بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر، تعیین تاثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر کاهش مشکلات هیجانی - رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی بود. طرح تحقیق نیمه آزمایشی و از نوع پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل است. نمونه پژوهش 37 دانشآموز مقطع ابتدایی مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی شهرستان رشت در سال تحصیلی -1396 1395 بود که بر اساس ملاکهای نسخه پنجم راهنمای تشخیصی آماری انجمن روانپزشکی آمریکا به طور در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند.
برای جمعآوری دادهها از پرسشنامه تواناییها و مشکلات - SDQ - در مراحل قبل و بعد از آموزش استفاده شد. آموزش مهارتهای اجتماعی به صورت گروهی در 10 جلسه برای گروه آزمایش ارایه شد. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیری نشان داد که آموزش مهارتهای اجتماعی بر بهبود مشکلات هیجانی-رفتاری در دانشآموزان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی به طور معنیداری تأثیر دارد. با توجه به نتایج این پژوهش، روش آموزش مهارتهای اجتماعی یکی از کارآمدترین روشهای درمانی بوده و در کاهش تکانشگری، نارساییتوجه، اضطراب و پرخاشگری بدنی در کودکان مبتلا به اختلال نارساییتوجه/فزونکنشی مؤثر است.
مقدمه
اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی1 یکی از شایعترین اختلالهای عصبی- رشدی تشخیص داده شده در دوران کودکی است که توجه روانپزشکان، روانشناسان و متخصصان بالینی را به خود جلب کرده است - باسینگ و همکاران، . - 2010 بر طبق راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا - 2013 - نرخ شیوع این اختلال در اکثر فرهنگها و جوامع حدود 5 درصد در کودکان برآورد شده است و همچنین فراوانی این اختلال در پسران نسبت به دختران بیشتر و در دامنهای از 2 به 1 گزارش شده است - بارکلی، - 2015 و همچنین شیوع این اختلال در ایران نیز بالا بوده است، بطوری که شیوع کلی این اختلال را 8/62 درصد، در پسرها 12/55 درصد و در دخترها 4/53 درصد اعلام نمودهاند
کودک مبتلا به اختلال نارساییتوجه/فزونکنشی، علائمی نشان میدهد که آشکارا بیانگر بیتوجهی، حواسپرتی و بینظمی است، ولی علائم معمولی یک کودک معلول ذهنی - مثل تاخیر در رشد ذهنی - را نشان نمیدهد. این مجموعه رفتارهای ناسازگارانه معمولاً در سنین پیشدبستانی نشان داده میشوند - انجمن روانپزشکی آمریکا، . - 2013 کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی اغلب مشکلاتی در تعاملهای اجتماعی با همسالان دارند و از طرد همسالان و انزوای اجتماعی رنج میبرند
مهارتهای اجتماعی2، مجموعهای پیچیده از مهارتهاست که برای سازگاری و کنار آمدن با موقعیتهای فشارزا حیاتی است و روابط سالم را پرورش و عملکرد کلی انسان را تحت تاثیر قرار میدهد و کمبود مهارتهای اجتماعی، در روابط بین فردی و در حوزه رفتار عاطفی موجب بروز مشکلات متعددی میشود - ماتسون و همکاران، . - 2004 به طور خاص رویکردهای شناختی- رفتاری در آموزش مهارتهای اجتماعی بر توانایی شخص در حلمسئله تاکید میکنند و همچنین در این روش تمرکز عمده بر مشارکت فعال کودک و آموزش خود درمانی از طریق راهبردهای تصمیمگیری، خودتقویتگری و دیگر راهبردهای خودنظمبخشی صورت میگیرد - حسینخانزاده، . - 1392 نتایج پژوهشها نشان میدهند که آموزش مهارتهای اجتماعی، عاملی موثر در جهت کاهش مشکلات رفتاری و رفتارهای تکانشی در کودکان با اختلال نارساییتوجه/فزونکنشی است
در این راستا میتوان به یافته محققانی مانند پریس و ملور - - 2009 اشاره نمود که در مطالعهای با ارائه 14 جلسه آموزش مهارتهای اجتماعی بر پسران مبتلا به مشکلات رفتاری، نشان دادند که آموزش برنامه مهارتهای اجتماعی برای کودکان با اختلالهای رفتاری مخرب مانند نارسایی توجه/فزونکنشی، موثر است و همچنین نتایج پژوهشهای انجام شده در این زمینه نیز نشان داد که آموزش مهارتهای اجتماعی میتواند با کاهش مشکلات هیجانی- رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی همراه باشد - پیچ و همکاران، 2016؛ بل و همکاران، 2016؛ سمتها و همکاران، 2014؛ کریمی و همکاران، . - 1389 لذا هدف این پژوهش تعیین تاثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر کاهش مشکلات هیجانی- رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی میباشد.
