بخشی از مقاله
چکیدهْ
پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی بر اضطراب اجتماعی و خودکارآمدی تحصیلیدانش آموزان انجام شده است. این پژوهش به روش توصیفی از نوع همبستگی بوده و جامعه آماری آن کلیه دانش آموزان پسر متوسطه اول شهر بجنورد در سال تحصیلی 97-96 می باشد که تعداد 310 نفر از آنها به صورت نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند.
ابزارهای مورد استفاده در این پژوهش مقیاس اضطراب اجتماعی اسپین - - 2003، پرسشنامه خودکارآمدی تحصیلی مورگان و چینگز - - 1999 و پرسشنامه استفاده از فضای مجازی محمدی و همکاران - - 1394 بود. برای استنباط از فرضیه ها از رگریسیون خطی بر اساس نرم افزار SPSS 24 استفاده شد و نتایج نشان داد در مجموع 0/17 درصد از تغییرات استفاده از فضای مجازی به متغیرهای اضطراب اجتماعی و خودکارآمدی تحصیلی مربوط بوده و تمامی این تغییرات با توجه به مقدار احتمال آزمون رگرسیون معنادار بود - . - P<0/01 یعنی بین استفاده از قضای مجازی و اضطراب اجتماعی و خودکارآمدی تحصیلی را بطه وجود دارد.
مقدمه:
دانش آموزان به دلیل اینکه زمان زیادی را در مدرسه در کنار همدیگر می گذرانند. از طریق همسالان و الگو پذیری از یکدیگر روابط اجتماعیرا فرا می گیرند که این الگو پذیریممکن است شامل موارد مثبت و منفی بسیاری باشد و این الگو پذیری ها، بسته به مقطع تحصیلی و سن دانش آموزان می تواند متفاوت باشد. از مهمترین مقاطع تحصیلی که الگوپذیری می تواند به دلیل سن هویت یابی و استقلال طلبی نمود بارزتری داشته باشد، مقطع راهنمایی است
در مقطع متوسطه اول دانش آموزان به دلیل تجربه بلوغ و حفظ استقلال خواهی از الگو پذیری اجتماعی استفاده می نمایند و سعی در این دارند که با الگو برداری از شخصیتهای مختلف ورزشی، اجتماعی و ... هویت خود را پیدا نمایند به همین دلیل هر نوع الگو برداری که به صورت غیر مستقیم توسط همسالان انجام می پذیرد، برای نوجوان از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و مانگاری بالاتری را در دانش آموزان ایجاد می کند
واضح و مبهرن است که شخصیتهای مختلف اجتماعی می توانند بر الگو پذیری دانش آموزان نقش عمده ای داشته باشد و فضای مجازی در این میان نقش برجسته ای دارد - شهبانی عنبران و جعفری، . - 1395استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی علااوه بر ایجاد آموزش و ایجاد الگو برداری مناسب، می تواند باعث ایجاد معضلات و مشکلات و آسیبهای دیگری برای دانش آموزان می گردد
از آنجا که استفاده از تلفنهای هوشمند و بهره گیری از شبکه های مجازی اینترنتی این امکان را به کاربران داده است تا در منزل و در زمانهای سوخته نیز از آن استفاده نمایند. دانش آموزان نیز از این امر مستثنی نبوده و پیوسته در معرض آسیبهای استفاده نادرست از فضای مجازی قرار می گیرند - انصاری، کیانپور و عطایی، . - 1397 شبکههای اجتماعی را نسل جدیدی از پایگاههایی می دانند که در کانون توجه کاربران شبکههای جهانی اینترنت قرار گرفته و بر مبنای تشکیلات آنلاین فعالیت میکنند که هر کدام از این شبکه ها، دستهای از کاربران اینترنتی با ویژگی خاص را گرد هم می آورند
