بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مشکلات و مسائلی که هر ساله گریبانگیر گلههاي عشایري در استان اردبیل میگردد افت وزن گوسفندان بالاخص برههاي مغانی در حین کوچ میباشد. با عنایت به جمعیت قابل توجه نژاد مغانی در استان اردبیل، طرح فوق در قالب طرح کاملا تصادفی با تکرار نا-مساوي در هر تیمار انجام گرفت.
تیمارهاي آزمایشی شامل کوچ پیاده بدون تغذیه کمکی - شاهد - ، کوچ پیاده با تغذیه کمکی ، کوچ ماشینی بدون تغذیه کمکی، کوچ ماشینی با تغذیه کمکی و کوچ ماشینی در ساعات خنک شبانه بودند.این پژوهش به منظور مشخص کردن مقدار افت وزن و تعیین اثر روش کوچ بر تغییرات وزن برهها در هر یک از این روشها اجرا گردید.
جدول تجزیه واریانس نشان داد که تیمارهاي مختلف اثر معنیداري بر روي افت وزن برهها داشته است - P<0/05 - و مقایسه میانگین افت وزن برهها در سیستمهاي مختلف کوچ با آزمون دانکن نشان داد که روش کوچ پیاده بدون تغذیه کمکی با سایر روشها اختلاف معنیدار داشته - - P<0/05 و بیشترین مقدار افت وزن را دارا بود 2/65 - کیلوگرم - .
کمترین مقدار افت وزن در روش کوچ ماشینی با تغذیه کمکی مشاهده گردید - 65گرم - .کاهش وزن در دو تیمارآزمایشی کوچ ماشینی با تغذیه کمکی و کوچ ماشینی بدون تغذیه کمکی اختلاف معنیداري را با تیمار کوچ ماشینی در ساعات خنک شبانه نشان داد - . - P<0/05 مقایسه اقتصادي روشهاي مختلف کوچ با روش حداقل هزینه نشان داد که سیستم کوچ پیاده با تغذیه کمکی نسبت به روشهاي دیگر سود بیشتري دارد.
مقدمه
انتقال به عنوان یک عامل استرسزاي اصلی تاثیر زیانآوري روي عملکرد و کیفیت تولید دام دارد - - 20، داهها در طی انتقال در معرض استرسهاي محیطی مانند گرما، سرما، رطوبت، صدا، حرکت و جداسازي جمعی قرار میگیرند - . - 19 تاثیر استرس را میتوان از روي عملکرد دام و فعالیتهاي فیزیولوژیکی بررسی نمود - . - 16 تلاش براي تطبیق یک حیوان با شرایط محیطی روي سلامتی و محصول نهایی تاثیر بسزایی دارد - . - 5 نقل و انتقال مناسب حیوانات گوشتی میتواند کیفیت و سودمندي تولید را بهبود ببخشد
دامها را میتوان براي دستیابی به منابع ارزانتر یا کافی غذا جهت رشد و پروار، اهداف اصلاحی، تغییر سیستم پرورش از باز به بسته و یا در راستاي نشان دادن و نمایش توانایی تولید دامها از طریق خشکی، دریا و هوا انتقال داد، عملکرد انسانی مهمترین عامل تعیین کننده در انتقال دام و تولید محصول نهایی میباشد
تجمع غریزي دامها، اثر ژنتیک و جنس، زمینه بینایی و تجربه پیشین دام در انتقال، از شاخصهاي رفتاري مرتبط با بارگیري و انتقال دام میباشند
حیوانات مزرعهاي که بعد از انتقال به مدت طولانی نگهداري میشوند - کشتار نمیشوند - نسبت به بیماریها حساس بوده و یا دچار کاهش در رشد میشوند بره هاي ضعیف و لاغر به علت داشتن شرایط بدنی نامناسب براي انتقال مناسب نیستند
ایستگاههاي استراحتعمدتاً براي برههایی که تاثیرات منفی قابل ملاحظهاي را از فقر غذایی متحمل میشوند سودمند بوده و منجر به نگهداري و حفظ ایمنی برهها میگردد - . - 13 برهها بعد از 8 ساعت انتقال باید به آب و غذا دسترسی داشته باشند بعد از انتقال، برهها جهت جبران کاهش وزن و عوارض تشنگی به ترتیب به 96 و 24 ساعت زمان نیاز دارند
