بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تعیین تاثیر رویکرد واقعیت درمانی گروهی بر عزت نفس نوجوانان 13 تا 16 ساله بد سرپرست شهرستان مبارکه اصفهان اجرا درآمد. به همین منظور از کل نوجوانان 13 تا 16 ساله بد سرپرست شهرستان مبارکه تعداد 30 نفر به روش نمونه گیری ق ضاوتی در د سترس انتخاب شدند.
روش پژوهش نیمه آزمای شی و ابزار پژوهش شامل پر س شنامه پر س شنامه عزت نفس 58 ماده ای کوپر اسمیت بود. داده های حاصل از پرسشنامه های این پژوهش در دو سطح توصیفی و استنباطی مورد تحلیل قرار گرفت. در سطح تو صیفی با ا ستفاده از شاخص هایی مانند میانگین، انحراف معیار، و در آمار ا ستنباطی از آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر استفاده شد.
یافته ها نشان داد نمرات پسآزمون عزت نفس در دو گروه پس از تعدیل نمرات پیشآزمون در سطح 0/01 معنادار شده است - =P0/000 و - F =910/338، بنابراین آموزش گروهی واقعیت درمانی باعث افزایش عزت نفس نوجوانان شده است.
.1 مقدمه
افرادی که احساس خوبی در مورد خود دارند به آسانی تعارض ها را پشت سر گذاشته، در مقابل فشارهای منفی ایستادگی می کنند و به خوبی می توانند از زندگی لذت ببرند. عزت نفس از عوامل اصلی تعیین کننده در شکل دهی الگوهای رفتاری و عاطفی به شمار رفته و گویای نگرش فرد به خود و دنیای بیرونی ا ست
احساس ارز شمندی بر تمام جوانب زندگی افراد و همچنین بر نگرش آنها به توانایی هایشان تاثیر دارد. پژوهشها نشان داده اند که بین عز ت نفس بالا و ویژگی های شخصیتی مثبت در افراد، رابطه وجود دارد. بر اساس این پژوهشها افرادی که عزت نفس بالایی دارند دارای ویژگی های نظیر پختگی روانی، ثبات، واقع گرایی، آرامش، توانایی بالا در تحمل ناکامی و شکست می باشند، در حالی که افراد با عزت نفس پایین از چنین ویژگی هایی برخوردار نیستند. افزون بر این، احساس ارزشمندی تاثیر زیادی بر شناخت این افراد از توانایی هایشان دارد
عزت نفس یک نیاز اسا سی ا ست که در فرآیندهای زندگی نقش مهم و به سزایی بر عهده دارد، زیرا به ر شد و سلامت و طبیعی بودن فرد کمک می کند. از این رو بدون عزت نفس مثبت، ر شد روان شناختی فرد متوقف می شود. در حقیقت عزت نفس مثل یک سیستم ایمنی آگاهانه عمل نموده و مقاومت و ظرفیت لازم برای زندگی فرد را فراهم می آورد. از سوی دیگر عزت نفس پایین، انعطاف پذیری فرد را در مقابل مشکلات کاهش می دهد
از این رو کسی که خود را لاابالی می داند، انتظار دارد که کارهای ناشایست و نابهنجار انجام دهد و اگر به عزت نفس کسی آسیب وارد شود در نتیجه آن احساس بی ارزشی می کند و احتمال بیشتری است که رفتاری مناسب با دید پایین نسبت به خود انجام دهد
از سوی دیگر برخی از پژوهشگران به نقش خانواده در افزایش عزت نفس پرداخته اند.آنها معتقدند برخی رفتارهای والدین که به طور مستقیم با عزت نفس بالا مرتبط هستند عبارتند از:
-1 محبت -2تقویت مشروط -3بیان انتظارات به شکل غیر مستقیم -4رفتارها و اظهار نظرهای انعطاف پذیر، 5 -تشویق رفتار م ستقل کودک - 6 شرکت دادن کودک در تصمیم گیریها 7 -تربیت انعطاف پذیر -8 اجتناب از شدت عمل.
