بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی پژوهش؛ شناخت و درك تأثیرات شبکه ماهواره اي فارسی وان بر خانواده ایرانی است. این پژوهش با روش کیفی و تکنیکهاي مصاحبه عمیق و مشاهده، همراه با مشارکت در میان 40 خانواده طی 3 ماه صورت گرفته است روش نمونه گیري بهکار گرفته در این پژوهش نظري و هدفمند و با تکنیک گلوله برفی می باشد.
با بررسی داده ها میتوان به یک نقاط مشترکی در برنامه هاي شبکه فارسی وان پی برد و آن هم مربوط به هدف قراردادن افزایش تأثیرپذیري در جوانان و نوجوانان و خانواده ها به جنبه هاي سرگرمی و گذران اوقات فراغت، ترویج مسائل جنسی و زناشویی مبتذل، خانواده گسیخته، نابسامان و آشفته ي ناشی از خیانت، الگوي زن مستقل و آزاد از عرف و سنت، روابط عشقی و آزاد بر خلاف سنتها و مذهب، قضاوت و داوري، هم ذات پنداري با سریالها و کاهش اقتدار مردانه می باشد. سریالهاي مسألهدار، جریان ساز، مجموعههایی عامهپسند و داستانهایی عاشقانه، تماشاگر را که در پی نوعی سرگرمی براي رهایی دغدغهها و خستگیهاي کار و زندگی اجتماعی است، به دنبال خود جذب مینماید. در حالی که با زمینه فرهنگی و اجتماعی او همخوانی ندارد.
کلید واژه: فارسی وان ، خانواده ، تهدیدها ، خیانت ، ماهواره.
مقدمه
عصري که در آن قرار داریم، عصر ارتباطات و عصر سلطه رسانه بر زندگی انسانها است. بی گمان برنامه هاي ماهواره اي و تلویزیونی، موفق گشته اند افکار و عقاید انسان هاي بی شماري را دستخوش تغییر سازند. ابتدا چنین به نظر می رسید که پیشرفت رسانه هاي ماهواره اي مطلقا و بی قید و شرط، پدیده اي مطلوب است و براي تحقق دهکده جهانی ضرورت تام دارد، حال آنکه در تجربه کوتاه معلوم شد که برخی از پیآمدهاي سوء این پدیده، از حیث فرهنگی براي هویت ملی که حکومت ها سعی در حفظ و انتشار آن دارند، تهدید است.
بسیاري از کشورهاي بزرگ و صاحب فرهنگ و تمدن نسبت به گسترش برنامه هاي ماهواره اي در کشورهاي خود نگران هستند. البته هرچند بخشی از نگرانی آنها شکل و ماهیت سیاسی دارد. بیشتر کشورهاي جهان، گسترش ماهواره را موازي با جریان تفکر جهانی سازي فرهنگی خطري براي نابودي فرهنگی جامعه خود و سوق پیدا کردن جامعه به سوي الگوي زندگی آمریکایی می دانند. البته عاملیت این رسانه ها با توجه به شرایط محیطی و به عنوان متغیرهاي واسط قابل ملاحظه می باشند.
پیشرفت علوم و فناوري چنان رشد سریعی دارد که توان مقاومت در برابر آن به سختی امکان پذیر است، حتی اگر بخواهیم ابعاد منفی را نادیده بگیریم و جنبه هاي مثبت موضوع مورد بحث را که ممکن است مفید و سازنده هم باشند در نظر آوریم، باز هم این واقعیت وجود دارد که کشورهاي دریافت کننده امواج، نقش و دخالتی در انتخاب برنامه ها نخواهند داشت. این امر بر خلاف اصل حاکمیت دولت ها در عرصه حقوق بین الملل است.
در چند دهه گذشته پیشرفت تکنولوژیک در زمینه ارتباطات و انتقال اطلاعات باعث تسهیل و تسریع تعاملات میان افراد در سراسر جهان شده است. در چنین جهانی، ترجیحات افراد خواسته و ناخواسته متاثر از الگوهاي روابط، رفتار و فرهنگ سایر ملل و جوامع است. تکنولوژي ماهواره با امکان پخش برنامه هاي متنوع از صدها شبکه تلویزیونی به طور همزمان، تنوع طلبی را در مخاطبین ارضا می کند.