مصرف آب و غذا حتی به مقدار کم میتواند عوارض ناشی از انتقال 16 ساعته را جبران نماید - . - 6 افت واقعی وزن در برهها بعد از 5 ساعت انتقال شروع میشود و بهبود کامل برهها بعد از 4 ساعت انتقال توام با استرس 5 روز به طول میانجامد
تحمل گوسفند در انتقال جادهاي نسبت به دیگر حیوانات مزرعهاي بیشتر بوده و یک ایستگاه استراحت بایستی فرصت لازم را براي خوردن و آشامیدن برهها بعد از 8 ساعت انتقال آماده کند - 15،4،. - 8 دستیابی به آب تازه و یک جیره مناسب جهت حفظ سلامتی و قوي ماندن گوسفند در طی انتقال ضروري است - . - 14 استراحت و عدم تغذیه گوسفندان 4 الی 6 ساعت قبل از انتقال ضروري میباشد
گوسفندان و برههاي مغانی به دلایل عمده کمبود تغذیه، سرعت زیاد انتقال، عدم تناسب درجه حرارت هواي مقصد و مبدا با نیاز دام و تنشهاي غیرطبیعی وارده بر دام دچار کاهش وزن میشوند - 1،. - 3 برههاي جوان عموماً درفصل کوچ از شیر گرفته شده و شروع به خوردن علوفه کردهاند و این درحالی است که دوران حساس رشد خود را طی میکنند بنابراین بسیار آسیبپذیر بوده و طی نمودن مسافتهاي طولانی باعث افت وزن آنها میگردد - 2،1،. - 3 این پژوهش به منظور محاسبه مقدار کاهش وزن برهها در طی کوچ ، تعیین اثر روشهاي مختلف انتقال بر تغییرات وزن برهها و بررسی مزایاي بکارگیري روشهاي مختلف کوچ انجام گرفت.
مواد و روشها این پژوهش در منطقه مغان و سبلان استان اردبیل و در فصل کوچ عشایر منطقه که از اواسط فررودین ماه شروع میشود انجام شد. قبل ازکوچ یک منطقه در مغان به عنوان مبداء - خلیفهلو - و یک منطقه در سبلان به عنوان مقصد - گويچوخور - انتخاب شد. سپس لیست کلیه گلههاي گوسفندي که بین این دو منطقه - فاصله بین دو منطقه 250 کیلومتر میباشد - کوچ میکردند تهیه گردید.
در نهایت 5 گله انتخاب شد،گلههاي انتخاب شده داراي بره هاي نر و ماده مغانی بودند و از نظر سابقه پرورش شرایط مشابه داشتند. گلههاي انتخاب شده به طور تصادفی تحت تیمارهاي ذیل قرارگرفتند - 1شاهد - کوچ پیاده به روش سنتی معمول بدون تغذیه کمکی - به تعداد 73 راس - 2گله کوچروي سنتی با تغذیه کمکی برهها به تعداد 63 راس - 3گله کوچروي ماشینی بدون تغذیه کمکی برهها به تعداد 54 راس - 4گله کوچروي ماشینی با تغذیه کمکی برهها به تعداد 57 راس - 5گله کوچروي ماشینی بدون تغذیه کمکی در شب هنگام به تعداد 64 راس تیمارها طوري طراحی شده بودند که کل حالتهاي مختلف کوچ را بطور کامل در برمیگرفتند،20 روز قبل از کوچ، غذاي کمکی در بین دامداران توزیع گردید تا براي تیمارهایی که باید از غذاي کمکی استفاده میکردند، نظارت کاملی بر نحوه مصرف غذا صورت گیرد.
این غذا از نظر مواد مغذي داراي 0/6 درصد فسفر،0/4 درصد کلسیم، 9/4 درصد فیبرخام،14/6 درصد پروتئین خام، 3/85 مگاکالري انرژي خام و 2/96 مگاکالري انرژي قابل متابولیسم بود. در تیمار کوچ ماشینی با تغذیه کمکی، غذا 15 روز قبل از کوچ به مصرف برهها رسید و در نظر بود با اینکار ذخایر بدنی آنها را بالا برده و شرایط استرس انتقال با ماشین را کاهش دهیم. در تیمار کوچ پیاده با غذا از دامدار خواسته شد تا در حین توقفهاي روزانه در مسیر بوسیله آخورهاي متحرك از این غذا استفاده کند.