روش جامعه، نمونه و روشنمونهگیری: روش پژوهش حاضر نیمه آزمایشی و با طرح پیشآزمون- پسآزمون با گروه کنترل است، که در آن تاثیر آموزش مهارتهای اجتماعی بر کاهش مشکلات هیجانی- رفتاری کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه شامل کلیه دانشآموزان مقطع ابتدایی مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی شهرستان رشت در سال تحصیلی 1395-1396 میباشد. نمونه پژوهش40 دانشآموز مبتلا به اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی بود که بر اساس ملاکهای نسخه پنجم راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا - 2013 - و اطلاعات مندرج در پرونده تحصیلی آنها که تشخیص اختلال نارسایی توجه/فزونکنشی دریافت کرده بودند، انتخاب و به طور تصادفی در گروههای آزمایش و کنترل گمارده شدند - هرگروه 20نفر - .
ملاکهای ورود به پژوهش، جنسیت - پسر - ، سن - 12 سال - ، مقطع تحصیلی - ششم ابتدایی - و مصرف دارو - ریتالین - بودند و همچنین درخلال آموزش 3 نفر 2 - نفر از گروه آزمایش و 1نفر از گروه کنترل - از دانشآموزان به دلیل مشکلات شخصی از روند اجرای پژوهش خارج شدند.
ابزار
پرسشنامه تواناییها و مشکلات : - SDQ - پرسشنامه تواناییها و مشکلات که توسط گودمن - 1997 - ساخته و اعتباریابی شد، یک ابزار غربالگری با 25 آیتم است و دامنه سنی 11 تا 16 سال را در بر میگیرد. این پرسشنامه سه درجهای و نمرهگذاری آن از صفر تا دو است و نمره کل بین صفر تا 40 نوسان دارد و پنج زیر گروه اصلی از طیف علائم روانپزشکی را ارزیابی میکند: مشکلات سلوک، پرفعالیتی، علائم هیجانی، مشکلات با همسالان و رفتارنوع دوستی. گودمن، میانگین آلفای کرونباخ را برای آن 0/73 و ضریب پایایی آن را به روش بازآزمایی 0/62 گزارش داده است و ضریب آلفای کرونباخ آن در ایران، 0/71 گزارش شده است
برنامه مداخلهای: در پژوهش حاضر یک هفته پس از اجرای پیشآزمون، آموزش مهارتهای اجتماعی والکر و همکاران - 1983 - به صورتگروهی در 10 جلسه 60 دقیقهای برای گروه آزمایش اجرا شد و گروه کنترل هیچگونه آموزشی را دریافت نکرد. همچنین یک هفته پس از اجرای آموزش، پسآزمون از هر دو گروه - گروه آزمایش و کنترل - اخذ شد
جلسات شرح جلسه
- اول آشنا کردن دانشآموزان با روش و تمرین مهارتهای اجتماعی، بیان مقررات گروه و برقراری رابطه صمیمانه با دانشآموز
- دوم آموزش گوش کردن به سخنان معلم و هنگامی که معلم از کودک کاری بخواهد، انجام دهد
- سوم آموزش و یادداشت کردن فعالیتها و مهارتهای ارتباطی در طول هفته، پیروی از مقررات کلاس درس
- چهارم آموزش برقراری ارتباط با نگاه، چگونگی پیداکردن یک هم صحبت، گوش دادن، بیان مطلب خود بعد ازاتمام صحبت طرف مقابل
- پنجم تکرار و تمرین مهارتهای آموزش داده شده
- ششم و هفتم آموزش مهارتهای همراهی کردن با دیگران، به کاربردن واژههای مودبانه، تشریک مساعی، پیروی از مقررات
- هشتم و نهم آموزش مهارتهای دوستیابی: آموزش ایجاد دوستی - پیش قدم شدن در دوستی، رعایت نوبت در سخن گفتن -
- دهم آموزش مهارتهای مقابلهای: آموزش واکنش به پاسخ منفی، ابراز خشم و واکنش به کاری که فرد نمیتواند انجام دهد
یافته ها
درپژوهش حاضر شرکت کنندگان در رده سنی 12 سال بودند و میانگین معدل آنها در مدرسه15/71 بود و43/2 درصد 16 - نفر - از شرکت کنندگان فرزند اول، 37/8 درصد 14 - نفر - فرزند دوم و 18/9درصد 7 - نفر - از شرکت کنندگان فرزند سوم خانواده بودند.
