بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش در تیر ماه 1393در مزرعه ای در جنوب شهرکرد به منظور ارزیابی سیستم تک کشتی و مخلوط، افزایش راندمان مصرف آب، نسبت وزن برگ به کل، نسبت برگ به ساقه و نسبت ساقه به کل و تعداد ساقه ارزن و شبدربرسیم در نسبتهای مختلف کشت مخلوط شبدربرسیم و ارزن در مقایسه با کشت خالص آنها با استفاده از طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار مورد بررسی قرار گرفت. تیمارهای آزمایش شامل نسبتهای مختلف بذر مخلوط ارزن وشبدر برسیم شامل5 تیمار بودند که به روش کشت درهم روی خط30سانتیمتری انجام شد.نتایج نشان داد از نظرکارایی مصرف آب تیمارهای مختلف در سطح 0/05 اختلاف معنی داری وجود دارد و تیمار ارزن%50 شبدربرسیم%50 با میانگین0/667کیلوگرم در متر مکعب بیشترین کارایی مصرف آب و تیمارشبدر خالص با میانگین 0/455 کیلوگرم در متر مکعب کمترین کارایی مصرف آب را داشت.
کلمات کلیدی:ارزن،راندمان مصرف آب،شبدر برسیم وعملکرد.
مقدمه
خشکی عمده ترین عامل محدوده کننده تولید در محصولات زراعی دنیاست.[5]در ایران به رغم حاکم بودن شرایط خشکی در اکثر نقاط کشور ،خشکسالی نیز به کرات اتفاق افتاده و باعث کمبود آب در بخشهای مختلف مصرف از جمله کشاورزی می گردد به طوری که در 25سال گذشته14مورد خشکسالی وجود داشته است.[3] با توجه به اینکه در شرایط خشکسالی میزان منابع آبی محدود می باشد بهتر است که از سیستمهایی از کشت استفاده شود که کارایی مصرف آب بالایی داشته باشند تا ضمن صرفه جویی در مصرف آب عملکرد بالاتری نیز حاصل شود.کارایی مصرف آب - - WUEحاصل نسبت میزان تجمع ماده خشک بر آب مصرف شده است که یکی از صفات وابسته به عملکرد است که بهبود آن به ویژه در محیط های کم آب،به عنوان یک صفت محسوب می شود.این صفت توانایی گیاه را در مقابله با تنش آب نشان می دهد.[3]وقتی منابع آب محدود است بهبود WUEمی تواند به حفظ یا حتی افزایش عملکرد کمک نماید.عواملی که کارایی مصرف آب را تحت تاثیر قرار می دهند عوامل آب و هوایی،عوامل خاک و عوامل گیاهی هستند .با توجه به تعریف کارایی مصرف آب هر عاملی که عملکرد را افزایش دهد غالباً کارایی مصرف آب را بهبود می بخشد.[6] کشت مخلوط طبق تعریف عبارت است از کشت 2یا چند گیاه به طور همزمان و در یک قطعه زمین. بررسی ها نشان می دهد که در بسیاری موارد کشت مخلوط گیاهان زراعی نسبت به تک کشتی برتری دارد[2]
مواد و روشها
دراین آزمایش عملکرد و راندمان مصرف آب در کشت مخلوط علوفه شبدر برسیم و ارزن معمولی در مزرعهای در جنوب شهرکرد در قالب بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار و 5تیمار مجموعاً 15 تیمار در تیرماه 1396 بررسی شد که تیمارها به ترتیب شامل : تیمار -1 ارزن %100 شبدر برسیم 0 ، تیمار-2 ارزن %75 شبدر برسیم %25، تیمار -3 ارزن %50 شبدر برسیم % 50، تیمار -4 ارزن % 25 شبدر برسیم %75 ، تیمار -5 ارزن 0 شبدر برسیم .%100 ویژگیهای ارقام :ارزن از نوع معمولی - پرسو - که رقم محلی بود که گیاهی یکساله بهاره و با ارتفاع نسبتا کم و با وزن هزاردانه 5-7 گرم بود. شبدر برسیم : رقم موسوم به تولیدی کرج بود. گیاهی یکساله، بهاره و وزن هزاردانه 2-5 و به طور متوسط 4 بود ابعاد کرتها 3در5 متر بود.فاصله خطوط کاشت در دو طرف پشته 30 سانتی متر و کاشت در هر دو طرف پشته های 60 سانتی متری انجام شد.