این شبکهها را گونهای از رسانه های اجتماعی می دانند که امکان دستیابی به شکل جدیدی از برقراری ارتباط و به اشتراکگذاری محتوا در اینترنت را فراهم آورده اند و سرویس های ارائه شده در قالب آن، در عین حال که ابزار مفیدی برای کسب و تبادل اطلاعات است، میتواند مخرب نیز باشد؛ به بیان دیگر، فضای مجازی ابزار قدرتمندی است که هم می تواند باعث فساد گردد و هم ابزار آموزش و تعلیم و رشد علمی، فرهنگی و اجتماعی نوجوانان و جوانان را فراهم آورد - بروجردی و صدیق، . - 1396امکان تشکیل گروه و استفاده از چت های گروهی که این امکان را به کاربر می دهد تا به طور همزمان از ارسال فیلم و عکس نیز استفاده نماید باعث گردیده این نرم افزار ها علاوه بر جذابیت و استفاده راحت از آن باعث گردد طرفداران زیادی را به خود اختصاص دهد
شبکه های اجتماعی را از جنبه های مختلف می توان مورد کنکاش و ارزیابی قرار داد. بنابراین با توجه به اینکه سلامت روانی کودکان و نوجوانان یکی از مقوله های مهم در مباحث روانشناسی و جامعه شناسی محسوب می شود همچنین با توجه به این مسأله که امروزه بسیاری از دانش آموزان در مقاطع پایین تحصیلی به تلفن همراه و اینترنت دسترسی دارند و از آن استفاده های مختلفی به عمل می آورند؛ لذا از جمله مشکلاتی که ممکن است برای دانش آموزان که به عنوان آینده سازان جامعه در نتیجه اشتغال زیاد با تلفن همراه و استفاده از این نرم افزار پیش بیاید، افت تحصیلی و کاهش عملکرد آموزشی آنان می باشد
در واقع هر نوع افت تحصیلی رابطه معکوسی با پیشرفت تحصیلی و خودکارآمدی دانش آموزان دارد - ثمره و خیری مقدم،. - 1394 شواهد نشان می دهد که مشغولیت ذهنی و استفاده زیاد از تکنولوژی می تواند بر خودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان تاثیر سوء داشته باشد
خودکارآمدی تحصیلی به طور خاص به معنی اطمینان در انجام وظایف تحصیلی مانند خواندن کتاب، پاسخ به سوالات در کلاس و آمادگی جهت آزمون است و سطوح بالای خودکارآمدی تحصیلی منجر به میانگین نمرات بالاتر و پایداری تکمیل تکالیف می گردد. در نتیجه دانش آموزانی که خودکارآمدی تحصیلی بالاتری دارند سازگاری تحصیلی بهتری داشته و راهبرد هاییادگیری سودمند تری را به کار برده و در نهایت کارکرد تحصیلی بهتری خواهند داشت
افراد با خودکارآمدی قوی، تمایل بالاتری به سمت برنامه ریزی کارآمد، عملکرد بالاتر، ایده های جدید و روشهای جدید برای پاسخگویی به نیازهای نشان می دهند - . - Peterson and Bryer, 2013 و خودکارآمدی ضعیف به هر علتی که باشد می تواند مشکلات تحصیلی را برای دانش آموزان به وجود آورد Williams and Takaku - 2011 - معتقدند، وقتی دانش آموز باور نداشته باشد که توانایی پیشرفت و کسب موفقیت را داراست، به خودکارآمدی تحصیلی دست نیافته است.دانش آموزان با خودکارآمدی پایین به ویژه هنگام مواجهه با مشکلات، بیشتر از افراد دیگر در قابلیت های خود تردید داشته و از خود سخت کوشی و پشتکار نشان نمی دهد، زیرا تأثیر انگیزشی خودکارآمدی بر عملکرد تحصیلی چشمگیر است. وقتی که ادراک کارآمدی تحصیلی در دانش آموزان پایین باشد، در فعالیت هایی که توسعه مهارت ها و قابلیت های آنان را تسریع می کند شرکت نخواهند کرد
