بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله در راستای تبیین تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر هویت اجتماعی افراد ، ابتدا مفهوم هویت ،هویت فردی و هویت اجتماعی بیان گردیده سپس دیدگاه ها و نظرات جامعه شناسان و صاحب نظران معاصر در این رابطه مطرح و در ادامه ضمن طرح رویکردهایی در این زمینه چارچوب نظری در مورد هویت اجتماعی بیان گردیده و در خاتمه با توجه به نظرسنجی به عمل آمده از فرهنگیان شاغل در آموزشگاه های شهرستان خوروبیابانک در خصوص موضوع، نتایج حاصله از تحقیق ارائه شده است.
مقدمه و بیان مسئله :
یکی از اساسی ترین مسائلی که جوامع امروزی با آن مواجهند، هویت اجتماعی است که با ورود شبکه های مجازی دچار تغییر و تحولات عمده شده است جهان مجازی با خصیصه هایی مثل بی مکانی، فرا زمان بودن، تکثر داشتن، قابل دسترس بودن همزمان و غیره از جهان واقعی به طور نسبی جدا می شود. عامل بنیادین در شکل گیری هویتهای اجتماعی تعاملات انسانی است .در واقع فرد هنگامی که به تعامل با فرد دیگری می پردازد هویت خویشتن را به عنوان یک عضو جامعه پیدا می کند.
هویت در بستر تعاملات اجتماعی تعریف می شود. ظهور فناوریهای نوین ارتباطی دگرگونی بنیادینی را در تعاملات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است. از آنجا که انتقال و جریان فرهنگ از طریق ارتباطات صورت می گیرد، حوزه فرهنگ که نظام هایی از عقاید و رفتارها را شامل می شود، با ظهور تکنولوژی جدید دستخوش دگرگونیهای بنیادین می گردد. ورود فناوریهای ارتباطی، دگرگونی بنیادینی را در ساختار مناسبات و ارتباطات انسانی ایجاد کرده است .
پیامد این امر شکل گیری نوع جدید از تعاملات انسانی است که ضمن تمایز از الگوهای ارتباطی مرسوم در رسانه های ارتباط جمعیعملاً فرصتهای نوینی را در جهت تجلی خود و هویت، به وجود آورده است . جهان مجازی و امکان برقراری ارتباطات همزمان و بی شمار، منشاء ظهور فرهنگهای آنی و به دنبال آن ظهور هویتهای خلق الساعه شده است که در دوره محدودی شکل می گیرد و با ظهور هویتهای جدید به سرعت از بین می روند.
شبکه های اجتماعی مجازی هم آگاهی دهنده است و هم واسطه ارتباطی ، جذاب و فراگیر به سرعت جای خود را در عرصه تعاملات اجتماعی باز کرده است و زمینه بروز تغییر و تحولاتی اساسی در هویت اجتماعی کاربران خود از طریق آگاهی دادن به افراد و همچنین فراهم نمودن فضایی تعاملی برای کاربران، بوجود آورده است، محوریت یافتن ارتباطات، از متن خارج شدن مکان ها و تجارب روزمره افراد، رواج شکل های ارتباطی غیر وابسته به زمان و مکان و انجام همزمان چند نقش سبب تغییر هویت افراد میشود که تحول یا به تعبیری بحران فرهنگی که ناشی از عدم تجانس یا تأخر فرهنگی جامعه نسبت به این تکنولوژی ها است، به همراه دگرگونی های اجتماعی بروز و ظهور پیدا می کند.
توجه به این امر زمانی ضروری تر به نظر می رسد که نگاهی به روند روبه رشد عضویت در این شکبه اجتماعی مجازی انداخته شود. با توجه به آنچه ذکر آن رفت پژوهش حاضر به بررسی و مطالعه تأثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر هویت اجتماعی افراد می پردازد. بنابراین ما در این بررسی به دنبال پاسخ دادن به این سؤال می باشیم:
شبکه های اجتماعی مجازی چه تأثیراتی بر هویت اجتماعی افراد دارد؟
مبانی نظری هویت دو قلمرو اصلی جامعهشناسی معرفت عبارتند از زیستجهان اجتماعی و ساخت اجتماعی واقعیت.