وضعیت دریافت تلویزیونی از ماهواره در سیزده کشور آسیایی نشان می دهد بیشتر آنها بهره وري مناسب از محتوا و کانال هاي مطلوب را به عنوان محوري ترین جز سیاست خود مدنظر داشته و از برنامههاي کانال هاي خارجی براي جبران نقصان رسانه هاي داخلی و جلب مجدد مخاطبان به خدمات کنترل شده بهره می گیرند. با این حال مسئله دریافت تلویزیونی از ماهواره در ایران هنوز حل نشده و مسوولان، سیاستمداران، احزاب و مردم به طور مکرر وضعیت فعلی را به نوعی مورد نقد قرار می دهند. بررسی تجارب سایر کشورهاي آسیایی نشان می دهد که می توان با حفظ حساسیت هاي فرهنگی و سیاسی از برنامه هاي ماهواره اي موجود بهره برد.
فارسی وان چیست؟
شبکه فارسی وان از مردادماه 1388 کار خود را آغاز کرد و در ایران مورد استقبال و توجه بسیار قرار گرفت. این شبکه توسط کمپانی استار اداره می شود. مالک شرکت یک یهودي استرالیایی به نام رابرت مرداك است که با تمرکز بروي خطوط قرمز شبکه هاي صدا و سیما و فرهنگ جامعه ایرانی اقدام به جذب و جلب نظر مخاطبان نموده و جدیدترین سریالهاي تولید غرب را به زبان فارسی دوبله کرده و در معرض دید مخاطبان فارسی زبان قرار می دهد.مرداك 60 شبکه تلویزیونی به 13 زبان مختلف داشته و صاحب بیش از 130 روزنامه در جهان است که محتواي خیلی از آن ها با تمرکز بر موضوع مسائل جنسی، حوادث و ورزش به سمت ادبیات عامه پسندي که معمولاً منتقدان رسانه اي آن را ادبیات مبتذل می نامند، سوق داده شده است.
این شبکه توانسته با مجموعه هایی عامه پسند و با استفاده از زنان و دختران زیبارو و داستان هایی عاشقانه در جذب مخاطبان موفق شود و تماشاگري را که در پی نوعی سرگرمی براي رهایی از دغدغهها و خستگیهاي کار و زندگی اجتماعی است، به دنبال خود بکشاند. ژان بودریار علیه چنین فرهنگ انبوهی عصیان می کند و آن را یک پدیده زشت می داند که خصوصی ترین جزئیات روند روزمرهي زندگی را منبع تغذیه خود درمیآورد.وي بیان میدارد، رسانه ها هم دنیاي مدرن و هم سوژه مدرن را زیر سلطه می گیرند.
روش پژوهش
این پژوهش با روش کیفی و تکنیکهاي مصاحبه عمیق و مشاهده همراه با مشارکت در میان 40 خانواده طی 3 ماه صورت گرفته است. روش نمونه گیري بکار گرفته در این پژوهش نظري و هدفمند و با تکنیک گلوله برفی می باشد. حجم نمونه به اشباع نظري سوالات مورد بررسی بستگی دارد، به این ترتیب که هرگاه محقق به این نتیجه برسد که پاسخ هاي داده شده و یا مصاحبه هاي انجام شده با افراد مطلع به اندازه اي به همدیگر شباهت دارند که منجر به تکراري شدن پاسخ ها و یا مصاحبه ها شده و داده هاي جدیدي در آنها وجود ندارد، تعداد مصاحبه ها را کافی دانسته و دست از مصاحبه می کشد.
با توجه به ممنوعیت تماشاي شبکه هاي ماهواره اي در ایران پیش بینی شد که مشکلات زیادي در مصاحبه وجود داشته باشد. از این رو ضمن اعتمادهاي اساسی و اطمینان در مورد افراد مصاحبه شنونده، از مصاحبه کننده زن و مرد به طور مجزا در هر خانواده استفاده شد و در طی مصاحبه تلاش شد تا روایتهاي افراد از مشاهده سریالها و برنامههاي فارسی وان یادداشت گردد. این امر به جلب اعتماد بیشتر منجر شد.