همچنین شبکه های اجتماعی مجازی علاوه بر کاهش تمرکز و کاستن علاقه و درگیر نمودن فکر دانش آموز به عواملی غیر از تحصیل با بروز رفتارها و مشکلات روانشناختی مختلف نیز ارتباط دارد - انصاری همکاران، . - 1397 اخیرا در بسیاری از تحقیقات روان شناسی مشاهد گردیده است که بین اضطراب اجتماعی، هراس اجتماعی و کمرویی با گرایش به استفاده از اینترنت و شبکه های مجازی رابطه ی وجود دارد
در واقع مطالعات اخیر حاکی از آن است که افراد در هنگام ارتباط آنلاین احساس راحتی و خودافشایی بیشتری میکنند و تعامل آنلاین را برای حفظ گمنامی و دوری از شرکت در تعاملاتی که ترس از ارزیابی دیگران به وسیله مشاهده وجود دارد، استفاده می کنند که این عامل خود می تواند در زندگی عادی و در قبال تعامل با دیگران اضطراب اجتماعی را تقویت نماید - یوسفی و همکاران،1394 - .در واقع اضطراب پاسخی در مقابل خطر ناآشکار و مبهم است به عبارت دیگر اضطراب احساس ناخوشایند بیمناکی و ترس ناراحت کننده ای از پیش بینی خطری است که منشآ آن مشخص نیست
گاهی اوقات در اضطراب اجتماعی فرد از حضور در میان جمع خودداری می کند چراکه می ترسد کار نامناسب و اشتباهی از او سر بزند. همین امر باعث می شود که دایما سعی کند از محیط های جمعی و شلوغ دوری کند و از انجام دادن کاری در حضور دیگران بپرهیزد
این دسته از اضطراب ها معمولا در نوجوانی آغاز می شود که اگر درمان نشود همچنان تا بزرگسالی همراه افراد است و فرد مبتلا به این اختلال را کاملا زمین گیر می کند. در اضطراب اجتماعی فرد از اینکه به خاطر نشان دادن اضطرابش رفتاری را بروز دهد که باعث قضاوت منفی دیگران شود، می ترسد. این افراد ممکن است فعالانه از این موقعیت ها اجتناب کنند یا هنگام مواجهه با این موقعیت ها دچار ترس و اضطراب شدیدی شوند
روانشناسان، عوامل خانوادگی و تجارب محیطی را در شروع و تداوم این اضطراب بسیار موثر می دانند. در واقع عوامل اجتماعی به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر اضطراب اجتماعی تاثیر دارند و میتواند بسیاری از جنبههای زندگی فرد را مختل کند و کیفیت زندگی فرد را تا حد نازلی کاهش دهد - شریفی و آقا یار، . - 1390 با توجه به موارد فوق این پژوهش به دنبال تاثیر استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی بر اضطراب اجتماعی و خودکارآمدی تحصیلیدانش آموزان می باشد.
روش تحقیق
الف - طرح پژوهش و شرکت کنندگان:
پژوهش حاضرتوصیفی از نوع همبستگی بود و جامعه آماری آن کلیه دانشآموزان پسر متوسطه اول شهر بجنورد در سال تحصیلی 1396-1397 بود که310 نفر از آنها به صورت نمونه گیریخوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدندو پرسشنامه هایپرسشنامه اضطراب اجتماعیو خودکارآمدی تحصیلی و پرسشنامه استفاده از فضای مجازی را تکمیل نمودند. و در ادامه پس از بررسی پرسشنامه ها توسط نرم افزارspss 24 به تجزیه و تحلیل داده از روش رگریسیون خطی استفاده شد و نهایتا به جمع بندی و نتیجه گیری کلی پرداخته شد.
