بخشی از مقاله
چکیده:
تلویزیون قدرت مندترین ابزار ارتباطی جمعی است، چرا که کمترین خانه ای است که با تلویزیون بیگانه باشد. با توجه به رشد تکنولوژی، شاهد پیدایی رقیبی جدی در کنار رسانه های ارتباط جمعی داخلی هستیم. در بین رسانه های نوین می توان از ماهواره به عنوان یکی از پرمخاطب ترین رسانه ها در سراسر دنیا یاد کرد. شبکه های ماهواره ای از ابزار گوناگونی در زمینه برنامه سازی برخوردارند و یکی از این ابزارها، رشد قارچ گونه شبکه های فارسی زبان است.
این پژوهش با هدف دستیابی به این نکته که فیلم ها و سریال های ماهواره ای نقشی فراتر از یک وسیله سرگرم کننده دارند و به ابزاری مبدل شده اند که سبک زندگی را شکل می دهند، با اتخاذ روش شناسی کیفی وتکنیک مصاحبه عمیق با 60 دختر دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، دانشگاه پیام نور قزوین و غیرانتفاعی البرز انجام گرفته است. در این پژوهش از نظریه کاشت، برجسته سازی، یادگیری اجتماعی، بازنمایی و امپریالیسم فرهنگی استفاده شده است.
مقدمه:
-1 طرح مساله:
امروزه تمامی صاحبنظران و اندیشمندان حوزه ارتباطات جمعی به این اجماع نظر رسیده اند که بشر در حال ورود به دوره جدیدی از تاریخ رسانه ها می باشد. در این خصوص برخی از صاحب نظران حوزه رسانه همچون بروتچی - - Brotchine، منون - - Menon، ملودی - - Melody بر این باورند که در این دوره جامعه جدیدی در حال شکل گیری است که خصوصیت عمده آن حاکمیت تکنولوژی نوینی به نام ماهواره می باشد.
این جامعه جدید که به یک اعتبار جامعه اطلاعاتی نیز نامیده می شود، پدیده ای نوین و به سرعت درحال رشد است. درعصر حاضر پدیده ای بنام ماهواره توانسته است به شکلی جدّی و همه جانبه در تمامی ابعاد و عرصه های سیاسی، اقتصادی، ایئولوژیک و به ویژه عرصه فرهنگی بسیاری از جوامع تاثیرگذار است.
این مسئله بیانگر این واقعیت است که فرهنگ ها تنها از طریق عوامل درونی خود، دچار تغییر و دگرگونی نمی شوند بلکه مجموعه ای از عوامل خارجی نیز در ایجاد اینگونه تغییر و تحولات دخیل می باشند.[1] به اعتقاد پروفسور حمید مولانا، شبکه های ماهواره ای بزرگ ترین و بانفوذترین رسانه گروهی هستند که دگرگونی های بزرگی را در اقتصاد، سیاست و فرهنگ دنیا به وجود آورده اند.
در گذشته چنین مرسوم بود که قدرت های بزرگ برای تسلط بر دیگر کشورها به لشکرکشی و تحکم نظامی دست می زدند، ولی امروزه به جای صرف وقت و هزینه های گزاف، برای رسیدن به اهداف خود، از طریق کنترل اهرم های فرهنگی اقدام می کنند.
بطوریکه امروزه درحدود 90 ماهواره در سرتاسر جهان درحال فعالیتند که امواج حدود 7000 شبکه تلویزیونی را ارسال می کنند. از میان این 90 ماهواره، امواج 30 تا 35 ماهواره آسمان ایران را پوشش داده و حدود 3000 شبکه را در دسترس مخاطبان ایرانی قرار می دهند.
