بخشی از مقاله
چکیده
ساپونین از ترکیبات رایج موجود در ترکیبات گیاهی بوده که می تواند اثرات بیولوژیکی گسترده ای بر روی موجودات بگذارد. در بررسی حاضرتعداد 24 عدد ماهی سیچلاید گورخری بالغ نر و ماده به مدت 21 روز با جیره حاوی سه سطح متفاوت ساپونین 150 - ، 300 و 700 میلی گرم برکیلوگرم غذا - تغذیه شدند. اندازه گیری شاخص های رشد و بازده غذایی نشان داد، ساپونین در مقادیر بالا می تواند سبب تغییر وضیعت عملکرد رشد و شاخص های مربوطه گردد. بطوریکه در هر دو جنس حضور این ترکیب سبب افزایش رشد ویژه، بهبود افزایش وزن بدن و بازده غذایی شد. این افزایش برای جنس نر در سطح 700 میلی گرم بر کیلو گرم غذا و برای جنس ماده در مقادیر پایین تر و در سطح ساپونین 300 میلی گرم بر کیلو گرم غذا به دست آمد.
از اینرو بر اساس نتایج حاصله به نظر می رسد حضور ساپونین در جیره در مقادیر مشخص می تواند سبب بهبود شاخص های رشد و کارایی غذا شود. هرچند باید توجه نمود این افزایش عملکرد رشد بسته به جنس و گونه متفاوت می باشد
مقدمه
لازمه آبزی پروری پایدار کاهش هزینه های تولید و حفظ کیفیت و سلامت مواد غذایی تولیدی در کنار کاهش اثرات مخربر زیست محیطی است. استراتژی غالب در آبزی پروری پایدار بهبود تغذیه ای ترکیبات غذایی آبزیان می باشد - Zarifmanesh et al., . - 2012 از این رو مصرف مواد غذایی بر پایه مواد گیاهی در غذای آبزیان در صنعت آبزی پروری جهت افزایش تولیدات گونه های سردآبی، خنک آبی و گرمابی یک نیاز ضروری برای توسعه آبزی پروری در آینده است. این قبیل مواد غذایی، همراه خود دارای ترکیبات زیست فعالی هستند که می تواند اثرات مثبت یا منفی بر جاندار هدف داشته باشد .
استفاده از مواد سنتتیک مانند آنتی بیوتیک ها و هرمون های استروئیدی برای افزایش راندمان رشد و کارایی جذب غذا مرسوم بوده است، که در حال حاضر در بسیاری از کشور ها یا ممنوع شده و یا بزودی ممنوع خواهد شد. با توجه به حضور ترکیبات فعال در مواد با منشا گیاهی، نگرانی درمورد مصرف این مواد طبیعی به عنوان مکمل خوراک و عملکرد بیولوژیک آن ها وجود دارد
بطور مثال وجود عوامل ضد تغذیه ایی چون مهارکننده های تریپسین، لکتین، ، آنتی ویتامین ها، ساپونین و اسید فیتیک مانع افزایش استفاده از محصولات سویا در جیره غذایی ماهی می شوند. در میان این عوامل برخی نظیر مهارکننده های تریپسین، لکتین و آنتی ویتامین ها به حرارت حساس بوده و توسط عملیات حرارتی تخریب می شوند و برخی دیگر مانند ساپونین به حرارت نسبتا پایدار بوده و احتمالاً در فرآیند گوارشی اخلال ایجاد نموده و در نهایت بر مصرف و رشد غذا تاثیر می گذارند
برخی مطالعات نیز اثرات مثبت ساپونین در جیره ماهی را گزارش کرده اند. بطور مثال مکمل تام کویلایا ساپونین در تیلاپیا و کپور معمولی سبب بهبود رشد شده است
ساپونین ها تقریبا در غلظت بالایی در برخی منابع پروتئین گیاهی جایگزین، یافت می شوند. یکی از مشخصه های عمومی مطرح شده برای ساپونین ها، سمیت بالای آن برای ماهی ها، هنگامی که در آب وجود دارد است .
ساپونین گرفته شده از منابع گیاهی متفاوت، اثرات بیولوژیک مختلف دارند که این ناشی از گوناگونی زیاد ساختار آنهاست . حضور مقادیر بالای ساپونین در جیره سبب کاهش مصرف غذا و وزن گرفته شده در آزاد ماهیان، نفخ و حساسیت به نور در نشخوارکنندگان، مانع جذب فعال مواد مغذی شامل ویتامین ها و مواد معدنی در روده، کاهش قابلیت باروری و قابلیت هضم پروتئین می گردد .
