بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بازار بورس به عنوان بخشی از نظام مالی کشورها، و یکی از شاخص های مهم ارزیابی رشد و توسعه اقتصادی محسوب می شود. از این رو شناخت ارکان این بازار و کارکردهای آن ازاهمیت ویژه ای برخورداراست. شرکت بورس اوراق بهادار به عنوان رکن اجرایی بازار وظایف مختلفی در انجام معاملات بازار سرمایه بر عهده دارد. بورس اوراق بهادار از آنچنان اهمیتی در سیستم های اقتصادی پیچیده امروزی برخوردار است که از آن بعنوان میزان سنجش سلامت و یا بیماری اقتصادی کشورها نام می برند و مهمترین وظیفه یک بورس ایجاد یک بازار پیوسته برای اوراق بهادار می باشد.
ویژگی بازار پیوسته این است که مقادیر زیادی از اوراق بهادار بدون اینکه تغییر زیادی در قیمت آنها ایجاد گردد مورد معامله قرار گیرند و مهمترین وظیفه بورس اوراق بهادر جذب پس اندازهای راکد و سوق دادن آنها در واحدهای تولیدی و ایجاد امکانات و تهسیلات برای مشارکت عموم مردم در توسعه و سهیم شدن در کارخانجات از اهداف اصلی بورس اوراق بهادر بشمار می رود و بلحاظ دارا بودن این خصوصیات می تواند بعنوان یک اهرم مهم در کنترل نرخ تورم و افزایش نرخ رشد پس انداز نقش حساسی را در جامعه ایفاء نماید.
اما عدم توجه و شناخت آثار و مبانی معاملات بورسی، موجب بروز اختلاف نظرهایی درباره تفسیر و اعمال مقررات مربوط به وظایف این شرکت در قلمرو معاملات بورسی شده است.در این مقاله نگارنه به روش توصیفی-تحلیلی به بررسی اثر بورس در توسعه معاملات بازرگانی می پردازد.
مقدمه
بورس های اوراق بهادار به عنوان بازارهایی متشکل و خودانتظام جزء لاینفک نظام اقتصادی امروز جهان هستند که اهمیت و تأثیر آنها بر اقتصاد کشورها و حتی جهان بر هیچ کس پوشیده نیست. این بازارها علاوه بر تأثیر بر نظام اقتصادی بر روابط و مناسبات سیاسی و اجتماعی کشورها نیز تأثیر می گذارند. بنابر این، مراقبت از آن برای حمایت از مشارکت کنندگان و حفظ انسجام و اعتبار اقتصاد ملی امری ضروری می نماید
بسیاری از افراد جامعه و حتی گروهی از متخصصین، شرکت بورس اوراق بهادار را صرفا مکانی برای انجام معاملات سهام می دانند؛ حال آنکه شرکت بورس اوراق بهادار ضمن آنکه زمینه و شرایط را برای مواجهه خریداران و فروشندگان فراهم می کند، نظارت بر صحت روند معاملات، ایجاد شرایط یکسان اطلاعاتی طرفین و تأمین امنیت معاملات و ... را بر عهده دارد
بورس اوراق بهادار و مکانیزم های اجرایی آن به درجه ای از تکامل رسیده اند که بدون سود بردن از آنها شاید نتوان به هیچیک از اهداف سیاستهای پولی، مالی و تولیدی دست یافت بدین خاطر است که کشورهای مختلف با توجه به تغییر و تحولات سیستم های اقتصادی خود نه تنها به گسترده تر شدن حجم و نوع فعالیت های این نهاد اساسی کمک کرده اند و به طرق مختلف در تقویت آن کوشیده اند، بلکه خود سازمان بورس اوراق بهادار نیز در راستای هماهنگ ساختن خود با شرایط و ویژگی های جهان امروز به انجام پاره ای اصلاحات و قوانین و مقررات خود دست زده است.مقررات مربوط به مداخله شرکت بورس در معاملات نیز به لحاظ تکوینی، تحت تأثیر ملاحظات اقتصادی می باشد. این رویکرد با به کار گیری مفاهیم اقتصادی می کوشد تا قواعد موجود در خصوص مداخله شرکت بورس در معاملات بازار سرمایه را تبیین و توجیه نموده و از نظر اقتصادی کار آمد بودن این مقررات را مورد ارزیابی قرار دهد
سوال های پژوهش
در این راستا، سؤال اصلی این پژوهش این است که آیا مقررات مربوط به مداخله شرکت بورس در معاملات بازار سرمایه را می توان با ابزار تئوری اقتصادی تبیین و توجیه نمود؟ شرکت بورس اوراق بهادار با چه ابزار و مکانیسمی در نظام اقتصادی و حجم معاملات نقش ایفا می کند؟
مبانی نظری
پیشینه بورس
بورس اوراق بهادار تهران در سال 1369 تأسیس گردید. این سازمان از پانزدهم بهمن ماه آن سال فعالیت خود را با انجام چند معامله بر روی سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی آغاز کرد. در پی آن شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه، اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق عباس آباد به بورس تهران راه یافتند
اعطای معافیت های مالیاتی شرکتها و موسسه های پذیرفته شده در بورس در ایجاد انگیزه برای عرضه سهام آنها نقش مهمی داشته است. طی 11 سال فعالیت بورس تا پیش از انقلاب اسلامی در ایران تعداد شرکتها و بانکها و شرکتهای بیمه پذیرفته شده از 6 بنگاه اقتصادی با 2 / 1 میلیارد ریال سرمایه در سال 1369 به 105 بنگاه با بیش از 230 میلیارد ریال در سال 57 افزایش یافت.
همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال در سال 1369 به بیش از 150 میلیارد ریال سرمایه در سال 1357 افزایش یافت. در سالهای پس از انقلاب اسلامی و تا پیش از نخستین برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، دگرگونی های چشمگیری در اقتصاد ملی پدید آمد که بورس اوراق بهادار تهران را نیز در بر گرفت. نخستین رویداد، تصویب لایحه قانون اداره امور بانک ها در تاریخ 17 خرداد 1358 توسط شورای انقلاب بود که به موجب آن بانک های تجاری و تخصصی کشور در چهارچوب 9 بانک شامل 6 بانک تجاری و 3 بانک تخصصی ادغام و ملی شدند
چندی بعد و در پی آن شرکتهای بیمه نیز در یکدیگر ادغام گردیدند و به مالکیت دولتی در آمدند و همچنین تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران در تیر 1358 باعث گردید تعداد زیادی از بنگاه های اقتصادی پذیرفته شده در بورس از آن خارج شوند. به گونه ای که تعداد آنها از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت در پایان سال 1397 کاهش یافت.
بدین ترتیب در طی این سالها بورس و اوراق بهادار دوران فترت خود را آغاز کرد که تا پایان سال 1397 ادامه یافت. از سال 1368، در چهارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تجدید فعالیت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمینه ای برای اجرای سیاست خصوصی سازی، مورد توجه قرار گرفت
بر این اساس سیاست گذاران در نظر دارند بورس اوراق بهادار با انتقال پاره ای از وظایف تصدی های دولتی به بخش خصوصی، جذب نقدینگی و گردآوری منابع پس اندازی پراکنده و هدایت آن به سوی مصارف سرمایه گذاری، در تجهیز منابع توسعه اقتصادی و انگیزش موثر بخش خصوصی برای مشارکت فعالانه در فعالیتهای اقتصادی نقش مهم و اساسی داشته باشد.
در هر حال، گرایش سیاست گذاری های کلان اقتصادی به استفاده از سازوکار بورس، افزایش چشمگیر شمار شرکتهای پذیرفته شده و افزایش حجم فعالیت بورس تهران را در بر داشت که بر این اساس طی سال های 1397 تا نیمه اول سال جاری تعداد بنگاههای اقتصادی پذیرفته شده بورس تهران از 56 شرکت به 325 شرکت افزایش یافت. شرکتهای پذیرفته شده و شرکتهای فعالی در بورس به دو دسته تقسیم می شوند:
-1 شرکتهای تولیدی، -2 شرکتهای سرمایه گذاری، شرکت های تولیدی معمولا به تولید کالای خاصی مبادرت می ورزند و در گروه صنایع فعال در بورس قرار می گیرند و در سازمان بورس با نام شرکت و کد خاص خود، مشخص می شوند
اما شرکتهای سرمایه گذاری شرکت هایی هستند که به عنوان واسطه های مالی فعالیت می کنند. که این گونه شرکت ها یا فعالیت تولیدی ندارند و یا فعالیت آنها به گونه ای است که با کمک های مالی از طریق خرید سهام شرکت های تولیدی و صنعتی و یا مجموعه ای از آنها به تولید و سرمایه گذاری این شرکت ها مبادرت می نمایند که بر این اساس در حال حاضر شرکت های سرمایه گذاری فعال در بورس 19 شرکت است و شرکت های تولیدی 298 شرکت می باشند. همچنین اکنون زمینه های لازم برای حضور شرکت های خدماتی نیز در بورس فراهم شده است.
