بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی تاثیر تمرکز مالکیت، اهرم مالی بر عملکرد است.جامعه آماری این تحقیق شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1389 لغایت 1393 می باشد. جامعه آماری پژوهش 658 شرکت می باشد که 188 شرکت به عنوان نمونه به روش حذف سیستماتیک انتخاب شدند. برای آزمون فرضیهها از روش رگرسیون چندمتغیره و نرم افزار Eviews استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که تمرکز مالکیت - شاخص هرفیندال-هیرشمن - بر عملکرد شرکت ها تاثیر مثبت دارد و اهرم مالی اثر منفی بر عملکرد شرکت ها دارد.
.1 مقدمه و بیان مسئله
بورس اوراق بهادار با متمرکز کردن سرمایه و تخصیص بهینه آنها در راستای افزایش تولید و اهداف توسعه اقتصادی و اجتماعی آثار انکارناپذیری را بر متغیرهای کلان اقتصادی برجا می گذارد. بنابراین، وجود بازار بورس یکی از علائم توسعه اقتصادی است و فعال بودن آن سبب سهولت تأمین مالی شرکت ها، هدایت سرمایه های کوچک سرمایه داران خرد در مسیر تولید و جلوگیری از راکد ماندن احتمالی سرمایه های کوچک و کسب درآمد برای عموم و سایر مزایای مربوط به بازار بورس است.
قبل از پیدایش شرکت های بسیار بزرگ و در اواخر قرن هجدهم، مالکان، مدیر و مدیران مالک بودند؛ اما با جدایی مالکیت از مدیریت، پیدایش بازارهای اوراق بهادار و گروه های مدیران حرف های، رویکرد جدیدی تحت عنوان شرکت سهامی به عنوان پدیده ای اجتماعی مطرح گردید .این امر موجب پیدایش تضاد منافع بین مدیران و مالکان گردید .
ترکیب سهامداران در شرکت های مختلف ممکن است متفاوت باشد؛ لیکن سهامداران نقش اساسی در نظام راهبری شرکت می توانند داشته باشند و ترکیب مختلف آنها در شرکت ها می تواند اثرهای متفاوتی را بر عملکرد شرکت ها، همچنین نحوه انعکاس اطلاعات شرکت در بازار و تقارن اطلاعات شرکت داشته باشد .بنابراین باتوجه به نوع مالکیت، نحوه نظارت بر عملکرد مدیریت شرکتها نیز می تواند متفاوت باشد.
از زمانی که مالکیت از مدیریت تفکیک شده، نظارت بر مدیران بسیار دشوار گردیده است .بنابراین، سازوکارهای نظارتی متعددی پیشنهاد شده است تا بتواند هزینه های نمایندگی را کاهش دهد . استقرار مناسب سازوکارهای راهبری شرکتی، اقدامی اساسی برای استفاده بهینه از منابع، ارتقای پاسخگویی، شفافیت، رعایت انصاف و حقوق همه ذی نفعان شرکت است . برای کاهش هزینه های نما یندگی، راهبری شرکتی از سیستم های نظارتی متفاوتی استفاده می کند که این سازوکارها به صورت زیر هستند :الف -سازوکارهای برون سازمانی؛ ب -سازوکارهای درون سازمانی، ج -قوانین دولتی.
تمرکز مالکیت به حالتی اطلاق می شود که میزان در خور ملاحظه ای از سهام شرکت به سهامداران عمده - اکثریت - تعلق داشته باشد و نشان می دهد چند درصد سهام شرکت در دست عده محدودی قرار دارد. - اعتمادی و همکاران، - 1388 زمانی که سهامداران عمده دارای کنترل مطلق بر اداره امور شرکت باشند که این خود ناشی از تمرکز مالکیت است، هزینه نمایندگی و کنترلی کاهش مییابد در عین حال توان کنترل و نظارت سهامداران به مراتب خیلی کم میشود تا جائی که آنها تأثیری در منافع خود نخواهند داشت.
نتایج تحقیق مهدوی و میدری 1384 حاکی از آن است که تمرکز مالکیت در بازار اوراق بهادار تهران در سال 1384 بسیار بالا بوده است. آنها معتقدند مقایسه شاخص های تمرکز مالکیت در بازار ایران و پنج کشور آمریکا، ژاپن، آلمان، چین و چک نشان می دهد که بازار سهام ایران دارای ساختار مالکیتی بسیار متمرکز است. بعلاوه در ایران نیز همچون کشور چک، تمرکز بیشتر مالکیت با کارایی بیشتر همراه بوده است. به عبارت دیگر کوچک کردن مالکیت تاثیر منفی بر عملکرد مالی دارد و بر همین اساس این دو محقق نتیجه گرفته اند که با توجه به فقدان نظام حمایتی از سهامداران اقلیت ، اجرای طرح واگذاری مالکیت شرکت های دولتی به عموم - سهام عدالت - می تواند به کاهش تولید ناخالص داخلی و حتی توزیع نا عادلانه درآمد منجر شود.
