بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر ، بررسی اثر بخشی خانواده درمانی با تاکید بر رویکرد شناختی - رفتاری بر عزت نفس و افسردگی نوجوانان می باشد. یافتههای پژوهش، مبین نقش خانواده در بروز نگهداری و درمان نشانگان افسردگی و هم چنین عزت نفس نوجوانان است. روش پژوهش حاضر مطالعه موردی است و داده ها از طریق مصاحبه بالینی و آزمون های روان شناختی جمع آوری شده اند .
در این پژوهش یک دانش آموز16 ساله با اختلال افسردگی و عزت نفس پایین با روش ترکیبی فنون شناختی - رفتاری با تاکید بر خانواده درمانی در مدت 8 جلسه مورد درمان قرار گرفت . نتایج این پژوهش حاکی از آن است که تکنیک خانواده درمانی با رویکرد شناختی - رفتاری در کاهش نشانه های افسردگی و افزایش عزت نفس نوجوانان موثر بوده است . همسویی و ناهمسویی یافته ها در پایان ، مورد بحث قرار گرفته است .
مقدمه
انسان تمایل به داشتن عزت نفس را امری ضروری می داند و نمی تواند منکر این واقعیت شود که ارزشیابی او از خویشتن اهمیت حیاتی دارد . در اهمیت عزت نفس همین بس که رضایتمندی از زندگی به احساس های انسان در مورد میزان ارزش خویشتن وابسته است . به طوری که هرگاه فردی احساس کند که عزت نفسش در معرض تهدید قرار گرفته سعی می کند با به کار گیری انواع رفتارهای درست و نادرست ، احساس ارزشمندی خویشتن را حفظ کرده و خود را از تهدید برهاند
پژوهش های متعددی نشان دادند که عزت نفس بالا با ویژگی های روانشناختی مطلوب مثل دقت ادراکی - استگر، سیمونزو لاول ، - 1973 ، سازگاری بهتر با پیری - کارپ و کارپ ، - 1980 ، همرنگی کمتر - سینگ، پراسدو باگالپور، - 1973 و انعطاف پذیری نقش جنسی - فلاهرتیو راسک ، - 1980 رابطه دارد - بدنرو پترسون، . - 1996 همانطور که عزت نفس بالا با پیامدهای مطلوب روانشناختی ارتباط دارد ، عزت نفس پایین نیز با مشکلات عاطفی و روانشناختی ، خصوصا افسردگی ارتباط نزدیکی دارد
پژوهش ها در عین حال مشخص می کنند که بین تفکرات غیر منطقی و عزت نفس ، همبستگی معناداری وجود دارد بنابراین از آنجا که یکی از عوامل بسیار مهم و تاثیر گذار بر پیدایش و شکل گیری عزت نفس ، عوامل شناختی هستند ، به نظر می رسد که یکی از روش های افزایش میزان عزت نفس ، استفاده از رویکرد شناختی جهت شناسایی افکار غیر منطقی و حذف آنها باشد که بر اساس مفروضه روانشناختی این عوامل بر چگونگی احساسات بعدی فرد در مورد خود و در نتیجه بر کیفیت رفتار تاثیر می گذارند و لذا موجب تغییرات هیجانی و رفتاری خواهند شد
خانواده پایه ای ترین تشکل اجتماعی و اصلی ترین جزء اجتماع است.الگوهای تعاملی نارسا و آشفته ی نوجوانان - والدین ، پیش بینی کننده نیرومند و همچنین عاملی اساسی در تداوم و به وخامت گراییدن نشانه ها و اختلالهای افسرده وار در نوجوانان محسوب می شوند - سادوک و سادوک1 ، . - 2003 با توجه به نقش و اهمیت خانواده ، اعضای خانواده می توانند برای تغییر رفتارهای نادرست ، غیر منطقی و بیمار گونه ی کودکان و نوجوانان خود آموزش ببینند
ترکیبی از درمان شناختی - رفتاری و خانوواده درمانی را مورد تعدادی از دانش آموزان افسرده پایه های کلاسی چهارم تا ششم به کار بردند . نتایج این پژوهش نشان داد که نشانه های افسردگی در کودکانی که با روش خانواده درمانی و شناخت - رفتار درمانگری تحت درمان قرار گرفته بود ، درر مقایسه با گروه گواه که تحت هیچگونه درمانی قرار نگرفته بودند ، بطور معنا داری کاهش یافت . فرضیه های پژوهش حاضر عبارتند از : - 1خانواده درمانی با رویکرد شناختی - رفتاری در افزایش عزت نفس نوجوانان موثر است؛ - 2 خانواده درمانی با رویکرد شناختی - رفتاری در کاهش افسردگی نوجوانان موثر است .