پژوهشگران در این زمینه هم عقیده هستنند که برای پرورش عزت نفس در کودکان ابعاد محبت و کنترل باید در رفتار والدین وجود دا شته با شد
واقعیت درمانی یک روش م شاوره و روان درمانی ا ست که گل سر - - 2000 بنیان گذاری کرده ا ست. واقعیت درمانی به مردم کمک می کند تا خواسته ها، نیازها، ارزش های رفتاری و راه هایی را بررسی کنند که به رسیدن نیازهایشان کمک می کنند واقعیت درمانی شیوه ای ا ست مبتنی بر عقل سلیم و درگیری های عاطفی، که در آن بر واقعیت، قبول م سئولیت و شناخت امور در ست و نادر ست و ارتباط آن ها با زندگی روزمره فرد تأکید می شود.
رویکرد گل سر، آمیزه منحصر به فردی از فل سفه وجودی و شیوه های رفتاری ا ست که به روش های خودگردانی رفتار درمانگران شباهت دار د
از سوی دیگر در واقعیت درمانی بر روی 5 مفهوم اصلی شامل 5 نیاز اساسی - بقا، محبت و تعلق پذیری، قدرت یا پیشرفت، آزادی یا استقلال و تفریح - ، کنترل2، مسئولیت پذیری3، رفتار کلی و انتخاب 4 بحث می شود. واقعیت درمانی گل سر یکی از مداخلات درمانی رایج در راه تو صیف ان سان، تعیین قوانین رفتاری و چگونگی نیل به ر ضایت، خو شبختی و موفقیت مح سوب می شود
هدف ا صلی واقعیت درمانی امروزی این است که به درمانجویان کمک کند با افرادی که آنها را برای راه دادن به دنیای کیفی خود انتخاب کرده اند ارتباط یا ارتباط مجدد برقرار کنند. هدف درمان علاوه بر ار ضا کردن نیاز به محبت و تعلق پذیری این ا ست که به درمانجویان کمک کند راههای بهتر ارضا کردن تمام نیازهای خود را یاد بگیرند . واقعیت درمانی امروزی سریعا روی رابطه ناخوشایند یا فقدان رابطه تمرکز می کند که معمولاً علت مشکلات درمانجویان است. این نظریه روی آنچه که درمانجویان می توانند در روابط کنترل کنند، تمرکز می کند و معتقد است که مشکلات روانی ناشی از این است که فرد فکر می کند توسط نیروهای بیرونی جهان کنترل می شود برای مثال یک فرد ناامید و افسرده حالت ناشاد خود را به گردن دیگران، جامعه، یا گذشته اسفبار می اندازد و لذا مسئولیت آن را نمی پذیرد
گل سر - - 2000 همچنین معتقد ا ست که علت رنج ، گو شه گیری و اختلال روانی مثل اف سردگی، عدم توانایی فرد در بدست آوردن راههای موفقیت آمیز کسب هویت موفق است وی در پژوهشی که بر روی دانشجویان دانشگاه اوهایو انجام داد رابطه بین افسردگی و عزت نفس را معنا دار یافت
دوران نوجوانی اهمیت خاصی در زندگی انسان دارد و روانشناسان آن را دوران اح ساس گرایی، بحران های سازنده و دوره ف شار و طوفان نامیده اند. ر شد و رفتار افراد متاثر از نوع خانواده ای ا ست که در آن زندگی می کنند، فرزندان در خانواده و در تعامل با دیگران مهارت های ارتباطی، تف سیر رفتارهای اطرافیان و تجربه نمودن اح سا سات را می آموزند. عملکرد نامناسب خانواده و والدین در اثر جدایی یا فوت ایشان می تواند موجب سوق دادن نوجوان به مشارکت در رفتارهای پرخطر، افت کیفیت زندگی و کاهش رضایتمندی کلی او گردد
نوجوانانی که در خانه های تک والدینی زندگی می کنند، نوجوانان بی سرپرست یا بد سرپرست بیش از سایر نوجوانان در معرض خطر رفتارهای غیرانطباقی قرار دارند. افراد بد سرپر ست فرزندانی ه ستند که سرپر ستان آنها به دلایل مختلف از جمله اعتیاد، وارد نمودن آ سیب و آزارهای ج سمی یا روانی به فرزندان فاقد صلاحیت لازم اجتماعی ، اخلاقی و رفتاری برای نگهداری فرزند می با شند.
