بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر شرایط و مدت زمان نگهداری بذر در زنده مانی و بررسی زوال بذر در گونه اسپرس زراعی vicifolia Onobrychis، دو آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار در سال 1393-94 در آزمایشگاه موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور انجام گرفت. در آزمایش اول زوال طبیعی 4 اکسشن از گونه O.vicifolia با نمونه گیری از بذرهای نگهداری شده در دو شرایط سردخانه پایه - دمای - - 18C و فعال - دمای - + 4C بررسی شد. در آزمایش دوم زوال مصنوعی - پیری زودرس - دو اکسشن از همان گونه در دمای42Cْ و رطوبت %100 در دو سطح زمانی 48 ساعت و 74ساعت در داخل در انکوباتور ایجاد گردید.
بذرهای هر دو آزمایش به تعداد 25 عدد در 3 تکرار در پتری دیش بر روی کاغذصافی واتمن قرار کشت شدند و در ژرمیناتور در شرایط استاندارد جوانه زنی - دمای 20 2 درجه سانتیگراد و تناوب نوری-تاریکی 16 - ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی - قرار داده شدند. پس از شروع جوانه زنی بذرها هر دو روز یکبار بازدید شدند و تعداد بذور جوانه زده تا زمان توقف فرایند جوانهزنی یادداشت گردید پس از 2 هفته صفات درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، شاخص بنیه بذر، وزن تر گیاهچه ها اندازه گیری شدند و داده ها مورد تجزیه آماری قرار گرفتند.
نتایج نشان داد اکثر صفات جوانه زنی بذوری که در سردخانه پایه نگهداری شده بودند در کلاس برتری نسبت به سردخانه فعال بودند.اکسشن های38075 و 20592 که سال جمع آوری آنها به ترتیب 88 و90 در سردخانه پایه دارای بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول گیاهچه، وزن تر گیاهچه و شاخص بنیه بودند. نتایج آزمایش پیری زودرس نشان داد که اکسشن 3026 در تیمار شاهد مرطوب بیشترین شاخص بنیه بذر و وزن تر می باشد و اکسشن 11195 دارای بیشترین طول ریشه چه می باشد. در بین تیمارهای زوال یافته اکسشن 3026 تیمار زوال 48 ساعت دارای بیشترین شاخص بنیه و طول گیاهچه نسبت به تیمار 72 ساعت بوده است.
کلمات کلیدی: زوال مصنوعی-زوال طبیعی - اسپرس زراعی- جوانه زنی
مقدمه
اسپرس از تیره Fabaceae زیر تیره Papilionaceae و قبیله Hedysareae طایفه Trifolia و جنس Onobrychis که دارای130 گونه است که 56 گونه آن در ایران دارای پراکنش طبیعی دارند. از این بین 27 گونه انحصاری ایران هستند - مظفری و عباسی، . - 1384 جنس اسپرس پراکنش وسیعی در ایران داشته و به دلیل خصوصیات مطلوب ازجمله تحمل به تنشهای زیستی و کیفیت علوفه از دیرباز در بسیاری از مناطق کشوربه ویژه استانهای اردبیل، کردستان، شهرکرد، آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، تهران، قزوین و زنجان برای تولید علوفه استفاده میشده است . - Baghaie -Nia et al., 2010 -
زوال بذر یک فرآیند طبیعی و غیر قابل برگشت است که طی شرایط نگهداری بذر در انبار پدید میآید و باعث کاهش کیفیت، قابلیت حیات و قدرت بذر میشود. سرعت زوال تحت تأثیر محتوای رطوبت بذر و درجه حرارت محیط نگهداریقرار گرفته و افزایش این دو فاکتور، منجر به سرعت بیشتر زوال بذر میشود. کاهش رشدگیاهچه به عنوان یکی از پیامدهای زوال بذر شناخته شده است Basra et al, 2002 - و. - Elliset al, 1988 در بانک ژن منابع طبیعی امکان بذر ذخایر ژنتیکی گیاهی با اولویت گونههای مهم و یا در معرض خطر انقراض نگهداری می شوند و لازم است کاهش جوانه زنی بذرها درزمان های مشخص مورد پایش قرار گیرد تا اگر قوه نامیه بذرها کاهش یافته باشد نسبت به احیاء انها اقدام گردد. هدف از این تحقیق ایجاد شرایط زوال مصنوعی در بذور احیاء شده و مقایسه ان با شاهد و همچنین بررسی تفاوت خصوصیات جوانه زنی در بذور سردخانههای پایه - - 18C - و فعال - - + 4C در اکسشن های در گونه اسپرس زراعی O. vicifolia می باشد.
