بخشی از مقاله
چکیده
در علم فقه و حقوق اسلامی یکی از موارد بسیار مهم که زیاد در آن تآکید شده هست، بحث آزادی و برابری می باشد که در قالب تعهد انجام پذیر می باشد و این تعهد باید در چهارچوب مباحث فقه و حقوقی باشد که حق افراد ضایع نشود و باید به صورت کاملا رسمی و قانونی صورت گیرد. یکی از این تعهدات عبارت است از: تعهد به نفع شخص ثالث در معاملات بازرگانی می شود که این تعهد بین متعهد و متعهدله افراد اول و دوم به نفع شخص ثالث یا همان ذینفع صورت می گیرد که بدون حضور این فرد انجام می شود و کاملا به نفع شخص ثالث می باشد.
همچنین بین نظریات مختلفی در خصوص تعهد به نفع شخص ثالث وجود دارد و آن تعهدی که بیشتر با جامع ایران متناسب هست، نظریه تعهد مستقیم ناشی از قرارداد می باشد مثلا بیمه ی عمر یکی از مثال های بارز در زمینه تعهد به نفع شخص ثالث می باشد، چرا که موجب قرارداد این بیمه به این صورت است: بیمه کننده یا همان مسئول بیمه در قالب قراردادی رسمی و قانونی به بیمه گذار یا همان فردی که قصد بیمه کردن خود را دارد: ضمانت می دهد که در صورت فوت وی، حق بیمه ی شخص را به شخص ثالث که معمولا از طرف بیمه گذار تعیین می شود و یا وراث وی اعطا نماید.
مقدمه
آزادی سنتی و برابری خواهی اقتضا دارد که هیچ کس نتواند بی اراده دیگری، بر حریم او پانهاده و در امور او دخالت کند یا حقی را برای او ایجاد نماید. چنانکه گفته اند:" درست است که ایجاد حق زشتی تحصیل تعهد را ندارد و زیانی به بار نمی اورد، لیکن اخلاق و استقلال انسان مانع از این است که او ناچار به پذیرش احساس دیگران باشد." انسان موحودی است اجتماعی که تداوم حیات وی در قالب تشکیل اجتماعات انسانی میسر بوده و برای تامین نیازهای متنوع خود، اقدام به مبادله با دیگران کرده است و در طول تاریخ آن را رشد و توسعه داده است. امروزه کار مبادله و امور مربوط به داد و ستد کالا و خدمات، همزمان با افزایش جمعیت، پیشرفت های علمی و متنوع تر شدن نیازهای جامعه، بسیار وسیع تر و پیچیده تر از گذشته شده است و دامنه وسیعی از فعالیت های انسانی را در برگرفته است.
در کشاکش این دو مصلحت، حقوقدان در حالی که پای در سنت ها و چشم به نیازها دارد، دست به چانه، عبوس و متفکر نشسته تا راهی برای مصالحه و سازش بیابد: راهی که نه از عشق او به قاعده کم کند و نه او را بی توجه به نیازها جلوه دهد. در تبیین ماهیت حقوقی" تهعد به نفع شخص ثالث" نیز چنین شد: سنت گرایان تلاش کردند این نو رسیده را درجامه ی قواعد مرسوم بپوشانند تا آشنا و پذبرفتنی جلوه کند. اما نوگرایان قواعد کهن را بر قامت این نهاد نو،تنگ و کوتاه یافته و با توجه به آثار مطلوب خود، از قانون گذار توقع به رسمیت شناختن آن و از حقوقدانان انتظار حدیثی نو داشته اند.
حقوقدانان از خود پرسدند آیا این نهاد جدید که" به دو طرف قرارداد امکان می دهد در حالی که برای خود معامله می کنند تعهد به سود ثالث ایجاد کنند." - کاتوزیان،1368 و - Ripert ,1949 در ادامه بحث ابتدا ما به توضیح قسمتی از موارد مربوط به تعهد می پردازیم و در ادامه به مبحث تعهد به نفع شخص ثالث و اصلاحات مرتبط به معاملات بازرگانی و ارتباط این دو قسم با هم پرداخته می شود.