ب - ابزارهای اندازهگیری -1 مقیاس اضطراباجتماعی اسپین:
این پرسشنامه 38 سؤال دارد که مشاوری در سال 2003 آن را ساخته است و قسمتی از پرسش های آن با استفاده از ملاک های تشخیصی معتبر و مطالعه متون مربوط به هراس اجتماعی ساخته شده اند. گزینه های به کار رفته در این پرسشنامه عبارت اند ازاصلاً ، کمی، تا حدی، زیاد، خیلی زیاد است، که به ترتیب نمره 0 ، 1 ، 2، 3 و 4 برای آنها در نظر گرفته شده است. اضطراب اجتماعیاز اعتبار و روایی بالایی برخوردار است. اعتبار آن با روش باز آزمایی در گروههایی با تشخیص اختلال هراس اجتماعی برابر با / 0/87تا 0/89 بوده و ضریب همسانی درونی آن - آلفای کرونباخ - در یک گروه بهنجار 0/94 گزارش شده است. همچنین برای مقیاس های فرعی ترس 0/89 ، اجتناب 0/91 و ناراحتی فیزیولوژیکی 0/80 گزارش شده است.بررسی پایایی پرسشنامه فوق در جامعه آماری پژوهش بررسی گردید و آلفای کرونباخ اضطراب اجتماعی 0/89 بدست آمد.
-2 پرسشنامه خودکارآمدی تحصیلی مورگان و چینگز:
پرسشنامه خودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان، مورگان وجینکز در سال 1999 توسط مورگان و جینکز به منظور سنجش میزان خودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان ساخته شد. این پرسشنامه که به بررسی میزان خود کار آمدی تحصیلی در دانش آموزان می پردازد، دارای 30 سوال و 3 خرده مقیاس است. این خرده مقیاسها شامل استعداد، کوشش و بافت می باشد. روش نمره گذاری پرسشنامه مذکور و گویه های این پرسشنامه با استفاده از مقیاس لیکرت به صورت پاسخهای چهار گزینه ای شامل، کاملا مخالفم، تا حدودی مخالفم، تا حدودی موافقم و کاملا موافقم طراحی شده اند که به ترتیب دارای نمرات 1، 2، 3 و 4 می باشند.
پایایی خارجی این پرسشنامه با آزمون آلفای کرونباخ با استفاده از نرم افزار بالایspss بدست آمده است که خودکارآمدی دانش آموز 0/76، کوشش0/65، استعداد0/66، بافت0/60 می باشد همچنین اعتبار و روایی خارجی آزمون خودکارآمدی تحصیلی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که ضرایب پایایی برای خودکارآمدی کلی0/76 و خرده مقیاسهای استعداد0/79، 0/62و تلاش 0/59 بدست آمد. -3 پرسشنامه استفاده از فضای مجازی محمدی و همکاران:
پرسشنامه محقق ساخته استفاده از فضای مجازی که برگرفته از پرسشنامه وابستگی به اینترنتیانگاست توسط محمدی و همکاران در سال 1394 با هدف بررسی استفاده از شبکه اجتماعیمجازی در دانش آموزان ساخته شد.. این پرسشنامه دارای 15 سؤال است و هدف اصلی آن بررسی وضعیت استفاده از نرم افزار شبکه اجتماعی مجازی در دانش آموزان است.
شیوه نمره گذاری این پرسشنامه به صورت دو گزینه ای بلییا خیر می باشد. به این صورت که به گزینه بلی نمره یک و گزینه خیر نمره صفر داده می شود. خط برش این پرسشنامه نمره 7 می باشد و کسانی که نمره 7 یا بیشتر از آن را کسب نمایند جزو دانش آموزانی قرار می گیرند که استفاده کننده دائمی این نرم افزار می باشند، بدیهی است که هر چه این امتیاز بالاتر باشد نشان دهنده استفاده بیشتر دانش آموزان خواهد بود و برعکس. متاسفانه اعتبار و روایی این پرسشنامه سنجیده نشده است و در این پژوهش قبل از توزیع پرسشنامه اعتبار و روایی آن سنجیده شد که ابتدا به بررسی اعتبار و روایی پرسشنامه پرداخته شد ضریب پایایی محاسبه شده برای این پرسشنامه در این پژوهش به میزان 0/76 بدست آمد.
یافته ها
شاخصهای توصیفی متغیرهای پژوهشی در جدول 1 ارائهشده است.