مواد و روشها
دو آزمایش بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در شرایط آزمایشگاه اجرا شد. در آزمایش اول 4اکسشن از گونه اسپرس O.vicipholia که بین 5 تا 20 سال در سردخانه پایه - دمای - - 18C و فعال - دمای - + 4C نگهداری شده بوند به عنوان زوال طبیعی مورد بررسی قرار گرفتند. در آزمایش دوم زوال مصنوعی بر روی بذور احیاء شده با ایجاد دمای + 41 و رطوبت 100 در دو بازه زمانی 48 ساعت و 72 ساعت در انکوباتور ایجاد گردید و زوال مصنوعی در مقایسه با شاهد های بذور خشک و بذر 24 ساعت مرطوب شده مورد مقایسه قرار گرفتند.
در هر دو آزمایش اول پس از تهیه بذر، جهت ضدعفونی کردن بذرها از قارچ از کاربوکسیتیرام استفاده شد. در ادامه بذرها به تعداد 25 عدد در 3 تکرار در پتری دیش بر روی کاغذ صافی واتمن قرار کشت شدند و در ژرمیناتور در شرایط استاندارد جوانه زنی - دمای 20 2 درجه سانتیگراد و تناوب نوری- تاریکی 16 - ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی - قرار داده شدند. پس از جوانه زنی بذرها هر دو روز یکبار یادداشت برداری از پتری دیش ها تا زمانی که فرایند جوانهزنی متوقف شد صورت گرفت و صفات درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه و ساقه چه، شاخص بنیه بذر، وزن تر گیاهچه ها اندازه گیری شدند. داده های جمع آوری شده مورد تجزیه واریانس قرار گرفتند و مقایسه میانگین اثرات اصلی و اثر متقابل با آزمون دانکن در محیط SAS انجام گرفت. از نرم افزار Excel جهت رسم نمودارها استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه آماری نشان داد که اثر اکسشن و اثر شرایط نگهداری و اثر متقابل بین انها برای اکثر صفات جوانه زنی معنیدار بود . - P<0.01 - نتایج نشان داد جوانه زنی بذوری که در سردخانه پایه نگهداری شده بودند در کلاس برتری نسبت به سردخانه فعال بودند.اکسشن های38075 و 20592 که سال جمع آوری آنها به ترتیب 90 و 88 در سردخانه پایه دارای بیشترین درصد و سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول گیاهچه، وزن تر گیاهچه و شاخص بنیه بودند - شکل. - 1 مشاهدات واحدی و همکاران - 1388 - نشان داد که افزایش زمان انبارداری موجب کاهش جوانه زنی بذر ژنوتیپهای کلزا گردیده و در اقلیم گرم شهرستان قم بیش از 2ماه باعث کاهش فزآینده درصدجوانه زنی 4 درصد بذرها گردید. در ادامه نتایج نشان داد که برای اکثر صفات جوانه زنی اکسشن 38075 که سال جمع آوری آن 1390 میباشد در کلاس برتر قرار داشت.
در مجموع نگهداری بذر در سردخانه پایه موجب افزایش 21، 26، 22 و 16 درصدی صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانهزنی، شاخص جوانه زنی و شاخص بنیه بذر نسبت به سردخانه فعال گردید - جدول - 2004 - Pradidwong - 2 وBarsa و همکاران - 2003 - گزارش نمود که با افزایش رطوبت و درجه حرارت، زوال بذر افزایش می یابد و قدرت بذر اولین جزء کیفیت بذر است که کاهش می یابد و به دنبال آن جوانه زنی و قوه نامیه کاهش مییابدنتایج آزمایش پیری زودرس نشان داد که اکسشن 3026 در تیمار شاهد مرطوب بیشترین شاخص بنیه بذر و وزن ترمی باشد و اکسشن 11195 دارای بیشترین طول ریشه چه می باشد. در بین تیمارهای زوال یافته اکسشن 3026 تیمار زوال48 ساعت دارای بیشترین شاخص بنیه و طول گیاهچه نسبت به تیمار 72 ساعت قرار بود. - شکل. - 2 توکل افشاری و عالیوند - 1391 - گزارش نمودند که محتوای رطوبتی بالا سبب افزایش سرعت تنفس می شود که خود سبب بالا رفتن دما میشود