در این میان ،تعداد شبکه های ماهواره ای فارسی زبان نیز با سرعتی زیاد درحال رشد است.اولین شبکه ماهواره ای فارسی زبان درحال 1373 تاسیس شد.[12] در راستای چنین سیاستی، چند سالی است که شاهد افزایش طمع گردانندگان رسانه ای دنیا به ایجاد شبکه های ماهواره ای برای مخاطبان خود در ایران هستیم. "ظهور آنتن های بشقابی بر فراز بام های منازل در ایران، از سال - 1992 - 1371 آغاز شد"
در کشور ما، سریال ها به عنوان یکی از گونه های محبوب تلویزیونی،بینندگان زیادی را فارغ از زمینه های فرهنگی و قومی بخود جلب کرده است. در سال های اخیر، تعداد این مخاطبان به صورت قابل توجهی افزایش داشته است و به جرات می توان گفت سریال ها بخشی از زندگی روزمره مدرن ایرانی و فرهنگ مردم پسند به شمار می آیند .
در حوزه سرگرمی و تفریحی نیز شبکه های ماهواره ای به عنوان رقیبی قدرتمند در برابر رسانه ملی عرض اندام می کنند. اکنون شبکه های متعدد فارسی زبان حتی وابسته به شبکه های بزرگ تر و بین الملل پدید آمده اند. این شبکه ها، انبوهی از برنامه های تفریحی اعم از سریال، فیلم های سینمایی، موسیقی و ... را برای بینندگان پخش می کنند. بسیاری از این برنامه ها با موازین فرهنگی، اخلاقی و دینی مردم ما سازگار نیست و این خطر وجود دارد که این قبیل برنامه ها در درازمدت تاثیر جبران ناپذیری را در نوع تفکر، فرهنگ و نگاه اجتماعی مردم بگذارد.
دیوارهای حریم خانواده به روی عصر ارتباطات باز شده و آن را از اختیاری بودن محض بیرون آورده است. امواج رادیو وتلویزیون واین اواخر، ماهواره واینترنت و... به خانه های خانواده ها سرازیر شده وآنها را با انواع مختلف سلیقه ها، فرهنگ ها وهنجارها در قالب برنامه های اجتماعی وفرهنگی آشنا کرده است.
خانواده با وجود داشتن ویژگی های مختص خود که برای سلامت جسم وروح انسان ها در تمامی جوامع مفید بوده است در معرض تهدیدهای بسیاری است. پایه های هر جامعه ، ریشه در ارزشها و نظام عقیدتی آن دارد. بنابراین برای تضعیف هر جامعه ، کافی است تا فرهنگ آن را تضعیف کرد.
با این کار افراد جامعه از خود بیگانه شده و برخلاف آنچه که حقیقت فرهنگی آنها را تشکیل می دهد ، رفتار می کنند. دکتر باقر ساروخانی عضو هیأت علمی دانشگاه تهران معتقد است که هیچ آسیب اجتماعی وجود ندارد که بتوان خارج از چارچوب خانواده متصور شد و می گوید: "در تحقیقی که در کانون اصلاح وتربیت انجام دادیم مشخص شد تمام کودکان- بدون هیچ استثنا- مشکل خانوادگی داشته اند. توجه به خانواده، توجه به سرنوشت بشر است".
شبکه فارسی 1، یکی از شبکه های سرگرمی سازی است که مدت زمان کمی از تاسیس آن می گذرد. فعالیت شبکه ماهواره ای جدید فارسی 1 به آن دلیل اهمیت دارد که تحت مدیریت " غول رسانه ای دنیا" ، روبرت مرداک اداره می شود. شبکه فارسی 1 که کمپانی استار متعلق به کمپانی نیوزکورپوریشن آن را اداره می کند، یکی از شبکه های تلویزیونی روبرت مرداک است. این شرکت صاحب بیش از 130 روزنامه در سطح جهان است که محتوای بسیاری از آنها با تمرکز بر سه موضوع سکس، حوادث و ورزش، به سمت ادبیات عامه پسندی گرایش دارد که منتقدان رسانه ای معمولا آن را "ادبیات مبتذل" می نامند . این شبکه برنامه های خود را از روز شنبه 10 مرداد 1388 برابر با اول اگوست 2009 شروع کرد.