زیست جهان اجتماعی از آگاهی کنشگران، یعنی شیوهای که انسانها واقعیت اجتماعی را میسازند، سخن میگوید. این آگاهی روزمره رشتهای از معانی مشترک بین فرد ودیگران است و یک زیستجهان اجتماعی را میسازد. در این چارچوب، برگر و همکارانش با بررسی و تحلیل رابطهی بین مدرنیته و تغییرات چارچوبهای شناختی و به تبع آن واقعیتهای اجتماعی، به این نتیجه میرسند که تفاوت چشمگیر و عظیمی ما بین سنت و جهان مدرن وجود دارد. آنها معتقدند انسان به حکم انسان بودنش ناگزیر از زیستن در یک جهان، یعنی واقعیتی است که به زندگی معنا میبخشد و زیست جهان در صدد بیان همین ویژگی بنیادی هستی انسانی است. همچنین فهم زیست جهان برای تحلیل جامعهشناختی موقعیتهای انضمامی بسیار مهم است
با توجه به چارچوب نظری برگر و همکارانش، مرکزیّت برنامه ریزی زندگی فرد، در معنایی است که او به زندگینامهی خویش - و نیز معانی فراگیر جامعه - نسبت میدهد که همگی به بروز پیامدهای بسیار مهم هویتی برای فرد در جامعهی مدرن دامن میزنند. منظور آنها از هویت، چیزی نیست که در روانشناسی علمی توصیف میشود بلکه بیشتر تجربهی واقعی فرد دربارهی خود در یک موقعیت اجتماعی خاص منظور است. به سخن دیگر، منظور آنها از هویت، »طریقی است که در آن افراد به تعریف خود میپردازند. هویت به این معنا، بخشی از یک ساختار معین آگاهی است و از این رو تابع توصیفی پدیدارشناسانه است
در زمینهی نقش ساختارهای اجتماعی، گیدنز بر آن است که انتخاب شیوهی زندگی و برنامهریزی زندگی دقیقاً دربطن زندگی روزمرّه، عاملهای اجتماعی یا از عناصر تشکیلدهندهی آن زندگی نیستند بلکه مرتبط با موقعیتهای نهادینی هستند که به افراد کمک میکنند تا به کنشهای خود شکل دهند. همچنین میتوان گفت که گیدنز هویت را امری غیرقطعی و متغیر میداند. بنابراین محتوای هویت شخصی یا به عبارت دیگر، ویژگیهایی که زندگینامهی شخص از آنها ساخته میشود، مانند دیگر عرصههای وجودی، از نظر اجتماعی و فرهنگی متغیّر است
تعریف جنکینز از هویت، در حقیقت نقد تعاریف ذاتگرایانه و ایستای هویت است. به عقیدهی او هویت مجموعهای از اطلاعات بنیادی نیست که صرفاً وجود دارد، بلکه باید به این امر توجه کرد که هویت چگونه عمل میکند یا به کار گرفته میشود. همچنین باید به فرآیند و تأملیبودن آن و به ساختار اجتماعی هویت در تعامل و به عنوان یک نهاد توجه کافی مبذول داشت، زیرا فهم این فرآیندها برای درک این که هویت اجتماعی چه هست نقشی اساسی دارد. بنابراین هویت را صرفاً میتوان همچون یک فرآیند بودن یا شدن فهمی
از نظر او هویت اجتماعی، درک ما از این مطلب است که چه کسی هستیم و دیگران کیستند و از آن طرف، درک دیگران از خودشان و افراد دیگر چیست. از این رو، هویت اجتماعی نیز همانند معنا ذاتی نیست و محصول توافق و عدم توافق است و میتوان در باب آن نیز به چون و چرا پرداخت
پیشینه تحقیق در زمینهی هویت و شبکههای اجتماعی مجازی تحقیقات متعددی صورت گرفته است. عدلی پور - 1391 - در رساله کارشناسی ارشد خود با عنوان » تحلیل جامعه شناختی پیامدهای شبکه های اجتماعی مجازی بر هویت اجتماعی کاربران جوان شهر اصفهان « با استفاده از روش پیمایش و حجم نمونه 424 نفر به این نتیجه دست یافت که میزان مشارکت و فعالیت کاربران در شبکه های اجتماعی مجازی و میزان استفاده در هر بار متصل شدن به این شبکه ها باعث تضعیف هویت خانوادگی کاربران؛ مدت زمان عضویت و مدت زمان استفاده باعث تضعیف هویت دینی و ملی کاربران، همچنین انگیزه و هدف کاربران در استفاده از شبکه های اجتماعی اینترنتی باعث تضعیف هویت دینی کاربران می شود. علاوه براین حضور در شبکه های اجتماعی مجازی باعث تقویت هویت مدرن و مصرفی کاربران جوان این شبکه ها می شوند.