بر این اساس ابتدا جامعه شهري در شهرستان مرودشت ارزیابی و با اولین خانواده مصاحبه نموده و از او خواسته شد خانواده هاي دیگري که تماشاگر می باشند، معرفی نماید. وي سه خانواده معرفی نمود، به این طریق با شناسایی نمونه اول نمونه هاي دیگر معرفی شدند. آنچه اهمیت دارد نتایج منطقی و عدم سوگیري - عینیت - و بهترین تبیین نهایی به منظور ارتقاي اعتبار است که پژوهشگر باید بیش از هر چیز تلاش کند، آن را با استدلال هاي خود نشان دهد.
یافته ها
سوالهاي اصلی در مورد فارسی وان این است که چگونه خانواده را تهدید می کند؟ چه تاثیري بر نهاد خانواده دارد؟ اهداف مستقیم، غیر مستقیم و آشکار و پنهان این شبکه چیست؟ خانواده ها چه برداشتی از برنامه هاي آن دارند؟ داده هاي کیفی بدست آمده با استفاده از نظریه زمینه اي و با انجام مراحل کدگذاري به این طریق مقوله بندي و استخراج شدند:جنبه هاي سرگرمی و گذران اوقات فراغت: با بررسی داده ها میتوان به یک نقطه مشترك در شبکه فارسی وان پی برد و آن هم مربوط به هدف قراردادن افزایش تأثیرپذیري در جوانان و نوجوانان و خانواده ها به ویژه از طریق پخش موزیک و رقص، نمایش نوشیدن الکل و حالات مستی، پارتی و حضور در بارها، فیلم ها و سریالهاي مسأله دار و جریان ساز و مجموعه هایی عامه پسند است.
این شبکه می کوشد تا با استفاده از زنان آرایش کرده با مد روز و دختران زیبارو و داستانهایی عاشقانه از جمله سریال هایی مانند تاوان - با موضوع نبرد خونین دو برادر دو قلو بهخاطر یک زن - ، کولی - داستان عشق و هوسبازي یک دختر کولی به مردان غیرکولی - ، کافه پرنس - داستان زندگی یک همجنس گرا - ،اورورا - با موضوع خیانت و جاودانگی عشق اول - رقص و موسیقی غربی و ایرانی که گاه تا 6 ماه ادامه می یابد، تماشاگر را به دنبال خود جذب نماید. در این زمینه یکی از زنان چنین می گوید: فیلم ها براي زنهاي خانه دار سرگرم کننده است ، دیگه راهی نیست شاید هم ضرر داشته باشه.
ترویج مسائل جنسی و زناشویی مبتذل: فارسی وان از طریق نمایش فساد اخلاقی و صحنه هاي مبتذل از روابط خصوصی افراد، رابطه هاي جنسی، بی بند و باري، شهوت رانی ها، ارزشهاي مخاطبان و نیازهاي آنها را مرحله به مرحله تغییر می دهند و با هویت زدایی از مفهوم خانواده سبک زندگی خاصی را در پستوهاي ذهن مخاطبانش به صورت کاملا حرفه اي و پنهان در دراز مدت عرضه می کند. یکی از مردان در این زمینه چنین میگوید: دخترم بعد از 6 ماه که اون رو قطع کردم، توي اینترنت دنبال عکسهاي بازیگرانش می گرده.
خانواده گسیخته، نابسامان و آشفته ناشی از خیانت: فضاي سریالهاي شبکه فارسی وان مملو از پروسه دائمی ازدواج و طلاق، مشاجره مردان براي تصاحب زنان و بالعکس، روابط همزمان یک مرد با چند زن و چند مرد با یک زن، بی سامانی و لجام گسیختگی خانواده است.داستان پیرامون آدمهایی است که مهترین دغدغهشان سقط بچه نامشروعشان یا خیانت به همسرشان می باشد. یکی از مردان چنین میگوید: اونا مشتريهاشون را پیدا کردن و بهتر عمل می کنند. خانواده را هدف قرار دادن. از ضعف رسانه اي در ایران سوء استفاده کرده و به درون خانه هاي ایرانیها اومدن.