- 1 مفهوم تعهد
در فقه و حقوق واژه تعهد در دو معنی عام و خاص به کار می رود، در معنی عام خود که معادل الزام، التزام، شرط، اشتراط، عهد، عهده، ضمان، تکلیف و شامل تکالیف و حقوق دینی است: خواه از نوع الزامات قهری و قانونی ناشی از اسباب قهری، خواه از التزامات ارادی و فرا ارادی به شمار رود و منشا قراردادی داشته باشد - احمدی، . - 1388 تعهد در معنی خاص خود عبارت است از: رابطه حقوقی میان دوشخص که به موجب آن متعهدله می تواند متعهد را ملزم به پرداخت پول با افباض و انتقال چیزی و با انجام فعل و یا ترک کار معینی بکند.
با اینکه گفته اند: " تعهد رابطه ای است حقوقی که نتیجه آن انتقال مال با انجام دادن فعل و یا ترک فعل معین با اسقاط یک اثر حقوقی باشد" - جعفری لنگرودی، . - 1356 اقسام تعهد به اعتبار موضوع، تعهداتی که در اثر قرارداد به عهده مدیون قرار می گیرد ممکن است ناظر به دادن مال یا انجام دادن و خودداری از انجام کاری که بر عهده مدیون است باشد به شرح زیر می باشد:
1؛1 تعهدیه دادن به مال: تعهداتی است که ناظر به انتقال یا تملیک مال باشد که گاه با تسلیم عین معین و یا عین کلی انجام می پذیرد.
2؛1 تعهدیه انجام دادن کار معین: تعهداتی است که موضع آن انجام دادن کاری است مانند تعهد موسسه حمل و نقل برای رساندن کالایی.
3؛1 تعهد به ترک فعل: تعهداتی که موضوع آن ترک عمل معینی می باشد. مانند شخصی که به موجب قرارداد متعهد می شود. قطعه زمین هم جوار با ملک مورد مطالعه را جز به خریدار نفروشد یا در آن ملک، ساختمانی بنا ننماید - شعبانی،. - 1385
-2 راه های اجرای مفاد قرارداد و تعهد
به طور کلی برای اجرای تعهدات ناشی از قرارداد دو راه وجود دارد که در زیر به آن اشاره شده است.
1؛2 اجرای اختیاری تعهد
منظور از اجرای تعهد این است که متعهدی که در قرارداد ملتزم به انجام امری یا ترک عملی یا تحویل کالایی شده است آن را به میل خود به حا بیاورد و نیازی به اعمال فشار از ناحیه متعهدله بوسیله مراجع قضایی نباشد در اجرای اختیاری چون اجرای قرارداد در برخی مواقع نیاز به اراده انشانی ایفاکننده دارد، عنصر اختیار بیشتر نمود پیدا می کند.
2؛2 اجرای اجباری تعهد
اجرای عین تعهد با اجبار به انجام تعهد عبارت است از اینکه متعهد آنچه را که به آن ملتزم شده است ناهنگامی که امکان اجرای آن وجود داشته باشد اجرا نماید و در حقیقت اگر متعهد به اختیار خود آنچه را متعهد شده اجرا نکند، اجرای قهری و جبری علیه او آغاز می شود. در حقوق ایران اجرای اجباری عقد به عنوان یک اصل مسلم پذیرفته شده است. پس اجرای عین تعهد در مقابل اجرای اختیاری قرار دارد و اگر متعهد به اختیار به نعهد خود عمل نکند دادگاه وی را اجبار به انجام تعهد می نماید و از این جهت اجرای عین تعهد متخر بر اجرای اختیاری است.
-3 تعهد به نفع شخص ثالث
تعریفاتی که در مورد تعهد به نفع شخص ثالث در کتاب قانون آمده است به صورت ثقیل و تقریبا کاملا تخصصی می باشد ولی برای تعریف موضوع تعهد به نفع شخص ثالث در بیان ساده می توان این گونه توضیح داد: تعهد به نفع شخص ثالث به این معناست که برای مثال شخص شماره یک یا همان فرد متعهد، به فرد شماره ی دو یا همان متعهدله تعهد می کند تا به نفر سومی که همان شخص ثالث یا ذینفع است حقی به نفع وی اعطا نماید، البته توجه به این نکته ضروری است که این تعهد می تواند هم به صورت صریح انجام گیرد و هم به حالت ضمنی در قرارداد مربوطه ذکر شود. مثلا در فروش باغی خریدار که شخص دوم می باشد متعهد می گردد مبلغی را به نگهبان باغ یا همان شخص ثالث پرداخت کند، که در این حالت فرد ثالث هیچ گونه دخالتی در تعهد نداشته ولی به نفع وی بوده است.