دوره عادتپذیري به کنسانتره 4 روز و میانگین مصرف براي هر راس بره 300 گرم در روز بود. دامداران براي استفاده از کنسانتره پلت شده آن را خیس میکردند و سپس بمصرف میرساندند. کلیه اعمال مدیریتی براي همه تیمارها از جمله واکسیناسیون، داروهاي ضد انگلی، دفعات خوراك دادن - 3 بار در روز - و تراکم انتقال براي برههایی که با ماشین انتقال داده شدند یکسان بود. گلهها قبل حرکت از مبداء و به محض رسیدن به مقصد توسط ترازوي 150 کیلوگرمی وزنکشی شدند. گلهها قبل از وزن کشی اولیه به مدت 5 ساعت گرسنه نگه داشته شدند تا خطاي ناشی از پر بودن بیش از حد محتویات دستگاه گوارش از بین برود.
انتقال برههاي متعلق به تیمارهاي 1 و 2 در مدت 5 روز و تیمارهاي 3، 4 و5 در مدت 5 ساعت انجام شد. از جنبه اقتصادي تیمارها براساس برآورد حداقل هزینه کوچ مقایسه شدند. اوزان ثبت شده در فرمهاي مخصوص، بعد از انتقال به رایانه توسط نرم افزار spss آنالیز و میانگینها با آزمون چند دامنهاي دانکن مورد مقایسه قرارگرفتند. طرح آماري استفاده شده در این تحقیق کاملاً تصادفینامتعادل بود.
نتایج
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تیمارهاي مختلف اثر معنیداري بر روي افت وزن برهها داشته است - . - P <0/05 مقایسه میانگینها نشان میدهد - جدول شماره - 1 که بین تیمار 1 - شاهد - و سایر تیمارها و همچنین بین تیمار 5 و 4 اختلاف معنیدار وجود دارد
کمترین مقدار افت وزن برهها در تیمار کوچ ماشینی با تغذیه کمکی 65 - گرم به ازاء هر راس - و بیشترین مقدار در کوچ پیاده بدون تغذیه کمکی بدست آمد - 2/65کیلوگرم - . تغییر ساعات شبانهروزي کوچ یعنی انتقال برهها در شبهنگام - تیمار - 5 نسبت به کوچ ماشینی بدون تغذیه دستی نه تنها باعث کاهش افت وزن نگردیده بلکهاحتمالاًبدلیل توام شدن انتقال گلهها بداخل کامیون و تخلیه آنها از کامیون با تاریکی هوا و در نتیجه وارد شدن تنش بیشتر به برهها بعلت سرعت کار بیشتر افزایش نیز یافته است. نسبت افت وزن به وزن اولیه - قبل از کوچ - در تیمارهاي 4, 3, 2, 1 و 5 به ترتیب 10/4، 1/39، 1/69، 0/28و 2/68 درصد میباشد.
جدول شماره-1 میانگین افت وزن برهها در پنج تیمار آزمایشی
از مقایسه هزینههاي انتقال براي گلهاي با یکصد راس بره نتیجه گرفته شد که تیمار کوچ پیاده با تغذیه کمکی با حداقل هزینه و کوچ پیاده بدون تغذیه کمکی با حداکثر هزینه انجام میگیرد. کوچ ماشینی بدون تغذیه کمکی نسبت به کوچ ماشینی با تغذیه کمکی سود بیشتري دارد. تیمارهاي کوچ ماشینی با تغذیه کمکی، ماشینی بدون تغذیه کمکی، پیاده با تغذیه کمکی و ماشینی بدون تغذیه کمکی در شبهنگام نسبت به تیمار شاهد - پیاده بدون تغذیه کمکی - به ترتیب 4، 4/7، 5/5 و 3/2 برابر اقتصاديتر میباشد.
روش کوچ پیاده با تغذیه کمکی علاوه بر داشتن سود بیشتر موجب عقب افتادن ورود دام به مراتع ییلاقی شده و از چراي زودرس دامها جلوگیري بعمل میآید و باعث حفظ و افزایش محصول تولیدي و جلوگیري از تخریب مرتع میگردد. بنابراین بعلت در دسترس بودن علوفه بیشتر و باکیفیت، رشد جبرانی برهها نیز سریعتر صورت میگیرد. در این روش برهها بتدریج از مناطق گرم قشلاقی به طرف مناطق سرد ییلاقی حرکت مینمایند و لذا از تنش وارده بر دام در اثر تغییر آب و هوا به طور محسوسی کاسته میشود،