ماه آور پور - 1386 - در تحقیقی به بررسی رابطه تمرکز مالکیت و عملکرد شرکت پرداخت و به این نتیجه رسید که هرچه تمرکز مالکیت بیشتر باشد، کنترل بیشتری بر مدیران اعمال شده و موجب بهبود عملکرد شرکت ها می شود. سلیمان - 2013 - با بررسی بورس عربستان سعودی به این نتیجه رسید بین عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس و تمر کز مالکیت یک رابطه غیر خطی وجود دارد.
یکی دیگر از متغیرهای تاثیرگذار بر عملکرد مالی شرکت ها اهرم مالی است. ساده ترین تعریفی که می توان در خصوص اهرم مالی عنوان نمود این است که اهرم مالی مبلغی از بدهی است که یک شرکت برای خرید دارایی های بیشتری تقبل می کند. نرخ اهم مالی عبارت است از: مجموع بدهی ها تقسیم بر مجموع دارایی ها. اهرم مالی، نمایانگر تمایل شرکت به تامین مالی از طریق ایجاد بدهی در مقابل سرمایه است. - هنر بخش، - 1391 مطالعات مختلفی در مورد اهرم مالی و عملکرد انجام شده است .
بندریان و همکاران - 1393 - در مطالعه ای با عنوان " بررسی تاثیر مالکیت مدیریتی، اهرم مالی و کیفیت حسابرسی بر عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران " با استفاده از روش آماری داده های ترکیبی - pooling - و برای دوره زمانی 1386 الی 1391 به این نتیجه رسیدند که بین مالکیت مدیریتی و کیفیت حسابرسی با عملکرد شرکت یک رابطه مثبت و معنادار وجود داشته از طرف دیگر نتیجه فرضیات حاکی از آن بود که یک رابطه معکوس بین اهرم مالی و عملکرد شرکت وجود دارد.
آچیمپنگ و همکاران - 2014 - وآوجنی2 و همکاران - 2015 - به نتایج مشابه دست یافتند که وجود رابطه منفی بین اهرم مالی و عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس را مورد تایید قرار می داد. شیخی و ذبیحی - 2015 - به بررسی تاثیر ساختار مالکیت و ساختار سرمایه بر عملکرد شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. نتایج نشان داد متغیر مالکیت مدیریتی و اهرم مالی و رشد فرصت های سرمایه گذاری بر عملکرد شرکت ها تاثیر معناداری دارد.
یکی از معیارهای ارزیابی عملکرد نسبتQ توبین است که به عنوان تکنیکی مهم جهت ارزیابی عملکرد مالی مطرح شده است. - زنیدا، - 2013 این تکنیک به منظور اهداف زیر در شرکت های صنعتی نیز بکار گرفته می شود:-1بررسی تفاوت های مقطعی در سرمایه گذاری ها و تنوع تصمیمات. -2 بررسی رابطه بین حقوق مالکیت و ارزش شرکت. -3 بررسی رابطه بین عملکرد و سود های پیش بینی شده و فرصت های سرمایه گذاری. -4بررسی تامین مالی، تقسیم سود و سیاست های پرداخت پول. نسبت Q توبین آماره ای است که می تواند به عنوان تکنیکی مهم جهت ارزیابی عملکرد مالی شرکت ها مطرح شود.
بنابراین در تحقیق حاضر جهت ارزیابی عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از نسبتQ توبین استفاده می گردد.با توجه به اهمیت موضوع ارزیابی عملکرد مالی برای سهامداران، سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان جهت اتخاذ تصمیم و سیاستگذاری های آتی، لذا مساله اصلی تحقیق آن است که آیا تمرکز مالکیت، اهرم مالی بر عملکرد مالی شرکت ها تاثیر دارد؟
.2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
-1-2 تمرکز مالکیت
تمرکز مالکیت به حالتی اطلاق می شود که میزان در خور ملاحظهای از سهام شرکت به سهامداران عمده - اکثریت - تعلق داشته باشد و نشان می دهد چند درصد سهام شرکت در دست عده محدودی قرار دارد.نتایج تحقیق مهدوی و میدری - 1384 - حاکی از آن است که تمرکز مالکیت در بازار اوراق بهادار تهران در سال 1384 بسیار بالا بوده است. سهم 5 سهامدار عمده در شرکت های فعال در بازار بورس اوراق بهادار تهران بطور متوسط % 74 ، و سهم 10 سهامدار بزرگ بیش از % 79 و سهم 20 سهامدار بطور % 82 است
