بخشی از مقاله
چکیده هدف این پژوهش بررسی تاثیر مالکیت خانوادگی بر توان مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. در این پژوهش جهت محاسبه متغیر مستقل از سه مدل ورشکستگی آلتمن، فالمر و زمیسکی استفاده شده است تا با تکرار آزمون فرضیه پژوهش بر اساس سه متغیر مستقل، از این تاثیر و رابطه اطمینان حاصل شود. برای آزمون فرضیههای پژوهش از دادههای مربوط به 54 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به عنوان نمونه آماری، برای دوره زمانی 1391-1386 استفاده شده است. جهت اثبات یا رد فرضیهها از روش رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که مالکیت خانوادگی بر توان مالی بر اساس مدل آلتمن تاثیر ضعیفی دارد، اما این متغیر بر توان مالی بر اساس دو مدل فالمر و زمیسکی بیتاثیر است.
واژگان کلیدی: مالکیت خانوادگی، توان مالی، مدل ورشکستگی آلتمن، مدل ورشکستگی فالمر، مدل ورشکستگی زمیسکی
مقدمه با شکلگیری رابطه نمایندگی، تضاد منافع بین مدیران و سهامداران ایجاد میگردد. بدان معنا که ممکن است مدیران دست به رفتارهای فرصتطلبانه زده، تصمیماتی را اتخاذ نمایند که در جهت منافع آنها و عکس منافع سهامداران باشد - عثمانی و همکاران، . - 1390 هرگونه تغییر در اجزای ساختار مالکیت شرکتها به تغییر مسیر حرکت راهبردی و عملکرد آنها و نیز افزایش یا کاهش هزینههای نمایندگی میانجامد - بحرینی، . - 1392 منظور از ساختار مالکیت میزان ترکیب مالکان سهام شرکت است. بدین معنا که دستههای متفاوتی از مالکان نظیر سهامداران فردی، نهادی، مدیریتی و خانوادگی میتوانند ترکیب های مختلفی ایجاد کنند - سلیمانی دهج، . - 1392 بسیاری از نظریه پردازان اقتصادی عقیده دارند که هر یک از انواع مالکیت می-تواند بر عملکرد شرکتها تاثیر بگذارد - اعتمادی و همکاران، - 1388 و افزایش یا کاهش در توان و بنیه مالی را حاصل شود.
لذا شیوه اندازهگیری تاثیر هر یک از انواع مالکیت از جمله مسائلی است که مورد توجه و علاقه محققان است. تاکنون در ایران پژوهشهای متعددی به تاثیر ساختار مالکیت بر وضعیت مالی شرکتها صورت گرفته است، حال آنکه تاکنون مالکیت خانوادگی به طور اخص بر سلامت و توان مالی مورد آزمون قرار نگرفته است. خان و سوبرامانیامٌ - - 2012 اظهار داشتند که مالکیت خانوادگی ممکن است مشکلات نمایندگی - و به تبع آن بحران مالی - را تقلیل یا تشدید کند. طبق این تئوری، از یک سو، انگیزههایی برای شرکتهای خانوادگی برای حداکثر کردن منافع شخصی و همچنین تمایل آنها برای تاثیرگذاری در فرآیند گزارشگری مالی وجود دارد و بنابراین به احتمال زیاد منجر به افزایش هزینههای نمایندگی میشود. در مقابل نیز بیان میگردد که مالکیت خانوادگی ممکن است نظارت داخلی را بهبود بخشد و تضاد منافع در ترکیب مدیر- مالک را کاهش دهد - واعظ و همکاران، - 1393 و بهبود عملکرد و افزایش در توان مالی شرکت را در بر داشته باشد. بدین منظور این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا میزان یا درصد مالکیت خانوادگی بر توان مالی شرکتها تاثیر دارد؟ فرضیه پژوهش بر اساس سه متغیر مستقل به عنوان نماینده توان مالی مورد آزمون قرار میگیرد تا مهر تاییدی بر وجود یا عدم وجود این ارتباط باشد.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش مالکیت خانوادگی
هر گونه تغییر در اجزای ساختار حاکمیت شرکتها به تغییر مسیر حرکت راهبردی و عملکرد آنها و نیز افزایش یا کاهش هزینههای نمایندگی میانجامد. ساختار مالکیت شرکتها میتواند بسیار متنوع باشد و طیف وسیعی از سهامداران حقیقی و حقوقی میتوانند در این ساختار ایفا نقش کنند. حضور سهامداران حقیقی از یک خانواده یا فامیل با در اختیار داشتن درصد بالای سهام و یا حضور آنها در هیئت مدیره به نوعی خانوادگی بودن مالکیت شرکت را نشان میدهد - اندرسون و ربٍ، . - 2003 شواهد موجود در ادبیات تئوری نمایندگی بیانگر این است که افزایش در مالکیت و مدیریت سهامداران خانوادگی باعث