بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر سن بذر سویا بر روی خصوصیات جوانه زنی، آزمایش فاکتوریلی بر پایه طرح کاملا تصادفی در آزمایشگاه تحقیقاتی و گلخانه دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی مغان، دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1397 اجرا گردید. فاکتوراول شامل دو محیط مختلف کشت آزمایشگاه و گلخانه و فاکتور دوم شامل بذر های سال اول - 1394 - ، سال دوم - 1395 - و سال سوم - 1396 - بود.
نتایج نشان داد که در اثر متقابل محیط کشت × سن بذر، بیشترین سرعت جوانه زنی به میزان 24/5 بذر در روز و بیشترین درصد جوانه زنی به میزان 98 درصد برای بذور سال سوم، مشاهده شد. در اثر ساده سال، بیشترین سرعت و درصد جوانه زنی برای بذور سال سوم و به ترتیب برابر با 18 بذر در روز و 95 درصد به دست آمد. همچنین در اثر ساده محیط کشت، بیشترین سرعت و درصد جوانه زنی به ترتیب برابر با 16 بذر در روز و 79/7 درصد در شرایط آزمایشگاه مشاهده گردید.
مقدمه
بذر بسیاری از گیاهان با گذشت زمان، قوه نامیه خود را از دست می دهند و معمولا کشاورزان بدلیل احتمال عملکرد پایین، از خرید بذرهای چند سال مانده در انبار خودداری می کنند. علت مهم کاهش کیفیت بذر - قوه نامیه - مربوط به پیری - فرسودگی - بذر است . - 4 - قوه نامیه و درصد جوانه زنی بذر سویا در مقایسه با دیگر محصولات سریعا افت می کند به طوری که مشخص شده انبارداری طولانی مدت بذر سویا باعث کاهش کیفیت آن شده است .
همچنین دیده شده بذوری از سویا که به مدت 8 سال در انبار نگهداری شده اند، علاوه بر داشتن درصد پایینی از جوانه زنی - %45 - ، منجر به کاهش معنی داری در عملکرد شده اند . - 3 - به دلیل اینکه سویا هم از لحاظ روغن و هم از نظر پروتیین دانه، گیاهی غنی به حساب می آید، لذا اختصاص دادن بذرهای دارای قدرت جوانه زنی پایین جهت مصارف خوراکی می تواند از هدر رفت سرمایه در کشت این محصول بکاهد لذا هدف این تحقیق بررسی حداکثر سن انبارداری قابل قبول بذر سویا جهت کاشت می باشد.
مواد و روش ها
بذرهای مورد نیاز در این آزمایش با کاشت سویا رقم ویلیامز در سال های 1394، 1395، و 1396 در یکی از مزارع شهرستان پارس آباد تامین گردید. بذرها طی سه سال مذکور تحت شرایط محیطی در انبار نگهداری گردید و سپس جهت انجام آزمایش جوانه زنی و قوه نامیه، به آزمایشگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی مغان منتقل گردید. آزمایشات جوانه زنی در بهار 1397 به صورت فاکتوریل بر اساس طرح کاملا تصادفی انجام گردید. فاکتورها شامل سن بذر برداشت شده - یکساله، دو ساله و سه ساله - و محیط جوانه زنی - کاشت در کاغذ صافی در آزمایشگاه و کاشت در گلدان در گلخانه - بود.
بدین منظور، در هر کدام از آزمایشات، 50 عدد بذر جهت تست جوانه زنی - آزمایشگاه - و 50 عدد بذر جهت تست سبز شدن یا قوه نامیه - گلخانه - در سه تکرار کشت گردید. شمارش بذور جوانه زده با حد اقل 2 میلی متر طول ریشه چه و باز شدن لپه ها و خروج ساقه چه تا زمانی که شمارش دو روز متوالی یکسان شود، ادامه یافت. صفات درصد جوانه زنی - یک - و سرعت جوانه زنی - دو - با استفاده از رابطه های زیر محاسبه شدند:
G=∑ n/N که در آن :n تعداد بذرهای جوانه زده، :N تعداد کل بذر - یک -
R=∑ n/d که در آن :n تعداد بذر جوانه زده در هر روز، :d تعداد روزهای شمارش - دو -
داده های به دست آمده توسط نرم افزار MSTAT-C تجزیه واریانس شده و مقایسات میانگین به روش آزمون چند دامنه ای دانکن در برنامه اکسل انجام گرفت.
