بخشی از مقاله
به منظور بررسی تاثیر اعمال تنش نیتروژن و آب بر روی برخی صفات زراعی ارقام مختلف سورگوم دانه ای آزمایشی به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل درقالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی نیشابور در سال 1391 اجرا شد. کرتهای اصلی شامل دو سطح شرایط نرمال - آبیاری کامل در کل فصل - و تنش در طی دوره زایشی - قطع کامل آبیاری از زمان گلدهی تا خاتمه رشد - و کرتهای فرعی فاکتوریل مدیریت نیتروژن در دو سطح - صفر و - 200 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص و ژنوتیپ ها در پنج سطح شامل - یک رقم تجاری - سپیده - و 4 ژنوتیپ امید بخش MGS5 ، MGS2، KGS33 و - KGS29 بودند. نتایج نشان داد مصرف نکردن نیتروژن در مقایسه با شاهد و همچنین قطع آبیاری، موجب کاهش عملکرد دانه و تعداد دانه در پانیکول گردید. بطور کلی مصرف نیتروژن از نظر فراهم کردن شرایط رشد مطلوب گیاه و تولید حداکثر مواد فتوسنتزی ضروری می باشد. قطع آبیاری از ابتدای دوره زایشی می تواند عملکرد نهایی را تا حدود 16 درصد کاهش دهد اما با توجه به صرفه جویی در آب مصرفی، از نظر اقتصادی قابل توجیه و توصیه می باشد. همچنین ژنوتیپ های امید بخش MGS5 و KGS29 از نظر عملکرد دانه در شرایط بررسی شده قابل توصیه می باشند.
-1 مقدمه
با توجه به موارد مصرف سورگوم دانه ای و استفاده های آن در جهت تغذیه بخصوص دام و طیور و با در نظر گرفتن روند توسعه صنعت دامداری و مرغداری در ایران که موجب شده است سالانه مقادیر زیادی سورگوم × بصورت دان مرغی یا کنسانتره وارد کشور شود، توجه به تحقیقات بیشتر
در این گیاه را حیاتی ساخته است. گیاه سورگوم با دارا بودن ویژگی هایی چون عملکرد بالا در واحد سطح، قدرت پنجه زنی زیاد و ارزش غذایی مناسب به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک از اهمیت قابل توجهی برخوردار است . - 6 - این گیاه از پتانسیل تولید بالائی برخوردار بوده و سازگاری خوبی با شرایط آب و هوائی ایران بخصوص مناطق گرم و خشک و معتدل آن داشته و برای تولید محصول نسبت به گیاهان مشابه به آب کمتری نیاز دارد. این موضوعات ایجاب می کند بررسی های مداوم روی این گیاه ادامه یابد تا ژنوتیپ های مناسب در شرایط آب و هوائی ایران تولید و معرفی شود. نیتروژن نخستین عنصر غذایی است که کمبود آن در خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک مطرح می شود؛ زیرا در این مناطق مقدار مواد آلی که عمده ترین منبع ذخیره نیتروژن به شمار می آیند به دلایلی پر شمار اندک است، از جمله این عوامل می توان به بارندگی اندک، دمای زیاد، رطوبت نسبی پایین، پوشش گیاهی ناچیز، مصرف کم کودهای حیوانی، نبود تناوب زراعی مناسب و کمبود کود سبز اشاره کرد 3 - - نیتروژن به عنوان دومین عامل محدود کننده تولید محصول پس از آب، درمناطق خشک و نیمه خشک شناخته شده است. تأمین عناصر غذایی کافی، بخصوص مصرف نیتروژن باعث میشود سیستم های ریشه ای قوی و عمیق تری دردوران رشد تولید شود . - 11 - تحت شرایط کمبود آب در خاک که جذب عناصر غذایی به ویژه نیتروژن کاهش می یابد، لزوم برقراری تناسب میان فراهمی رطوبت در خاک و نیتروژن مصرفی ضروری به نظر می رسد این امر از یک سو از هزینه تولید می کاهد و از سوی دیگر از مصرف بی مورد نیتروژن که معمولا با افزایش عملکرد همراه نیست، جلوگیری به عمل می آورد . - 1 - نیاز روزافزون صنعت دامداری و پرورش طیور به گیاهان علوفه ای و دانه ای ایجاب می کند که ژنوتیپ ها و واریته های سازگار سورگوم با شرایط آب و هوایی کشور از لحاظ عملکرد و سایر خصوصیات زراعی شناسایی و مورد بهره برداری قرار گیرد.