کاهش تعارض نمایندگی میشود - القول و همکارانَ، . - 2007 در واقع مالکیت خانوادگی میتواند نظارت داخلی را بهبود بخشد و تضاد منافع در ترکیب مدیر- مالک را کاهش دهد. همچنین میتواند استدلال شود که بودن اعضای خانواده در هیئت مدیره و تیم مدیریتی و همچنین شهرت شرکت میتواند اثر مثبت بر شرکت داشته باشد - خان و سوبرامانیام، . - 2012 از سوی دیگر این دیدگاه وجود دارد که، انگیزههایی برای شرکتهای خانوادگی برای حداکثر کردن منافع شخصی و همچنین تمایل آنها برای تاثیرگذاری در فرآیند گزارشگری مالی وجود دارد، بنابراین به احتمال زیاد منجر به افزایش هزینه های نمایندگی میشود - واعظ و همکاران، . - 1393 همچنین استدلال میشود که شرکتهای خانوادگی ممکن است کارایی کمتری داشته باشند، زیرا تملک ثروت را از دست سهامداران دیگر خارج میکنند - شلیفر و ویشنیُ، . - 1997
توان مالی عملکرد شرکتها به تعدادی فاکتور مبتنی است که یکی از فاکتورهای عمده، توان مالی شرکت است. توان مالی به طور مستقیم بر توانایی رشد شرکت تاثیر میگذارد. لذا برای اشخاصی که به دنبال رشد شرکت هستند، ارزیابی توان مالی شرکت مفید میباشد. توان مالی کوتاه مدت تاثیر زیادی در نقدینگی، سودآوری وسلامت ساختار شرکت دارد که برای سنجش آن از شاخص بحران مالی استفاده میگردد - حاجیها و صفری سرچاه، . - 1392 به طور کلی، توانایی پیشبینی ورشکستگی مالی و تجاری هم از دیدگاه سرمایهگذار و هم از دیدگاه اجتماعی، از آنجا که نشانه آشکاری از تخصیص نادرست منابع است، حائز اهمیت میباشد. هشدار اولیه از احتمال ورشکستگی، مدیریت و سرمایهگذاران را قادر میسازد تا دست به اقدام پیشگیرانه بزنند و فرصت های مطلوب سرمایهگذاری را از فرصتهای نامطلوب تشخیص دهند - رهنمای رودپشتی و همکاران، . - 1388 مدلهای پیشبینی ورشکستگی یکی از فنون و ابزارهای پیشبینی وضعیت آتی شرکت ها است که احتمال وقوع ورشستگی را با ترکیب گروهی از نسبت های مالی تخمین میزنند.
تاکنون مدلهای متعددی جهت شناسایی توان یا درماندگی مالی معرفی گردیده است، که از پرکاربردترین آنها مدلهای آلتمن، فالمر و زمیسکی میباشند، که دلیل آن میتواند، توانایی بالای 95 درصدی این مدلها در شناسایی شرکتها و واحدهای تجاری باشد - رحیمیپور، . - 1392 مدل آلتمن در سال 1968 آلتمن توانست بر اساس نسبتهای مالی به نتایج قابل قبولی در مورد ورشکستگی شرکتها دست یابد. او با بکارگیری روش تحلیل ممیزی چندگانه و استفاده از نسبتهای مالی به عنوان متغیرهای مستقل به دنبال پیشبینی ورشکستگی بنگاهها بود.
وی الگو معروف خود را تحت عنوان الگوی Z ارائه کرد که به مدل پیشبینی ورشکستگی تجاری معروف است. او با این روش از میان 22 نسبت مالی که به نظر او بهترین نسبتها برای پیشبینی ورشکستگی شرکت بود، 5 نسبت را گزینش کرد. سالها بعد انتقاداتی به مدل Z وارد شد. تحلیلگران اعتبارات، حسابداران و حتی مدیران شرکتها معتقد بودند که مدل Z تنها برای موسسات تولیدی همگانی - بورسی - کاربرد دارد و آلتمن در ادامه مطالعات خود موفق به اصلاح و رفع اشکالات مدل Z شد. مدل اصلاح شده آلتمن، توانایی پیشبینی ورشکستگی موسسات و شرکتهای تولیدی بورسی و خصوصی را به دست آورد. آلتمن حدود مقدار مدل اصلاح شده - - را به صورت: - ورشکستگی خیلی زیاد - ، - ورشکستگی ضعیف - ، - ورشکستگی ندارد - ، تعریف نمود - آلتمنِ، . - 1968
مدل فالمر یکی دیگر از پژوهشگرانی که در زمینه مدل ورشکستگی به پژوهش پرداخت، فالمر بود. فالمر با بررسی چهل نسبت مالی، نه نسبت بهتر را انتخاب کرد و از این طریق مدل خود را تعیین کرد. فالمر حدود مقدار مدل خود را به صورت: - ورشکسته - ، - غیر ورشکسته - بیان نمود - فالمرّ، . - 1984 مدل زمیسکی زمیسکی از نسبتهای مالی نقدینگی، عملکرد و اهرمی استفاده کرد تا الگوی مناسب خود را ارائه دهد. این نسبتها بر مبنایتئوریکی گزینش نشده بودند، بلکه بیشتر بر اساس تجربیات او در مطالعات قبلیاش بود. الگوی زمیسکی بر مبنای نمونهای
