول داشت (ندیمی و بروج،.(1380
مدرسه میتواند با شرکت دادن شاگردان در کارهای جمعی عملاً در بالا بردن سطح خلاق آنها اقدام نماید. احتیاج به فهم ارزش و اهمیت امور هنری: نوجوانان و جوانان باید ارزش آثار هنری را درک کنند و حس زیبا دوستی را در خود رشد دهند. قدردانی در مقابل آثار گرانبهای ادبی و سایر امور هنری و استفاده از مناظر زیبای طبیعت در رشد و ذوق هنری نوجوانان و جوانان تأثیر دارد (ندیمی و بروج،(1380؛ و از آن جایی که حس زیبا دوستی در فطرت انسان قرار دارد از این
طریق میتوان بسیاری از گرایشهای اخلاقی و دینی را در دانشآموزان پرورش داد و آن را متوجه مکارم انسانی کرد و یکی از نعمتهایی که از سوی خداوند به همه انسانها داده شده است استعداد هنری است که باید مانند هر استعداد دیگری پرورش یابد (کیومرثی،.(1389
احتیاج به ارزشهای دینی و معنوی: نوجوانان و جوانان باید ارزشهای دینی را درک کنند و تأثیر آن را در زندگی اجتماعی مورد توجه قرار دهند. آشنا کردن آنان به مبانی دینی و شرکت دادن آنان در مراسم صحیح مذهبی در این زمینه
سودمند است. احتیاج به درک اهمیت خانواده: دانشآموزان باید اهمیت خانواده و نقش آن را از لحاظ اجتماعی درک کنند. در برنامههای مدرسه باید مسئله تشکیل خانواده از لحاظ اقتصادی و اجتماعی مطرح گردد. آمادگی جهت تشکیل خانواده و آشنایی با مشکلاتی که در خانواده پیش میآید برای آنان ضروری است. طرز اداره خانواده، تربیت فرزندان، تأمین وضع اقتصادی در خانواده از اموری هستند که باید جوانان فراگیرند (ندیمی و بروج،.(1380
احتیاج به فهم به روش علمی و نقش علوم در زندگی بشر: افراد بالغ باید از طریق حل مسائل علمی و کار در ، با آزمایشگاه روشهای علمی آشنا شوند و این روش را در کلیه امور زندگی به کاربرند. مطالعه رشتههای مختلف علمی باید
شاگردان را به نقش علوم در زندگی بیشتر آشنا سازد و حس قدردانی آنان را در مقابل علوم و مبانی علمی تحریک کند. معلم هر اندازه دارای رفتار اساسی مطلوب باشد ولی از نظر علمی ضعیف و ناتوان تلقی گردد مورد قبول شاگردان واقع نخواهد شد. شخصیت متعادل، همراه با تسلط علمی معلم، او را از نظر شاگردانش باارزش و اعتبار میسازد. معلمی از نظر علمی خوب است
3
که با روشها و فنهای ارائه محتوا و چگونگی برقراری ارتباط، آگاه و مسلط باشد. معلم باید از نظریههای جدید ارتباطی، از روشهای جدید روانشناسی و علوم رفتاری و روانشناسی تدریس و یادگیری آگاهی کافی داشته باشد. روش
تدریس میبایست متناسب با اصول آموزش و پرورش و خصوصیات شاگردان انتخاب شود زیرا وظیفه اساسی معلم تنها درس دادن و پس گرفتن درس نیست بلکه مهمترین وظیفه او همکاری و راهنمایی یکایک شاگردان برای رسیدن به هدف های تعلیم و تربیت به ویژه بصیرت است. دیوید ماتئوس1 با تعریفی که از بصیرت دارد نقش بصیرت را اینچنین عنوان میکند: بصیرت به عنوان یک راه تجدید ارتباط مدارس به جامعهای است که به طور فزایندهای در حال انتقال" دگرگونی" است به اعتقاد وی سازد نه تنها آموزش را بهبود میبخشد، بلکه ارتباط بین مدرسه و اطرافش را بصیرتی که نیازها و اهداف جامعه را منعکس می " دوبارهسازی" می کند (حیدری تفرشی و دیگران، 1381 و .(1391
بنجامین2 پس از انجام مطالعات و تحقیقات گسترده در این زمینه به این نتیجه رسیده است که بررسی میزان مشارکت دانشآموزان در کلاس روشنترین شاخص اثربخشی آموزشی است. همچنین مالکووا3 معتقد است کارآیی موثر مدرسه تا حدود زیادی به گسترش ارتباطهای عینی معلم و دانشآموزان بستگی دارد. ارتباطهایی که موجب میشود دانشآموزان هرچه بیشتر در فرایند تدریس، مشارکت داده شوند. نظریه های جدید و پیشرفته یادگیری میگویند: یادگیری وقتی موثر واقع میشود که یادگیرنده نقش اصلی را داشته باشد. معلم باید راهنما و جهت دهنده باشد. لذا معلم باید تلاش کند تا به صورتهای مختلف دانشآموزان را هرچه بیشتر در صحبتها و فعالیتهای کلاس مشارکت دهد با توجه به موارد بالا و تحقیقات به عمل آمده میتوان گفت که مشارکت صحیح دانشآموزان در فرایندهای آموزشی عنصری مهم و ضروری در یادگیری معنیدار به آنهاست و یادگیری حاصل از تشریک مساعی کیفیت بالاتری دارد (مرزوقی، .(1388
البته تعیین یک معیار برای میزان مشارکت مطلوب دانشآموزان در فعالیتها و مباحثات کلاس، کار دشواری است اما باشد که اینگونه اعتقاد دارد: با بعضی از صاحبنظران اشاراتی به این موضوع کردهاند. از جمله آنان لئونارداچ کلارک4 می اطمینان باید گفت کلاسی وضعیت مطلوب را دارا است که در آن دانشآموزان نیمی از وقت را در فعالیتهای کلاسی