-2 مواد و روش ها
این بررسی در قالب آزمایش کرتهای یکبار خرد شده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در سال1391 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی نیشابور اجرا گردید. کرتهای اصلی شامل دو سطح شرایط نرمال - آبیاری در کل فصل رشد و نمو - و تنش در مرحله رشد زایشی - قطع کامل آبیاری از زمان %50 گرده افشانی تا خاتمه رشد - و کرتهای فرعی فاکتوریل مدیریت نیتروژن در دو سطح - صفر و - 200 کیلو گرم در هکتار نیتروژن خالص و از نوع اوره و تیمار رقم درپنج سطح - یک رقم تجاری - سپیده - و 4 ژنوتیپ امید بخش: MGS5، MGS2، KGS33 و - KGS29 بود. لاین های مورد استفاده در این بررسی حاصل انتخاب از آزمایشات نهایی ارزیابی ناحیه ای ژنوتیپ های سورگوم دانه ای بوده که ضمن داشتن صفات مطلوب، از عملکرد و پتانسیل تولید دانه و بیولوژیک بالایی برخوردار و به عنوان لاینهای امید بخش در سطح کشور در حال معرفی می باشند. بعلاوه نتایج بررسی های بعمل آمده در ارتباط با تنش خشکی در لاینهای MGS5، MGS2 - منشاء مشهد - نشان داد این ژنوتیپ ها در شرایط تنش خشکی از عملکرد بالایی برخوردارند - بهشتی، 1376 ؛ بهشتی و بارویی،. - 1389 مساحت هر کرت فرعی 0/75×6×4 =18 متر مربع شامل 4 خط کاشت بطول 6 متر وعرض 0/75 مترو تراکم 13/3 بوته در متر مربع 10 - سانتیمتر فاصله روی ردیف - بودند. عملکرد دانه هر کرت پس از برداشت توزین و ثبت شدند. یاداشت برداری و ثبت صفات مربوط به ارتفاع بوته، طول ساقه، طول پدانکل و تعداد دانه در پانیکول در دو لاین وسط و بر روی تعداد 10 بوته علامت گذاری شده صورت گرفت.
عملیات تهیه زمین مطابق عرف معمول شامل شخم، دیسک و تسطیح بودند. کود مورد استفاده در این آزمایش مطابق با نتایج آزمون خاک که تمامی کود فسفر و پتاسه - به ترتیب 250 و 200 کیلوکرم در هکتار فسفات آمونیم و سولفات پتاسیم - قبل از کاشت، یک دوم کود ازته در مرحله 4 برگی پس از عملیات تنک و وجین علف های هرز و نصف دیگر در مرحله ساقه آبستن - %10 بوته ها در هر کرت از مرحله ساقه آبستنی - بصورت سرک به روش نواری در پای بوته ها - 3 سانتی متر - و به عمق 5 سانتیمتر زیر خاک مصرف شد. به منظور بررسی میزان نیتروژن خاک دو نمونه مرکب خاک قبل از اعمال تیمارها از عمق 30 و60 سانتیمتری ودو نمونه از اعماق یاد شده از کلیه کرتها در انتهای آزمایش تهیه شدند. کشت در نیمه دوم اردیبهشت توسط کارگر و با دو برابر تراکم بوته مطلوب انجام و در مرحله 7-5 برگی بوته های اضافی حذف شدند. یادداشت برداری های لازم در طول دوره رویش گیاه انجام شد. درتیمار آبیاری نرمال،پلات های مربوطه در تمام طول دوره رشد و نمو و با دور 7-9 روز ابیاری شدند، اما در تیمار قطع آبیاری، ابیاری پلات های مربوطه از ابتدای رشد تا زمان گرده افشانی در %50 بوته های هر کرت مشابه تیمار بدون تنش ادامه یافت و سپس از این زمان آبیاری تا خاتمه دوره رشد قطع گردید. برای انجام محاسبات و تجزیه وتحلیل آماری داده ها از نرم افزار های MSTATC ،رسم نمودار ها از نرم افزار EXCEL و برای مقایسه میانگین ها از روش دانکن استفاده شد.
