بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تأثیر بازی درمانی با رویکرد شناختی -رفتاری بر کاهش نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای و افسردگی کودکان منطقه غرب شهر تهران بود.
روش پژوهش از نوع نیمه آزمایشی بوده و از طرح پیش آزمون- پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل استفاده شد. جامعه مورد مطالعه پژوهش را دانش آموزان پسر پایه سوم دبستان های پسرانه شهر تهران در سال تحصیلی 1393-1394
تشکیل می دادند. نمونه گیری به روش تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انجام شد و کودکانی که با توجه به ملاک هایDSM-IV اختلال نافرمانی مقابله ای را داشتند و در پرسش نامه افسردگی نمرات بالا کسب کر ده بودند، شناسایی و از میان آنها 30 نفر انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. ابزار اندازه گیری، پرسشنامه علائم مرضی کودکان - - CSI-4 توسط مادران تکمیل گردید .برای کودکان پرسشنامه افسردگی کودکان - CDI - توسط خود کودکان تکمیل شد. سپس کودکان گروه آزمایش در 10 جلسه یک ساعته بازی درمانی شناختی- رفتاری شرکت کردند. برای تجزیه و تحلیل آماری داده ها نیز از روش تحلیل کوواریانس استفاده شد.
تحلیل داده ها نشان داد که در مرحله پس آزمون و پیگیری، بین دو گروه آزمایش و کنترل، در میزان نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای و افسردگی تفاوت معنادار وجود دارد.
بنابر یافته های این مطالعه، روش بازی درمانی، سبب کاهش نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای و افسردگی در کودکان مبتلا به این اختلال می شود و می توان از آن به عنوان یک روش مداخله ای مؤثر سود جست.
واژه های کلیدی: اختلال نافرمانی مقابله ای، افسردگی، رویکرد شناختی- رفتاری، بازی درمانی
مقدمه
نگرانی در مورد سلامت روان کودکان و تأثیر آن بر رشد و عملکرد کودک، همزمان با افزایش میزان شیوع اختلالات روانی قابل تشخیص، در سال های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است و بر همین اساس متخصصان بر اهمیت ارزیابی و درمان به موقع اختلالات روان شناختی تأکید می کنند .از آنجا که الگوهای هیجانی و رفتاری در بزرگسالی دشوارتر تغییر می کنند، تشخیص هر چه زودتر مشکلات سلامت روان در کودکی یکی از مسائل پیش گیرانه بهداشت همگانی است - تیگز1،. - 2010
لجبازی و نافرمانی کودکان یک مرحله ی اجتناب ناپذیر از رشد آنهاست. بارزترین رفتارهای مقابله ای بین 18 تا 24 ماهگی نمود می یابد و در سه سالگی به اوج می رسد، این وضعیت زمانی جنبه آسیب شناختی پیدا می کند که از نظر تداوم یا شدت، وضعیتی غیر عادی پیدا کند و فراوانی آن چشمگیرتر شود، و به بیان روشن تر با وضعیت رشدی و سنی کودک همانند نباشد - کارور و کاپورینو2،. - 2010 زمانی که این رفتارها مکررأ تکرار شود و حالت شدیدی به خود بگیرد، به نوعی اختلال به نام نافرمانی مقابله ای3 تبدیل می شود - لطفی کاشانی و وزیری،. - 1381 اختلال نافرمانی مقابله ای یکی از علل رایج ارجاع کودکان به کلینیک های روان شناسی و مشاوره است - اسماعیلی،. - 1391 برای تشخیص دقیق کودکان با اختلال نافرمانی مقابله ای باید چند ارزیابی جداگانه صورت گیرد و با والدین و مربی کودک مصاحبه شود. در مصاحبه با والدین رفتار کودک، پیشینه رشد او، پیشینه پزشکی، تعاملات والد-کودک، خصوصیات والدین بررسی می شود - آقایی، عابدی و محمدی،. - 1390
