بخشی از مقاله
چکیده
این آزمایش در سال زراعی 1391 در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزي اردبیل - آلاروق - و ایستگاه تحقیقات چغندرقند مرحوم عبدالرسول مطهري کرج به منظور بررسی عکسالعمل لاینهاي امیدبخش مختلف مادري به شرایط آب و هوایی مختلف انجام شد. این تحقیق به صورت طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید. در این پنج پایه مادري دیپلوئید نر عقیم سینگل کراس به همراه یک پایه پدري گردهافشان دیپلوئید مورد استفاده قرار گرفت.
نتایج آزمایش نشان داد که اثرات مناطق مختلف تولید بذر و اثرات مادري بر روي عملکرد بذر چغندرقند معنیدار هستند. در هر دو منطقه تولید بذر، لاینهاي مادري 7112×SB36 و SB37×28874 بیشترین عملکرد خام بذر و درصد بذر استاندارد و کمترین بذر زیر سرند را داشتند و لاین مادري 261×231 در هر دو منطقه کمترین عملکرد خام بذر و درصد بذر استاندارد و بیشترین بذر زیر سرند را داشت.
نتایج مقایسه میانگینهاي بدست آمده از تجزیه مرکب دو منطقه آزمایش نشان داد که در ایستگاه اردبیل، عملکرد بذر خام، درصد بذر استاندارد و درصد قوه نامیه به ترتیب 77/48 ، 36/38 و 20 درصد بیشتر از ایستگاه کرج بود و درصد بذر پوك نیز در ایستگاه کرج 72 درصد بیشتر از ایستگاه اردبیل بود. سرعت جوانهزنی در بذرهاي تولید شده در ایستگاه تولید بذر کرج به مراتب بیشتر از بذرهاي تولید شده در ایستگاه تولید بذر اردبیل بود.
کلمات کلیدي: سرعت جوانهزنی، بذر استاندارد، منوژرمیته، بذر هیبرید، چغندرقند
مقدمه
اثرات شرایط آب و هوایی هر منطقه روي کمیت و کیفیت محصولات زراعی از عوامل موثر در بازده اقتصادي زراعت میباشد. بطور کلی میزان تولید در محصولات کشاورزي به دوعامل مهم یعنی میزان هزینه و اثربخشی نهادههاي مختلف - مانند کود، سم، آب، نیروي انسانی، مکانیزاسیون و... - و شرایط آب و هوایی بستگی دارد . - 6 - در بسیاري از گونههاي گیاهی، بذرها از نظر قابلیت جوانهزنی در داخل و بین گونه و نیز در داخل توده متفاوت است.
برخی از این تغییرات ممکن است منشاء ژنتیکی داشته باشد، اما بسیاري از آن مشخص شده که با خصوصیات فنوتیپی بذر ارتباط دارد که آن توسط شرایط محلی که در آن بلوغ بذرها اتفاق افتاده است، ایجاد میشود. این شرایط شامل ترکیبی از میکرواقلیمی که بذر با توجه به موقعیت خود را بر روي بوته مادري تجربه میکند و نیز شرایط محیط زیست گیاه - درجه حرارت محیط، طول روز، در دسترس بودن آب، و غیره - میباشد. بلوغ بذرهاي مختلف با قابلیت جوانهزنی مختلف در یک گیاه مادري است به ویژه در شرایطهاي سخت، مانند بیابان، یک مزیت زیست محیطی بسیار مهم به شمار میرود .
آب و هوا عامل مهمی در انتخاب محل کشت زراعت چغندر بذري است و انتقال کشت این زراعت به منطقه مدیترانه و اطراف آن، به نحو موثري در اصلاح کیفیت بذر در سالهاي اخیر تاثیر داشته است . گیزبولین سرعت جوانهزنی دانه چغندر به واسطه مشخصات فیزیکی شیمیایی بافت میوه که دانه واقعی را احاطه کرده، کنترل میشود. بطوریکه میوه برداشت شده از گیاهان مختلف گونه چغندر قند به میزان مشابه جوانه نمیزنند و به این علت، مشخصات جوانهزنی ارثی میباشد. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر شرایط آب و هوایی مختلف بر عملکرد بذر چغندرقند میباشد.
