بخشی از مقاله
چکیده
براي شناسایی ژنوتیپهاي مقاوم به خشکی در برنج آزمایشی بصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار اجراء شد. فاکتور اصلی دور آبیاري در دو سطح غرقاب دائم و تنش آبی آخر فصل رشد و فاکتور فرعی شامل 10 ژنوتیپ و هر تکرار شامل 20 واحد آزمایشی بوده. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف بسیار معنیدار و معنیدار بین ژنوتیپها از نظر کلیه صفات مورد مطالعه می- باشد و اثر متقابل ژنوتیپ محیط براي کلیه صفات مورد مطالعه غیر معنی دار میباشد. همچنین شرایط تنش باعث کاهش 20/64 درصدي عملکرد شلتوك شده است.
1. مقدمه
برنج مهمترین محصول غذایی بعد گندم در جهان است و مهمترین غلهاي است که بیش از نیمی از غذاي مردم جهان را تشکیل میدهد. و دانهاي است که بیش از 80 درصد از کالري روزانه را براي مصرف کننده فراهم میکند و همچنین بزرگترین مصرف کننده آب بین همه محصولات کشاورزي است و بیش از 80 درصد کل مصرف منابع آب در آسیا را به خود اختصاص داده است
این گیاه تا رسیدگی فیزیولوژیک دانهها به حدود 8 تا20 هزار متر مکعب و براي تولید یک کیلوگرم ماده خشک به 700 لیتر آب نیاز دارد
اتول و چانگ - 1979 - اظهار نمودند که یکی از محدودیتهاي اصلی که باعث کاهش عملکرد برنج میشود، تنش کمبود آب است. پیردشتی و همکاران . - 1383 - اثر تنش کمبود آب را در مراحل مختلف رشد برنج مورد بررسی قرار دادند و اظهار نمودند که تنش کمبود آب در مرحله رشد رویشی به طور معنیداري باعث کاهش ارتفاع گیاه گردید و تعداد پنجه ها را نیز کاهش داد، اما در مرحله زایشی و پر شدن دانه، تعداد دانه در خوشه، و وزن هزار دانه و عملکرد شلتوك نیز به طور معنیداري کاهش یافت.فنولوژي مناسب جهت فرار از خشکی انتهاي فصل - خشکی دیر هنگام - و پتانسیل عملکرد بالا تحت شرایط بدون تنش، از خصوصیات سازگاري ارقام برنج در شرایط آبی محسوب می شود. هدف از این تحقیق مقایسه صفات مورد مطالعه در شرایط تنش و بدون تنش میباشد.
2. مواد و روش ها
این آزمایش در سال زراعی 1389درمزرعهاي در شهرستان لاهیجان که بصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار اجراء شد.فاکتور اصلی دور آبیاري در دو سطح غرقاب دائم و تنش آبی آخر فصل رشد و فاکتور فرعی شامل 5لاین و 5 رقم گیاه برنج و هر تکرار شامل 20 واحد آزمایشی بوده و مساحت هر واحد آزمایشی 4 متر مربع و فاصله کشت نشاها 25×25 سانتی متر بوده و در تیمار تنش آخر فصل آبیاري تناوبی هر 11 روز یکبار تا ارتفاع 5سانتی متر صورت گرفت. ماده آزمایشی در این آزمایش شامل 10 ژنوتیپ میباشد. کود دهی، مبارزه با علف هاي هرز و سم پاشی بسته به نیاز در موعد مقرر صورت گرفت. و در انتهاي فصل زراعی صفات درصد آب نسبی برگ، ارتفاع گیاه، تعداد پنجه بارور، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد شلتوك مورد اندازه گیري قرار گرفته است.
3. نتایج و بحث
درصد آب نسبی برگ :RWC
نتایج تجزیه واریانس نشان میدهد که میزان درصد RWC در گیاه برنج در شرایط آبیاري با هم اختلاف معنیداري در سطح%5 دارند - جدول - 1 بطوري که مقدار RWC در شرایط غرقاب 73/13 و در شرایط تنش 67/36 بوده ، تنش باعث کاهش 7/9 درصدي آب نسبی برگ - RWC - شد - جدول. - 2 کاهش مقدار آب نسبی برگ در اثر تنش خشکی توسط پیردشتی و همکاران - 1383 - گزارش شده است. جونگدي و همکاران - 2002 - ،گزارش نمودند که محدودیت آب در دوران گلدهی باعث افزایش نازائی خوشهچهها و کاهش عملکرد دانه میشود. حدس زده میشود که بالا بودن پتانسیل آب برگ اثرات کمبود آب بر روي نازائی خوشهچهها را کاهش دهد.