بر اساس تعریف متن تجدید نظر شده در چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی4 اختلال نافرمانی مقابله ای »الگوی پایدار منفی کاری، نافرمانی، لجبازی، خصومت سرکشی در برابر مراجع قدرت است« و کودکان مبتلا به این اختلال،معمولاً با بزرگترها جر و بحث می کنند، از کوره در می روند و خشمگین، رنجیده خاطر و زودرنج هستند. آنانمکرراً و فعالانه در مقابل درخواست های بزرگسالان نافرمانی می کنند وعمداً باعث ناراحتی دیگران می شوند و برای اشتباهات و سوء رفتار خود، دیگران را سرزنش می کنند اختلال نافرمانی مقابله ای از شایع ترین اختلالات روانی است که با شیوع 2 تا 16 درصد در کودکان پیش دبستانی یا اوایل سن مدرسه، و در مرحله قبل از نوجوانی بروز می کند - بورک و هیپول5،. - 2010 بروز این فرایند نافرمانی مقابله ای در میان هر دو گروه جنسی دختر و پسر دیده می شود، اما شیوع این قبیل مشکلات رفتاری در میان پسران بیشتر از دختران است و علت آن هم تفاوت های سرشتی این دو جنس است - دکلین، اسپلتز و گرینبرگ6،1999؛ بارلو و استوارت براون7، - 2000 پژوهش های سبب شناسی نیز، علت اختلال را ترکیبی از ویژگی ها و گرایشات ژنتیکی یا زیست شناختی کودکان، شیوه های فرزند پروری ناکارآمد و شرایط محیطی عنوان کرده اند - ساتون، آرماندو8،2008 و دیک، ویکن و کاپیرو9 ،. - 2005
پژوهش های مختلف بیان داشته اند که کودکان با نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای،عمدتاً فاقد مهارت های شناختی، اجتماعی و عاطفی مورد نیاز برای انجام تقاضاهای بزرگترها هستند - اوهان و چانسون10،2005؛ هومرسن11 و همکاران،2006؛ اسکولوس و ترییون12،. - 2007 آنهامعمولاً در مدرسه پیشرفت خوبی ندارند و در روابط بین فردی ضعیف بوده - گرین13 و همکاران، - 2002 و مشکلات توجهی و نقص در کارکردهای اجرایی14 دارند - لوبر15 و همکاران،2000 و گادو و نولان16،. - 2002
و این مشکلات ممکن است باعث عزت نفس پایین، تحمل کم برای ناکامی، خلق افسرده و حملات عصبانیت شود، به علاوه، در کودکان مبتلا به این اختلال، ممکن است قضاوت اخلاقی17 آسیب ببیند - تیگز18،. - 2010 پیش آگهی19 این اختلال نامطلوب بوده و کودکان مبتلا، در معرض خطر بالای بزهکاری نوجوانی1 ، رفتار ضد اجتماعی 2، سوء مصرف مواد3 و ترک تحصیل4 - برادلی و ماندلا5 ، - 2005 و اختلالاتی همچون اختلال سلوک 6، رفتار رفتار ضداجتماعی 7، اختلالات خلقی 8و اضطراب9 هستند - لوبر و همکاران، 2009و ناک10 و همکاران، . - 2007
اختلال نافرمانی مقابله ای،تقریباً همیشه در روابط بین فردی و عملکرد، تحصیلی کودک تداخل می کند. آنها علیرغم هوش کافی، به دلیل عدم مشارکت و مقاومت در برابر توقعات خارجی و اصرار بر حل مشکلات به کمک دیگران، در مدرسه پیشرفتی ندارند - نورداهی و ویک و گریگ11،. - 2010 اختلال نافرمانی مقابله ای، اختلال تدریجی و مزمن است - جسیکا ماری12، - 2010 که ممکن است با اختلالات دیگری همچون افسردگی و اضطراب نیز همرا باشد. در سالهای اخیر وجود افسردگی در کودکان نه تنها محرز دانسته شده است، بلکه نظر بر این است که افسردگی کودکی می تواند مشکلات جدی برای سلامت عمومی ایجاد کند بنابراین نظریه های سبب شناختی و اثربخشی مداخلات درمانی باید در کودکان به گونه ای مستقل درمان کودکان بررسی شود - لی و هنکین13، - 2009 کودکان افسرده یکی از چالش انگیزترین موضوعات بالینی و بهداشت روانی است. با توجه به مرگ و میر ناشی از اختلال افسردگی، میلین، والکر و چو14
- 2003 - معتقدند که بازبینی پیشینه مربوط برای دستیابی به بهترین گزینه های درمانی ضروری به نظر می رسد. در این خصوص هر چند که پیشگیری اولیه همواره کارآمد و مؤثر نیست، ولی شواهد نشان می دهد پیشگیری ثانویه - مداخله های درمانی - مشکلات روانی اجتماعی آتی را به طور چشمگیری کاهش می دهد.