الگوي زن مستقل و آزاد: شخصیت محوري زنان در سریالها، آزادي نامحدود ، ترویج فمینیسم و کم رنگ کردن نقش مرد در جامعه در حد کسی که تنها جهت رفع نیازهاي جنسی زن خلق شده است. جستجوي مرد ایده ال، سقط جنین به منظور حفظ اندام زنانه و زندگی بدون فرزند از تم هاي اساسی سریالهاي این شبکه است. یکی از زنان مورد مصاحبه چنین می گوید: سریالی مانند ویکتوریا یاد میده آدم چگونه از حق خودش دفاع کنه.
روابط عاشقی و آزاد بر خلاف سنتها و مذهب: عشق هاي مثلثی، رابطه جنسی دختر و پسر پیش از ازدواج تا حد باردار شدن دختر و عادي جلوه دادن سقط جنین براي دختران قبل از ازدواج به عنوان راه حلی طبیعی براي رفع دلهره هاي احتمالی در روابط جنسی از باورها و صحنههاي ارائه شده در این سریالها است. یکی از زنان مورد مصاحبه چنین می گوید: خوبه، اگه این جور مشکلی برا بچه هامون پیش اومد، می دونیم چکار کنیم. نکات مثبت هم داره. آدم باید ظرفیت داشته باشد.
قضاوت و داوري ، هم ذات پنداري با سریالها: قهرمان هاي سریال هاي فارسی وان اغلب زنانی هستند که یا در حال خیانت به زندگی خود و دیگران هستند و یا افراد دیگري در زندگی به آنها خیانت می کنند. آنچه مورد نظر است اینکه روش هایی که در این راستا به تصویر کشیده می شوند، هیچ تناسبی با فرهنگ و اعتقادات دینی و مذهبی ما ندارند. اما مخاطبان این وضعیت را قضاوت می کنند و با شخصیتهاي سریال همراه می شوند. به دنبال آن تخیل را فعال می کنند. یکی از زنان آگاه چنین می گوید: دانش آموزان، زنگ راحت به شخصیتهاي سریالها حق می دهند و روایت آنها را بازگو می کنند.
کاهش اقتدار مردانه: بی اهمیت جلوه دادن احترام به والدین، تعصب زدایی از کانون خانواده و نگرانی از اضمحلال خانواده و آینده فرزندان براي مردان ناراحت کننده است. ترویج بی تفاوتی نسبت به حریم خانواده، احساس عدم حضور در زندگی و کنترل بر آن از دغدغه هاي مردان مصاحبه شونده است. یکی از مردان در این زمینه چنین می گوید: تمرکز این شبکه رو خط قرمزه، دیگه مردي وجود نداره. من روزهاي اول این شبکه را قطع کردم.
بحث و نتیجه گیري
به نظر می رسد اولین چیزي که توسط شبکه فارسی وان براي از بین بردن ارزشها، هدف قرار می گیرد، نهاد خانواده است. زیرا که تغییر در ساختار خانواده، جایگاهها و وظایف اعضاي خانواده منجر به تغییر در سایر ارکان اجتماعی می شود. دیدن یک معنا و مضمون از تلویزیون در مدت زمانی مشخص، می تواند تاثیرات بسیاري را بر اذهان باقی گذارد. این تاثیرات در بیشتر مواقع به طور ناخودآگاه صورت می گیرند و بر ناخودآگاه ذهن افراد اثر می گذارند. به این ترتیب ارزشهاي تغییر یافته در ذهن افراد، به تدریج در زندگی فردي و اجتماعی آنان هویدا می شود.
علاوه بر این ترویج سبک زندگی خانوادههاي بیسامان و لجام گسیخته در مقابل ساختار سنتی خانواده و تعصب زدایی از کانون خانواده و ترویج بیتفاوتی نسبت به حریم خانواده در دستور کار این شبکه ماهواره اي قرار گرفته است. چیزي که باعث شده توجه مخاطبان دختر و پسر نوجوان و جوان به آن جلب شود. موارد متعددي همچون مشروبخواري، ارتباط نامشروع و خیانت میان زوجها به وفور در سریالهاي شبکه فارسی وان مشاهده میشود که در تضاد با فرهنگ ایرانی و اسلامی قرار دارد.