با توجه به اهمیت استفاده و جایگزینی منابع غذایی گیاهی در جیره غذای آبزیان، همچنین اثرات مثفاوت گزارش شده برای آن ها ضروری است که اثرات غلظت های خالص ساپونین در جیره ماهیان و هم چنین محیط پرورشی آنها با جزئیات بیشتر مطالعه شود . برخی اثرات مثبت نیز برای ساپونین بیان گردیده، به طور مثال اثر محرک رشد مکمل تام کویلایا ساپونین در تیلاپیا و کپور معمولی گزارش شده است
این مطالعات تنها با یک سطح ساپونین یا کنجاله سویا انجام شدند بنابراین استفاده از سطوح مختلف ساپونین در جیره غذایی ماهی برای بررسی این اثر ساپونین ضروری است . - Chen et al., 2011 - با توجه به اهمیت مسلم این قبیل منابع غذایی جایگزین در آینده غذای آبزیان، ضروری است که اثرات غلظت های خالص ساپونین زمانی که در جیره ماهیان مورد استفاده در پرورش وجود دارد، با جزئیات بیشتر مطالعه شود . - Francis et al., 2002b -
مواد و روش ها
در این بررسی تعداد 24 عدد ماهی بالغ سیچلاید گورخری - Amatitlania nigrofasciata - هم نسل و هم سن با وزن متوسط 7/349 گرم، به مدت 21 روز با جیره های حاوی مقادیر مختلف ساپونین تغذیه شدند. ماهی های مورد مطالعه به چهار گروه شاهد، تیمار 150 - دارای 150 میلی گرم ساپونین در 1 کیلوگرم غذا - ، تیمار 300 - دارای 300 میلی گرم ساپونین در 1 کیلوگرم غذا - و تیمار 700 - دارای 700 میلی گرم ساپونین در 1 کیلوگرم غذا - با سه تکرار برای هر تیمار تقسیم شدند. غذاهای هر تیمار به صورت روزانه تهیه و براساس 4-2 درصد وزن بدن - تا زمان سیری - ماهیان روزی 3 بار غذادهی می شدند.
ساپونین Sigma--8047-15-2 - - Aldrich در نظر گرفته شده در هر تیمار، با توجه به وزن غذای مورد نیاز، اندازه گیری و پس از انحلال در آب مقطر حل بر روی غذا اسپری شد. دمای کلیه اکواریوم ها در طی دوره آزمایش 28/5±0,5 درجه سانتی گراد بود. برای بررسی پارامتر های مربوط به رشد ماهیان، در طول دوره، کلیه ماهی ها به صورت جداگانه و به صورت هفتگی بیومتری شدند. در پایان پارامتر های مربوط به رشد ماهی ها - Mohammadrezaei et al., 2011 - بوسیله فرمول های زیر محاسبه و نتایج حاصله به روش مقایسه میانگین یک طرفه به روش دانکن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت:
نتایج:
پس از 21 روز تغذیه ماهیان با جیره حاوی مقادیر مختلف نتایج نشان داد که استفاده از سطوح مختلف ساپونین بر جیره می تواند بر برخی شاخص های رشد تاثیر گذار باشد. طبق نمودار 1 میزان ضریب تبدیل غذایی در بین گروه های آزمایشی نیز اختلاف معنی داری را نشان نداد. هم چنین مقدار این ضریب در هردو جنس نر و ماده مشابه بود. کمترین میزان ضریب تبدیل مربوط به گروه تغذیه شده با 700 میلی گرم بر کیلوگرم غذای ساپونین بوده که این تیمار اختلاف معنی داری را با گروه شاهد نشان داد. هرچند در بین تیمارهای مختلف این اختلاف معنی دار نبود.
نمودار .1 تغییرات ضریب تبدیل غذایی در ماهیان تغذیه شده با مقادیر مختلف ساپونین
نتایج حاصل از آنالیز داده ها نشان داد که جیره های حاوی ساپونین در مقایسه با گروه شاهد در جنس های متلف تاثیری بر میزان رشد ویژه ندارد. ولی در مقایسه با جنس ماده نتایج نشان داد که میزان ضریب رشد در جنس نر از الگوی متفاوتی پیروی کرده و در مقایسه با شاهد بیشترین میزان رشد در تیمار 300 میلی گرم بر کیلو گرم مشاهده شد در صورتیکه بالاترین ضریب رشد ویژه در جنس نر در تیمار 700 میلی گرم بر کیلو گرم به دست آمد. هرچند این تفاوت ها به لحاظ آماری اختلاف معنی داری با سایر تیمارها نشان نداد
نمودار .2 تاثیر سطوح مختلف ساپونین اضافه شده به جیره بر میزان ضریب رشد ویژه
نمودار.3 تاثیر سطوح مختلف ساپونین اضافه شده به جیره بر ضریب چاقی