پژوهش ها نشان داده است که شناسایی افسردگی های کودکی و نوجوانی می تواند احتمال بیماری های روانی دیگر، ناراحتی های شدید، رفتارهای ناسازگارانه و حتی مرگ و میر کودکان و نوجوانان را کاهش می دهد - جکوبسن، هاروود و فرگوسن15، . - 2012 برخی کودکان نشانه های کلاسیک افسردگی شامل غمگینی، اضطراب، بی قراری و مشکلاتی در خوردن و خوابیدن را نشان می دهند. در حالی که برخی دیگر از کودکان افسرده مشکلات و دردهای جسمانی را نشان می دهند که به درمان های متداول پاسخ نمی دهند - شاکه نیا، بهروز, کجباف و بهامین،. - 1392
پژوهش نشان داده است با وجود تشابه افسردگی کودکی با بزرگسالی، افسردگی کودکی نسبت به افسردگی بزرگسالی طیف متفاوتی از نشانه ها را شامل می شود، علاوه بر این که افسردگی در کودکان و نوجوانان همبودی بیشتری با سایر اختلال های روانی دارد - عطری فرد ، ظهیرالدین و دیبایی،. - 1393 با وجود انواع افسردگی کودکان و نوجوانان، اختلال افسردگی اساسی از مهمترین مواردی است که در خصوص کودکان مطرح می شود و همانند اختلال افسردگی اساسی بزرگسالان ناتوان کننده است - آقایوسفی و ملکی ،. - 1392 به گونه ای که کارکردهای فرد در کوتاه مدت یا درازمدت دچار آسیب می شود - مورلی و موران16، - 2011 در واقع افسردگی اساسی کودکی اختلال خلقی عودکنند های است که به طور قابل ملاحظه ای با رشد بهنجار کودک تداخل می کند و به گونه ای فزاینده با خطر رفتارهای خودکشی همراه می شود - زاکریسن17، - 2009 درمان های شناختی - رفتاری از روش های مؤثر برای درمان اختلال نا فرمانی مقابله ای است .درمان شناختی رفتاری می تواند به کودکان مبتلا به این اختلا در بهبود خلق کمک کند این درمان آگاهی کودکان از الگوهای تفکر را که محرک و هدایت کننده رفتار آنهاست، افزایش می دهد و روش هایی را برای مقابله با تفکرشان ، به آنها می آموزد - جعفری، خلعتبری، تودار و ابوالفتحی،. - 1390 می توان درمان های شناختی رفتاری را برای کودکان در یک مدل بازی18 درمانی ترکیب کرد .به گفته اوکانر19 - مک گی20، - 2010 بازی درمانی، استفاده نظامدار از یک الگوی نظری به منظور برقراری یک فرآیند میان فردی است که در آن درمانگران آموزش دیده، قدرت درمانی بازی را برای کمک به پیشگیری و یا رفع مشکلات روانی - اجتماعی مراجع و دستیابی به رشد و پرورش مطلوب وی به کار می گیرند.