ارتفاع گیاه:
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ارتفاع گیاه برنج در شرایط آبیاري با هم اختلاف معنیداري در سطح %5 دارند
بطوریکه مقدار ارتفاع گیاه برنج در شرایط غرقاب 113/35 سانتیمتر و در شرایط تنش 106/63 سانتیمترمی باشد که نشان دهنده کاهش 5/92 درصدي ارتفاع بوته در شرایط تنش می باشد - جدول. - 2 همچنین نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تنش در هر مرحلهاي باعث کاهش ارتفاع میشود که نوعی مکانیسم دفاعی براي تحمل تنش خشکی است با نتایج نحوي و همکاران مطابقت دارد. افزایش اندازه سلولها و تقسیم سلول در اثر کمبود آب کاهش یافته و منجر به کاهش رشد ساقهها، برگها و میوه ها میگردد
جدول -1 تجزیه واریانس صفات مورد بررسی در ژنوتیپ ها و تیمارهاي مختلف آبیاري
جدول-2 درصد کاهش میانگین صفات در اثر تنش خشکی
تعداد پنجه بارور در بوته:
نتایج حاصل از بررسی تجزیه واریانس نشان میدهد که تعداد پنجه بارور در بوته در شرایط آبیاري با هم اختلاف معنیداري در سطح%5 دارند - جدول - 1 بطوریکه مقدار پنجه بارور در شرایط غرقاب 272/94 عدد در متر مربع و در شرایط تنش 262/78 عدد در متر مربع میباشد، در شرایط تنش تعداد پنجه بارور 3/72 درصد کاهش نشان داده است - جدول. - 2 تنش خشکی باعث میشود که خوشه از پنجههاي انتهایی بوته از غلاف برگ پرچم بیرون نیاید یا اینکه بارور نشود.
وزن هزار دانه:
نتایج حاصل از بررسی جدول تجزیه واریانس گیاه برنج لاینها و ارقام مورد مطالعه گیاه برنج در خصوص وزن هزار دانه در شرایط آبیاري نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنیدار میباشد - جدول - 1 بطوریکه وزن هزار دانه در شرایط غرقاب 21/97 گرم و در شرایط تنش 21/82 گرم میباشد. تنش خشکی باعث کاهش 0/68 درصدي وزن هزار دانه شد
عملکرد بیولوژیک:
نتایج بدست آمده از جدول تجزیه واریانس نشان دهنده این است که عملکرد بیولوژیک ارقام و لاینهاي مورد مطالعه گیاه برنج در شرایط آبیاري با هم اختلاف معنیداري در سطح%1 دارند - جدول - 1 بطوریکه مقدار عملکرد بیولوژیک در شرایط غرقاب 9853 کیلوگرم و در شرایط تنش 7764 کیلوگرم میباشد. نشان دهنده این میباشد که عملکرد بیولوژیک در شرایط تنش 21/2 درصد کاهش یافت - جدول. - 2 بیشتر بودن عملکرد بیولوژیک ژنوتیپ را میتوان به تعداد پنجه بارور نسبت داد، زیرا عملکرد بیولوژیکی بر اثر تنش خشکی کاهش مییابد. وینکل - 1989 - دریافت که در غلات حساسترین مرحله به خشکی حد فاصل به خوشه رفتن تا گلدهی است واریتههایی که قبل از گلدهی بتوانند بیوماس بالایی تولید و ذخیره مواد پرورده در ساقه را افزایش دهند جزء واریتههایی مقاوم به خشکی محسوب میشوند.
عملکرد شلتوك:
نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد که عملکرد شلتوك گیاه برنج در شرایط آبیاري با هم اختلاف معنی داري در سطح %1دارند - جدول - 1 بطوریکه مقدار شلتوك در شرایط غرقاب 6187 کیلو گرم و در شرایط تنش 4910 کیلوگرم می باشد و نشان دهنده کاهش20/64 درصدي عملکرد شلتوك در شرایط تنش می باشد - جدول - 2 مک کارا و همکاران - 2006 - عنوان نمودند که تنش خشکی در طی مرحله زایشی برنج موجب کاهش عملکرد دانه به میزان 12-46 درصد میگردد یانبو - 1988 - ، گزارش کرد که تنش 5 تا 10 روزه در مرحله زایشی سبب کاهش عملکرد به میزان 25 تا 40 درصد شد.