حمایت والدین و اطرافیان در ک سب سلامت و بهبود کیفیت زندگی فرزندان موثر ا ست و دور شدن از محبت والدین، برآورده ن شدن نیازهای مختلف دوره ر شد مانند نیاز به تعلق، تح سین و محبت منجر به گزارش شیوع بالاتر بحران ها و آ سیب های روانی، اختلالات رفتاری، پرخاشگری، اضطراب و افسردگی، تمایل به مصرف مواد مخدر و ناهنجاری های اجتماعی در بین نوجوانان محروم از والدین یا بد سرپر ست شده ا ست. بد سرپر ستی موجب افزایش خطر ابتلا به م شکلات روانی عصبی در نوجوانان ا ست که به صورت ا ضطراب، اف سردگی، اح ساس گناه، ناامیدی، ترس، خ شم و عدم عزت نفس نمود می یابد
در پژوهشی بر روی دانش آموزان نشان داد که واقعیت درمانی با کاهش علائم افسردگی، افزایش عزت نفس و افزایش احساس ارزشمندی همراه می باشد.
اسلامی و همکاران - - 1392 نیز به مطالعه ی پژوه شی با عنوان اثربخ شی رویکرد واقعیت درمانی گروهی بر شادکامی و کیفیت زندگی نوجوانان بد سرپرست در مشهد پرداختند. یافته ها نشان داد واقعیت درمانی گروهی در بهبود کیفیت زندگی، افزایش شادکامی و رضایت از زندگی نوجوانان بد سرپر ست موثر می با شد. محیط محترمانه، ابراز اح سا سات و درک همدلانه در گروه درمانی در افزایش شادکامی و بهبود کیفیت زندگی اثرگذار ا ست.
بر ا ساس نظر گل سر - - 2000 هر فرد، زمانی می تواند اح ساس، توانمندی و اعتماد و احترام به خوی شتن و در نهایت احساس شادمانی کند که بتواند نیازهای ا سا سی خود را به طور مؤثر برآورده سازد و باور کند که سررشته امور زندگی اش در دست خودش است و خود می تواند شرایط بهتری برای خود فراهم سازد
امانی - - 1394 در پژوهشی با عنوان اثر بخشی واقعیت درمانی گروهی بر عزت نفس و تعهد زناشویی زوجین نشان داد که واقعیت درمانی بر افزایش عزت نفس افراد تاثیر گذار است. مرادی شهربابک و همکاران - - 1389 در پژوهشی با عنوان بررسی اثربخشی واقعیت درمانی به شیوه گروهی بر افزایش میزان عزت نفس دان شجویان دان شگاه فردو سی م شهد ن شان دادند که واقعیت درمانی باعث افزایش میزان عزت نفس دان شجویان دان شگاه فردو سی م شهد گردید.
مو سوی اصل - 1388 - در پژوهشی به برر سی اثربخ شی آموزش واقعیت درمانی به شیوه ی گروهی بر مسئولیت پذیری و عزت نفس دانشجویان دختر مرکز تربیت معلم حضرت فاطمه زهرا - س - اهواز پرداخت که نتایج پژوهش نشان داد که واقعیت درمانی باعث افزایش مسئولیت پذیری و عزت نفس می شود.
ریدر - 2011 - در پژوهشی بر روی دانش آموزان نشان داد که واقعیت درمانی با کاهش علائم افسردگی، افزایش عزت نفس و افزایش احساس ارزشمندی همراه می با شد.