نتایج و بحث
همان گونه که در شکل 1 دیده می شود، هر دو صفت سرعت و درصد جوانه زنی در بذر های سال سوم - 1396 - در مقایسه با سال های قبلی از میزان بیشتری برخوردار بود به طوری که بیشترین سرعت جوانه زنی در اثر متقابل محیط کشت و سن بذر به میزان 24/5 بذر در روز در بذور سال سوم به دست آمد. همچنین بیشترین درصد جوانه زنی نیز از بذور همین سال به میزان 98 درصد به دست آمد. نکته قابل توجه اینکه در هر دو صفت، مقادیر به دست آمده در آزمایشگاه بیشتر از گلخانه بود - مقادیر فوق - .
شکل .1 اثر متقابل سال برداشت × محیط کشت بر روی سرعت جوانه زنی و درصد جوانه زنی بذر سویا. مقادیر با حروف مشترک، اختلاف معنی داری با یکدیگر در سطح احتمال 5% ندارند.
با توجه به اثر ساده سال، بیشترین سرعت جوانه زنی 18 - بذر در روز - و درصد جوانه زنی 95 - درصد - مر بوط به بذور برداشت شده در سال سوم بود و کمترین میزان هم به بذور سال اول تعلق داشت
شکل .2 اثر ساده سال برداشت بر روی سرعت جوانه زنی و درصد جوانه زنی بذر سویا. مقادیر با حروف مشترک، اختلاف معنی داری با یکدیگر در سطح احتمال 5% ندارند.
همان گونه که در شکل 3 دیده می شود، سرعت و درصد جوانه زنی در آزمایشگاه بیشتر از گلخانه بود و به ترتیب مقادیر 16 بذر در روز و 79/7 درصد برای صفات فوق به دست آمد.
شکل .3 اثر ساده محیط کشت بر روی سرعت جوانه زنی و درصد جوانه زنی بذر سویا. مقادیر با حروف مشترک، اختلاف معنی داری با یکدیگر در سطح احتمال 5% ندارند.
آنچه مشخص است، طی دوره انبارداری برخی تغییرات بیوشیمیایی در محتوای ترکیبات بذر به وقوع می پیوندد که بسته به نوع بذر و شرایط دمایی و رطوبتی انبار می تواند متفاوت باشد. بیان شده که پروتیین های بذر سویا که مقدار قابل ملاحظه ای را از وزن بذر در حدود 42-45 درصد - 6 - تشکیل می دهند، خاصیت آب دوستی داشته و لذا طی دوره انبارداری و به ویژه زمانی که رطوبت نسبی انبار بالا باشد، می توانند رطوبت جذب نمایند و این رطوبت ممکن است به اندازه ای نباشد تا بتواند جوانه زنی را شروع نماید، لذا صرفا تغییراتی در ترکیب شیمیایی بذر ایجاد نماید که منجر به افت کیفیت بذر گردد. البته بالا بودن درصد روغن دانه نیز از طریق افزایش فعالیت آنزیم های هیدرولیز کننده، افزایش تنفس و اکسیداسیون اسیدهای چرب سبب تسریع در زوال بذر سویا می شود . - 2 - همچنین گزارش شده که کاهش جوانه زنی بذور پیر، به علت کاهش فعالیت آنزیم آلفا آمیلاز و نیز کاهش قند های محلول - 5 - و یا تخریب پروتیین های بذری - 7 - می باشد.