شرکت داشته باشند نه تعداد خاصی از آنها. ندفلندر5 که در زمینه کنش متقابل معلم و دانشآموز تحقیقات مفصلی انجام داده است و شیوه سنجش کیفیت تدریس او معروفیت جهانی دارد میگوید: آن دسته از معلمانی که از روش تدریس غیرمستقیم استفاده میکنند کارآیی بیشتری نسبت به معلمانی دارند که از روش تدریس غیرمستقیم استفاده نمیکنند وی دلیل این امر را مشارکت فعالتر دانشآموزان در شیوه تدریس غیرمستقیم میداند مشارکت دادن دانشآموزان در فرایند یادگیری تنها منجر به سؤال کردن از او نیست بلکه باید افراد را در همه زمینهها مشارکت دهد (رئیسی، .(1387ضمناً پرسشهایی که معلم و شاگرد مطرح می سازند نباید به منظور عجز، ناتوانی و یا طعنه زدن به جنبههای علمی طرف مقابل باشد، بلکه باید پرسش شاگرد از معلم به منظور فراگیری و کسب اطلاع و پرسش معلم از شاگرد به منظور ارشاد و راهنمایی شاگرد به واقعیت و حقیقت باشد (ندیمی و بروج،.(1380
1. Matuse 2. Benjamin 3. Malkowoa 4. Kelak 5. Ndflnder
4
میثاقان اردکانی (1385) در تحقیقی با عنوان خصوصیات معلم خوب از نظر دانش آموزان دبیرستانهای شیراز نتیجه گرفت که: تدریس بهتر، شخصیت، چگونگی اداره کلاس، داشتن حوصله و عدم تبعیض بین دانشآموزان از مهمترین ویژگیهای معلم خوب بوده است.
خدادادی (1376) در تحقیقی تحت عنوان بررسی عوامل عمده مؤثر در محبوبیت دبیران دبیرستانهای تبریز و ارتباط آن با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان از دیدگاه مدیران و دبیران و دانشآموزان در سال تحصیلی 1375-76 در دانشگاه آزاد اسلامی چنین نتیجه گرفت که: محبوبیت دبیران بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان بسیار مؤثر است.
حمیدیان دیوکلایی((1380 در تحقیقی با عنوان بررسی تأثیر محبوبیت معلمین بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان پسر سال اول متوسطه دبیرستانهای شهر بابلسر که در دانشگاه فرهنگیان دکتر علی شریعتی ساری صورت گرفته با طرح فرضیههای:
-1 پیشرفت تحصیلی دانشآموزان پسر سال اول متوسطه شهر بابلسر که معلمانشان از محبوبیت ویژهای برخوردارند بیشتر است. -2 محبوبیت معلم موجب احساس مسئولیت بیشتر دانشآموزان پسر سال اول متوسطه شهر بابلسر میشود. - 3 محبوبیت معلم حس همکاری و مشارکت در تصمیمگیری دانشآموزان پسر سال اول متوسطه شهر بابلسر را ایجاد میکند. -4 محبوبیت معلم احترام متقابل در محیط مدرسه بین معلم و دانشآموزان پسر سال اول متوسطه شهر بابلسر را به وجود می آورد. دانشآموزان ماده اولیه و خام سازمان آموزش و پرورش هستند که باید بر اثر زحمات، برنامهها و مراقبتهای جدی و مستمر مدیران و عوامل اجرایی و آموزشی و به ویژه معلمان پرورده گردند و به عنوان بازده و حاصل کار دستگاه تعلیم و تربیت تحویل جامعه شوند. لذا تا پایههای آموزش و پرورش قوی و استوار نباشد و از محتویات پر بار برخوردار نشود، راههای ترقی و توسعه در زمینههای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی گشوده نخواهد شد؛ و زمینههای همکاری و تفاهم انسانها با یکدیگر نیز فراهم نمیگردد به همین جهت است که یکی از اهداف تربیت و تعلیم دانشآموزان، علاوه بر آموزش علوم گوناگون، اجتماعی بار آمدن دانشآموزان و به وجود آوردن و تقویت نگرش و احساس مثبت نسبت به هموطنان و جوامع بشری است. پایههای اینچنین نگرش مثبت باید پس از خانواده در مدرسه و در دوره کودکی و نوجوانی و جوانی ریخته شود. در این راستا بیشترین مسئولیت بر عهده معلمین است و هرچه که معلمان خود از محبوبیت بیشتری نزد دانشآموزان برخوردار باشند میزان اثرگذاری آنان بیشتر خواهد بود، به ویژه آن که معلمان پیوسته با دانشآموزان در ارتباط مستقیم میباشند و میتوانند بانفوذ در قلوب دانشآموزان، زمینههای همکاری و هماهنگی و در نتیجه پیشرفت تحصیلی آنان را بیش از پیش فراهم سازند. هدف کلی این تحقیق بررسی تأثیر محبوبیت معلمان بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان دختر سال اول دوره دوم متوسطه شهرستان ساری است. توجه باهدف کلی فرضیههای زیر مطرح می شوند:
فرضیه اصلی: محبوبیت معلمان بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان تأثیر دارد.
-1محبوبیت معلم موجب تقویت انگیزههای یادگیری درسی در دانشآموزان میشود.
-2 محبوبیت معلم احساس مسئولیت دانشآموزان در انجام وظایف محوله را تقویت میکند.