کیم - 2008 - به برر سی تاثیر واقعیت درمانی بر سطح اعتیاد به اینترنت و عزت نفس دان شجویان دان شگاه پرداخت. یافته ها نشان داد که واقعیت درمانی در این افراد باعث افزایش منبع کنترل، اعتماد به نفس و مقابله با استرس می گردد. از آنجا که نوجوانان گروه مهمی از اف راد جامعه را ت شکیل می دهند و آینده سازان جامعه ه ستند و همچنین پدیده بی سرپر ستی و بد سرپرستی ناخوا سته بر آنان تحمیل گردیده است و هر ساله هزینه های زیادی از جامعه صرف این گونه افراد می شود برنامه آموز شی موثر برای این افراد می تواند ب سیار کمک کننده با شد؛
از سویی دیگر با توجه به اینکه عزت نفس یکی از زیربنایی ترین و مهمترین عوامل موثر در سلامت روان ا ست؛ چنین به نظر می ر سد که بحث در مورد این مقوله، یک ضرورت بنیادی به منظور ارتقای بهدا شت روانی در جامعه با شد از سویی عزت نفس با عوامل تفکر منطقی، کنترل درونی، مسئولیت پذیری و ر سیدن به هویت توفیق نیز مرتبط ا ست به نظر می ر سد که یکی از روش های بهبود و تغییر کنترل درونی، مسئولیت پذیری و ر سیدن به هویت واقعیت درمانی با شد. بنابراین پژوهش حاضر به این مساله پرداخته است که آیا واقعیت درمانی گروهی بر عزت نفس نوجوانان 13 تا 16 ساله بد سرپرست تاثیر دارد؟
.2 روش تحقیق
با توجه به هدف پژوهش که تعیین تاثیر رویکرد واقعیت درمانی گروهی بر عزت نفس نوجوانان 13 تا 16 ساله بد سرپرست شهرستان مبارکه اصفهان میباشد بنابراین، این پژوهش از نوع نیمه آزمایشی بود. آزمودنیها قبل و بعد از آموزش در معرض پیش آزمون و پس آزمون و سپس به فاصله ی یک ماه بعد از اتمام آموزشها در معرض پیگیری قرار گرفتند. جامعه آماری در این پژوهش کلیه نوجوانان 13 تا 16 ساله بد سرپرست شهرستان مبارکه اصفهان بودند. برای انتخاب آزمودنیها از روش نمونهگیری قضاوتی در دسترس استفاده شد که این قضاوت بر مبنای تشخیص اداره آموزش و پروش شهرستان مبارکه بود. به منظور اجرای پژوهش از میان تمامی مدارس واقع در شهر مبارکه، سه مدرسه ، انتخاب گردید .
دلیل انتخاب این مدرارس پیشنهاد مسئولین آموزش و پرورش شهرستان مبارکه بود. سپس بعد از اجرای پیش آزمون تعداد 30 نفر از نوجوانان که کمترین نمره را در پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت و پرسشنامه شادکامی آکسفورد کسب نمودند انتخاب شدند و پس از کسب رضایت از تک تک اعضاء جهت شرکت در طرح پژوهشی، به صورت گمارش تصادفی در دو گروه آزمایش 15 - نفر - و گروه کنترل 15 - نفر - قرار گرفتند. نمونهها با توجه به ملاکهای زیر صورت گرفت:
-1 نوجوانان شرکت کننده در پژوهش برای شرکت در جلسات آموزشی رضایت کامل داشته باشند،
-2 مادران شرکت کننده در پژوهش صرفا دارای فرزندان مبتلا به اختلال یادگیری با تشخیص روانشناس یا روانپزشک باشند،
-3 عدم شرکت در کلاس های آموزشی روانشناختی دیگر،
-4 نوجوانان شرکت کننده کمترین نمره را در پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت کسب نمایند.
ملاکهای خروج از تحقیق عبارت بودند از:
-1 عدم همکاری و انجام ندادن تکالیف،
-2غیبت داشتن بیش از یک جلسه،
-3 عدم کسب هر یک از ملاک های ورود به پژوهش.
ابزار پژوهش در این تحقیق پرسشنامه عزت نفس کوپر اسمیت بود . این آزمون توسط کوپر اسمیت - 1967 - تهیه شد و نگرش شخص نسبت به خودش را در چند ویژگی به خصوص در ارتباط با همسالان، محیط مدرسه و والدین مثل احساس حقارت، احساس بی کفایتی، اعتماد به نفس، ناتوانی در برابر مسایل و مشکلات زندگی می سنجد. این آزمون دارای 58 ماده است و عزت نفس را در 4 خرده مقیاس اصلی - عزت نفس عمومی26 ماده، عزت نفس خانوادگی8 ماده، عزت نفس اجتماعی 8 ماده، عزت نفس شغلی/تحصیلی8 ماده - می سنجد.