روش پژوهش
پژوهش حاضر یکی از انواع پژوهش های کیفی یعنی گزارش و مطالعه موردی می باشد، در مطالعه موردی که به روش کیفی انجام می شود، هدف اصلی آن است که مشخص کند چرا یا چگونه یک رویداد یا پدیده ظاهر می شود؟ در واقع در مطالعه موردی توجه پژوهشگر به یک »مورد« - واحد تحلیل - متمرکز است
در این پژوهش یک دانش آموز دختر که بر اساس مصاحبه بالینی که توسط مشاور مدرسه صورت گرفت ، ملاک های تشخیص DSM -IV و نتایج آزمونهای روان شناختی ، افسردگی و عزت نفس پایین برای وی تشخیص داده شد . پس از مشخص شدن این اختلال ، آزمودنی با خانواده در 15 جلسه خانواده درمانی به مدت 45 دقیقه ، با بهره گیری از رویکرد شناختی - رفتاری ، تحت درمان قرار گرفت و پیش آزمون مقیاس افسردگی بک و آزمون عزت نفس کوپر اسمیت برای آزمودنی اجرا شد .
در پژوهش حاضر طی جلسه های خانواده درمانی فنون زیر مورد استفاده قرار گرفت :
- 1 روش حل مساله : یکی از فنونی که در رویکردهای شناختی - رفتاری استفاده می شود ، روش حل مساله1 است . هدف کلی آموزش حل مساله ، آموزش و کمک به افراد در جهت کسب بینش نسبت به توانایی های خود است.
- 2 خود باز بینی : در این روش از آزمودنی درخواست می شود تا افکار روزانه خود را با استفاده از جدول خود گزارش دهی ثبت کند . برای تهیه این جدول ، آزمودنی باید ابتدا روز ، هفته ، و تاریخ مربوط را بنویسد و سپس افکار غیر منطقی و ساعت و مدت پرداختن به آن ها را نیز ثبت کند .
- 3 مثبت اندیشی یا شناخت نقاط قوت خود : در این روش آزمودنی به بازشناسی تجربه های مثبت و خوب خود و بازیابی نقش آن ها در افزایش احترام به خود و ارتقای عزت نفس ، تشویق می شود .
- 4 تنش زدایی: تنش زدایی مهارتی است که می توان آن را به سهولت آموخت. در این روش از آزمودنی درخواست می شود روی یک صندلی راحت بنشیند، لباس های تنگ و کمربند خود را شل کند ، چند لحظه به آرامی و منظم نفس بکشد و در عین حال هرگاه که نفس خود را بیرون می دهد ، کلمه ی آرام را بر زبان آورد . سپس باید فکر خود را بر قسمت های مختلف بدن خود متمرکز کند و در حین نفس کشیدن عضلات آن قسمت را شل کند
ابزارهای پژوهش
پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت : این پرسشنامه که برای اندازه گیری و سنجش عزت نفس بکار می رود ، در سال 1967 توسط کوپر اسمیت بر اساس تجدید نظری که وی بر روی مقیاس راجرز و دایموند انجام داد ، تهیه و تدوین شد . این پرسشنامه دارای 58 سوال می باشد. اعتبار این پرسشنامه توسط اسمیت و هورنس تایید شده است .
- پرسشنامه افسردگی بک : این آزمون در سال 1961 توسط بک و همکارانش ساخته شد - بلاکو هرسن ، - 1988 که شامل 21 عبارت است که علائم ویژه افسردگی را می سنجد . بک - - 1972 پایایی این آزمون را در حدود 0/93 گزارش می دهد.همچنین بلاک و هرسن - - 1988 گزارش کردند که پایایی آزمون بک با روش کودرریچاردسون 0/78 و با روش باز آزمایی 0/75 است .