-2 پیشینه تجربی موضوع:
محمدی سیف - - 1392 در تحقیقی با عنوان "شبکه های ماهواره ای و تغییر در کارکردهای خانواده" به این نتیجه رسید که در واقع برنامه های ماهواره ای قادرند با ارائه تصاویری از زندگی خصوصی افراد، تغییراتی در چارچوب خانواده ایجاد نموده، با سریال های به ظاهر خانوادگی، روابط نامتعارفی را به بیننده القا کرده و بیننده را به همسان سازی زندگی شخصی خویش با انها ترغیب کنند.
گلچین و همکاران - - 1391 در تحقیقی با عنوان "مطالعه میزان و نوع استفاده از شبکه های ماهواره ای فارسی زبان و مناسبات خانوادگی در بین شهروندان تهرانی" به این نتیجه رسیدند که هرقدر میزان استفاده از شبکه های ماهواره ای بالاتر باشد و هرچه خانواده ها به صورت منظم تر از برنامه های شبکه های ماهواره ای استفاده کنند، مطلوبیت مناسبات خانوادگی و مطلوبیت روابط والدین و فرزندان و روابط زناشویی و اعتماد زناشویی آن ها کمتر خواهد شد.
نهاوندی و رشکیانی - - 1390 در "بررسی و تحلیل اثرگذاری سریال های شبکه های ماهواره ای فارسی زبان بر خانواده"به این نتیجه رسیدند که مهمترین مولفه های جنگ نرم در سریال ها عبارتند از: پرداختن به موضوعات درون خانواده ای و زنانه، برجسته سازی مسائل جنسی، استفاده از وله های خاص، برجسته سازی تم خیانت، انتخاب تعمّدی برنامه ها در ساعات پیک - پربیننده - ، برنامه ریزی هدفمند برای جذب مخاطبان منفعل و مقید به اصول اخلاقی.
صفری شالی - - 1390 تحقیقی با عنوان "نقش شبکه های ماهواره ای فارسی زبان بر ساختار خانواده" انجام داده است. یافته های تحقیق نشان داد که در مجموع ساختار خانواده هایی که از شبکه های ماهواره ای استفاده نمی کنند، در مقایسه با خانواده هایی که از شبکه های ماهواره ای استفاده می کنند، استحکام بیشتری دارند.
رضایی وکلانتری - - 1390 تحقیقی با عنوان "خوانش مخاطبان سریال های شبکه ماهواره ای فارسی وان:مورد تماشای ویکتوریا" انجام داده اند.نتایج حاکی است که تماشای این سریال نوعی اشتیاق مفرط را پدید آورده است که می توان از پیدایش تماشاگری شیفته سخن گفت.
محمدپور - - 1389 تحقیقی با عنوان "تاثیر ماهواره بر هویت فرهنگی در کردستان ایران" انجام داد.نتایج نشان داد، بین میزان استفاده از شبکه های ماهواره ای با هویت فرهنگی بومی دانشجویان رابطه معناداری وجود دارد. آنگ در سال 1985 درباره"زنان هوادار سریال تلویزیونی دالاس" تحقیق کرده و نشان داد که زنان ساعات زیادی از وقت خود را با این برنامه ها گذرانده و جذب انها می شوند، تا جایی که از ارتباطات اجتماعی خود با دیگران کاسته و روابط خود را با اعضای خانواده به حداقل می رسانند.
-3 روش پژوهش
این پژوهش با اتخاذ رویکردی کیفی به دنبال تاثیر فیلم ها و سریال های شبکه های ماهواره ای بر سبک زندگی خانواده ها است. بدلیل حسّاس بودن موضوع و تعدّد دلایل و پاسخ های نسل جوان، مطالعه ای کیفی با رویکرد امیک انتخاب شده است.
تحقیق کیفی عموما به هر نوع تحقیقی اطلاق می شود که یافته های آن از طریق فرآیندهای آماری و با مقاصد کمی سازی به دست نیامده باشد. تکنیک جمع آوری داده در این پژوهش نیز مصاحبه عمیق ساختاریافته است.