روش کاشت به صورت مخلوط درهم بود. رقم ارزن مورد استفاده محلی و رقم شبدربرسیم موسوم به تولیدی کرج بود.مقدار بذر مصرفی به ترتیب 100 kg/ h ارزن و45 kg/ h شبدربرسیم بر اساس کرتهای تک کشتی بود که در سایر تیمارها نسبتهای متفاوت این مقادیر اعمال شد آبیاری ابتدا هر 8 روز یکبار انجام شد و با میزان تقریبی 7500متر مکعب در متر مربع انجام شد. یادداشت برداری وثبت عملکرد از مرداد ماه آغازشد.در طول فصل زراعی عملیات داشت از قبیل مبارزه با علف های هرز، به صورت وجین دستی انجام شد و چین برداری یک نوبت و براساس اوایل گلدهی - حدود10-25درصد - اولین گونه ای که گلدهی داشت انجام شد.در مجموع یک چین برداشت انجام شد. صفات مورد اندازه گیری شامل: راندمان مصرف آب، عملکردعلوفه تر و خشک نسبت برگ به ساقه، ساقه به کل، برگ به کل، تعداد ساقه شبدر و تعداد ساقه ارزن بودند.
محاسبه عملکرد علوفهتر : در هنگام برداشت برای تعیین عملکرد تر نمونهها توزین شدند و میزان علوفهتر برحسب تن در هکتار محاسبه شد. محاسبه عملکرد علوفه خشک: برای تعیین عملکرد علوفه خشک از نمونه های برداشت شده مقدار 500 گرم در آون به مدت 48ساعت در دمای 75 سانتیگراد خشک شدند و سپس عملکرد علوفه خشک محاسبه شد.محاسبه راندمان مصرف آب:جهت محاسبه راندمان مصرف آب ماده خشک تولید شده در هر تیمار بر میزان آب مصرفی تقسیم می کنیم. تعیین نسبت برگ به ساقه، ساقه به کل، برگ به کل : از هر نمونه مقدار 0/5 کیلوگرم برداشت شد و ارزن و شبدر را جدا گردید سپس برگهای هر دو گیاه جدا شدند و بعد گل شبدر یا خوشههای ارزن را نیز جدا گشتند و سپس هر کدام به صورت جداگانه خشک شد و توزین شدند و سپس نسبتهای فوق محاسبه شد. از نرمافزار آماری SAS جهت تجزیه واریانس دادهها و مقایسه میانگین آنها مورد استفاده قرار گرفت . جهت رسم نمودارها از برنامه Exele استفاده شد ومقایسه میانگین ها با آزمون چند دامنه دانکن در سطح 5درصد انجام شد.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج تجزیه واریانس ساده - بلوکهای کامل تصادفی - بین از نظرکارایی مصرف آب تیمارهای مختلف در سطح0/05 اختلاف معنی داری وجود دارد وتیمار ارزن50 شبدربرسیم50 با میانگین 0 /667کیلوگرم در متر مکعب بیشترین کارایی مصرف آب و تیمارشبدر خالص با میانگین 0/455 کیلوگرم در متر مکعب کمترین کارایی مصرف آب را داشت.همانطور که از نتایج آزمایش مشخص شد کشت مخلوط نسبت به کشت خالص کارایی مصرف آب بالاتری دارد این به دلیل سیستم ریشه ای متفاوت دو گیاه است که سبب می شود که از حجم بیشتری از خاک جذب آب و مواد غذایی صورت بگیرد وعملکرد افزایش یابد که همین افزایش عملکرد باعث بالا رفتن کارایی مصرف آب می شود در ضمن در کشت مخلوط ارزن و شبدربرسیم به دلیل اختلاف ارتفاع دو گیاه و سایه اندازی ارزن بر شبدر برسیم باعث کاهش تبخیر و تعرق ودر نتیجه کارایی مصرف آب بالاتر می بر اساس نتایج تجزیه واریانس ساده - بلوکهای کامل تصادفی - بین عملکرد تر تیمارهای مختلف در سطح 0/05 اختلاف معنی داری وجود دارد وتیمار ارزن25 شبدربرسیم75 با میانگین 16 /037تن در هکتار بیشترین عملکرد تر و تیمارشبدر خالص با میانگین 12/435تن در هکتار کمترین عملکرد را داشت.