-3 نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه تاثیر اعمال تنش نیتروژن و آب بر روی برخی صفات زراعی ارقام مختلف سورگوم دانه ای در جدول - 2 - ارائه شده است.
جدول .2 جدول تجزیه واریانس تاثیر اعمال تنش نیتروژن و آب بر روی برخی صفات زراعی ارقام مختلف سورگوم دانه ای
-1-3 عملکرد دانه
نتایج تجزیه واریانس - جدول - 2 نشان می دهد که بین تیمار مصرف و عدم مصرف نیتروژن و همچنین تیمار قطع آبیاری از نظر عملکرد دانه اختلاف معنی داری در سطح آماری %5 و %1 وجود دارد. مقایسه میانگین ها - شکل - 1 نشان داد که مصرف نیتروژن، عملکرد دانه را در گیاه افزایش داده است، به طوری که بالاترین میزان عملکرد دانه 3/9 تن در هکتار - مصرف - N و 3/1 تن در هکتار - عدم مصرف - N بدست آمده است . مطالعات زیادی تأثیر مثبت نیتروژن را در افزایش عملکرد دانه، تعداد دانه در بلال و وزن دانه نشان داده است - 8 و . - 13 برخی تأثیر نیتروژن را در افزایش عملکرد به نقش تنظیم کنندگی نیتروژن در تولید آمینواسیدها و هورمون های گیاهی مرتبط با تقسیم و گسترش دیواره سلولی نسبت داده اند و برخی دیگر نقش نیتروژن را به توسعه مراحل نموی نسبت می دهند که در مراحل بعدی به دلیل دریافت انرژی نورانی بیشتر منجر به تولید ماده خشک بیشتر می گردد 5 - ، . - 11 مقایسه میانگین داده ها نشان داد که بیشترین عملکرد دانه 3/9 تن در هکتار مربوط به تیمار عدم قطع آبیاری می باشد. تنش رطوبتی از طریق کاهش سطح برگ ها، می تواند موجب کاهش میزان جذب تابش فعال فتوسنتزی، کاهش کارآیی مصرف انرژی تابشی و اختلال در روند جذب و انتقال عناصر غذایی، عرضه مواد پرورده را کاهش داده و موجب تغییر در اجزای عملکرد و کاهش عملکرد دانه شود . - 2 -
شکل .2 مقایسه میانگین اعمال تنش آبیاری بر عملکرد دانه
نتایج تجزیه واریانس جدول - 2 - نشان داد که ژنوتیپ های مختلف سورگوم دانه ای از لحاظ عملکرد دانه دارای اختلاف معنی داری در سطح آماری %1 می باشند. شکل - 3 - مقایسه میانگین ژنوتیپ های مختلف سورگوم دانه ای را نشان می دهد. نتایج بررسی های بعمل آمده حاکی از عملکرد بالای لاینهای MGS5، - MGS2 با منشاء مشهد - در شرایط آزمایش بوده است.
شکل .3 مقایسه میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ های مختلف سورگوم دانه ای
-2-3 ارتفاع بوته
نتایج تجزیه واریانس جدول - 2 - نشان داد که ژنوتیپ های مختلف سورگوم دانه ای از لحاظ ارتفاع بوته نیز دارای اختلاف معنی داری در سطح آماری %1 می باشند. شکل - 4 - مقایسه میانگین ژنوتیپ های مختلف سورگوم دانه ای را نشان می دهد. نتایج بیانگر این مطلب است که بیشترین ارتفاع مربوط به ژنوتیپ KGS29 می باشد.