لانگ و همکارانش - 2007 - در مطالعه خود با عنوان» تأثیر اینترنت بر رشد خود هویتی جوانان « ، به تأثیرات اینترنت در شکل گیری هویت فردی نوجوانان چینی می پردازند. نتایج این تحقیق نشان داد که کاربرد اینترنت نه تنها بر چهار بعد از رشد هویت تأثیر گذاشته است، بلکه شیوه های جدیدی از درک صورتبندی هویت نیز در میان آنان مشاهده شده است .در این بررسی نشان داده شد که استفاده از اینترنت به مثابه روشی جهت دریافت تجربیات در محیط سایبرنتیک فهم شده و رشد هویت نیز به عنوان میزان تعهد به یک مفهوم معین از خود، درک می گردد.
یافته های پژوهش تیلر - 2012 - نشان می دهد که شبکه های اجتماعی مجازی در ترکیب با نفوذ قدرتهای غربی، حرکتی را به سوی همگن سازی جهان آغاز کرده اند که این حرکت سبب ایجاد تضاد و ستیز در جهان و حرکت برخی ملتها به سوی شکست و تضعیف هویت ملی و سنت هایشان شده است .همچنین وی معتقد است که به واسطه این شبکه های اجتماعی مجازی افراد قابل توجهی در سراسر دنیا در تعامل با یکدیگر قرار گرفته اند و با فرهنگ و عقاید بیگانه اند.
مطالعات بری ولمن و همکارانش - 1998 - ، کلایر - 2009 - و نیز پژوهش لی و دیگران - 2010 - در خصوص اثرگذاری رسانه بر شکلگیری هویت نشان داد که تأثیرات رسانه در رفتار و ایدئولوژی انعکاس داده میشود که این به نوبهی خود هویت اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار می دهد. همچنین در این پژوهش هویت به عنوان یک فرآیند پویا در نظر گرفته میشود که تحت تأثیر رسانهها شکل خاصی به خود میگیرد - کلایر، . - 2009 برخی مطالعات نیز اثرگذاری فضای مجازی بر هویت را ناچیز میشمارند.
خلیلی - 1384 - در بررسی خود تحت عنوان تأثیر محیط مجازی وبلاگ در ابراز هویت به این نتیجه رسید که تعدد شخصیت در وبلاگها وجود ندارد. همچنین نتایج تحقیق بهزاد دوران - 1381 - ، رابطهی معناداری میان تجربه فضای مجازی و هیچ کدام از سه سطح هویت اجتماعی - خانوادگی، همسالان و ملّی - پاسخگویان را نشان نداده است. برخی از تحقیقات نیز عواملی خارج از این شبکهها را مورد بررسی قرار دادند تا به نوعی اثرات متغیرهای پیشین را در اثرگذاری این شبکه های مجازی اجتماعی بر کاربرانشان مورد بررسی قرار دهند.