این نتایج نشان دهنده برتری کشت مخلوط نسبت به کشت خالص در همه تیمارهای مخلوط به جزء تیمار ارزن-75شبدربرسیم25می باشد.به طور مشابه بنی صدر و بازگشا[1]گزارش نمودند که با توجه به نتایج حاصله در دو سال ،کشت مخلوط %75بذر شبدربرسیم با%25گراس با میانگین106/6تن در هکتار علوفه تر نسبت به شاهد با میانگین 98/61تن در هکتار 8/1 %اضافه محصول در تمام چین ها داشته است که نسبت به سایر تیمارها برتری داشت. بین تیمارهای مختلف در عملکرد علوفه خشک در سطح 0/05تفاوت معنی داری وجود داشت تیمار ارزن 50شبدربرسیم50 با 4/99 تن در هکتار بیشترین و تیمار شبدر خالص با میانگین 3/538تن در هکتار کمترین عملکرد را دارا بود.که این نتایج نشان دهنده برتری کشت مخلوط بر کشت خالص هر دو گیاه می باشد البته به جزء تیمار ارزن-75 شبدر.25 بین تیمارهای مختلف در عملکرد علوفه خشک در سطح 0/05تفاوت معنی داری وجود داشت تیمار ارزن-50 شبدربرسیم50 با 4/99 تن در هکتار بیشترین و تیمار شبدر خالص با میانگین3/538تن در هکتار کمترین عملکرد را دارا بود.
که این نتایج نشان دهنده برتری کشت مخلوط بر کشت خالص هر دو گیاه می باشد البته به جزء تیمار ارزن-75شبدر25 همچنین بنی صدر و بازگشا [1]گزارش دادند که از نظر عملکرد ماده خشک در دو سال کشت مخلوط 50:50گراس و شبدر برسیم با 19/45تن در هکتار نسبت به شاهد با 17/61تن در هکتار %10/4اضافه محصول داشتدر آزمایش دیگری روس و همکاران[6] در بررسی پتانسیل علوفه شبدر برسیم با جو یا یولاف یا تریتیکاله مشاهده نمودند که مخلوط شبدر برسیم با سیلوی غلات میتواند عملکرد و کیفیت علوفه را افزایش دهد ولی در کلیه فصول عملکرد ماده خشک در 3-4 سال تفاوت نداشت. تعداد ساقه ارزن: بین تیمارهای مختلف ازنظرتعداد ساقه ارزن درمتر مربع در سطح0/01 بامیانگین 834/33ساقه در متر مربع بیشترین و تیمار تفاوت معنی داری وجود داشت و تیمارارزن خالص ارزن-%25 شبدربرسیم% 75 بامیانگین303 ساقه در متر مربع کمترین ساقه را دارابود تعداد ساقه شبدر: :طبق جدول 1-4بین تیمارهای مختلف از نظر تعداد ساقه شبدردرمتر مربع سطح0/01 تفاوت معنی داری وجود دارد و تیمار شبدر خالص با 529ساقه در متر مربع بیشترین و تیمار ارزن -%75شبدربرسیم %25 با 103/ 33ساقه در متر مربع کمترین تعداد را داشت.
نسبت برگ به کل: بین تیمارهای مختلف از نظرنسبت برگ به کل در سطح0/01تفاوت معنی داری وجود داشت وتیمارشبدرخالص با0/46بیشترین نسبت برگ به کل وتیمارارزن خالص با0/19کمترین نسبت برگ به کل را داشت. نسبت برگ به ساقه: : بین تیمارهای مختلف از نظرنسبت برگ به ساقه درسطح/01 0 تفاوت معنی داری وجود داشت و تیمار شبدر خالص با0/86بیشترین نسبت برگ به ساقه وتیمار ارزن-%50شبدربرسیم%50 با0/34 کمترین نسبت برگ به ساقه داشت. نسبت وزن ساقه به کل: بین تیمارهای مختلف از نظرنسبت ساقه به کل تفاوت معنی داری وجود نداشت وتیمارارزن -% 50شبدربرسیم%50 با0/58بیشترین نسبت وزن ساقه به کل وتیمار شبدرخالص با0/51کمترین نسبت وزن ساقه به کل را داشت.
نتیجه گیری
سیستم کشت مخلوط ارزن وشبدر برسیم به دلایل زیر برای کشت در شرایط کم آبی پیشنهاد می شود:
در زمانی که به دلیل کمبود آب اقدام به کشت تاخیری می کنیم تا به دلیل کاهش دوره رشد در مصرف آب صرفه جویی شود بهتر است از سیستم کشت مخلوط که دارای عملکرد بالاتری هستند به جای کشت خالص استفاده شود.سیستم کشت مخلوط به دلیل افزایش راندمان مصرف آب و عملکرد در شرایط کم آبی ونیز در شرایطی که مشکلی از جهت تامین آب وجود ندارد پیشنهاد می شود .این افزایش راندمان مصرف آب و عملکرد را می توان به سیستم ریشه ای متفاوت دو گیاه که سبب می شود از حجم بیشتری از خاک ،آب و مواد غذایی را جذب کند مربوط دانست.همچنین در این سیستم کاهش میزان تبخیر و