مواد و روشها
در مزرعه پایه هاي مادري در 6 خط، در بین 2 خط پایه پدري یا گردهافشان - دو خط در طرفین خطوط مادري - کاشته شدند فواصل بین ردیفهاي کاشت 60 سانتیمتر و فاصله بوته روي ردیف 40 سانتیمتر در نظر گرفته شد. این تحقیق با سه تکرار در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی اجرا گردید. صفات مورد ارزیابی عبارتند از: صفات کمی و کیفی بذر از قبیل میزان عملکرد بذر خام، درصد بذرهاي استاندارد 3/5- 4/5 - میلیمتر گرد - - φ - ، درصد بذرهاي زیر سرند - زیر 3/5 میلیمتر گرد - - φ - ، درصد بذرهاي اورسایز - بالاي 4/5 میلیمتر گرد - - φ - ، درصد پوکی، و قوه نامیه مکانیکی میباشد.
براي تعیین درصد بذر استاندارد و بذرهاي خارج از استاندارد - درصد بذرهاي زیر 3/5 میلیمتر گرد - φ - ، درصد بذرهاي بالاي 4/5 میلیمتر گرد - - φ - ودرصد پوکی، توده بذر حاصل از تیمارهاي آزمایشی، در اداره اصلاح و تهیه بذر چغندرقند اردبیل با استفاده از دستگاه بوجاري آزمایشگاهی و به وسیله دستگاه سرشاخهگیر و دستگاه بوجاري2 ساخت شرکت کاماس کشور سوئد، به اجزاي مختلف تجزیه و سایزبندي شد و با استفاده از ترازو و برحسب گرم توزین و یادداشتبرداري گردید.
جهت تعیین وزن هزاردانه و قوه نامیه فقط از بذرهاي 4/5-3/5 میلیمتر گرد - φ - نمونهبرداري گردید. براي ارزیابی درصد قوه نامیه مکانیکی از تودههاي بذر - بذرهاي با اندازه 3/5- 4/5 میلیمتر گرد - - φ - در هر یک از تیمارهاي مورد آزمایش در 3 تکرار و میانگینگیري اعداد به دست آمده میزان قوه نامیه مکانیکی هر یک از تیمارهاي آزمایشی بدست آمد. در نهایت دادههاي جمعآوري شده به کمک نرمافزار SAS تجزیه آماري و سپس میانگینها با آزمون LSD در سطح پنج درصد مقایسه گردید. لازم به ذکر است که قبل تجزیه دادهها، براي دادههاي صفات کل دانه گرده گرفته شده در طول دوره گلدهی، درصد بوتههاي بولت نرفته و درصد بوتههاي عقیم تبدیل جذري انجام گرفت.
نتایج
عملکرد خام بذر نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات منطقه تولید بذر، پایههاي مادري براي عملکرد خام بذر، در ایستگاههاي اردبیل و کرج معنیدار هستند. اثرات متقابل پایه پدري× منطقه تولید بذر بر روي عملکرد خام بذر معنیدار نبود. در هر دو منطقه تولید بذر، لاینهاي مادري بیشترین عملکرد خام بذر و لاین مادري 261×231 کمترین عملکرد خام بذر را داشتند. جدول مقایسه میانگینهاي بدست آمده از تجزیه مرکب دو منطقه آزمایش نشان میدهد که در ایستگاه اردبیل، عملکرد بذر خام 77/48 درصد بیشتر از ایستگاه کرج بود.
درصد وزنی طبقات مختلف بذر - ریز و درشتی - نتایج تجزیه واریانس مرکب درصد وزنی طبقات مختلف بذر در نشان داد که تاثیر منطقه تولید بذر، و مادري بر درصد بذر با قطر زیر 3/5 میلیمتر گرد - φ - و درصد بذر 3/5-4/5 میلیمتر گرد - φ - و درصد بذر بالاي 4/5 میلیمتر گرد - φ - معنیدار میباشد ولی اثرات متقابل منطقه تولید بذر× پایه مادري، بر درصد بذر 3/5-4/5 میلی متر گرد - φ - و درصد بذر بالاي 4/5 میلیمتر گرد - φ - ، معنیدار نبود.
در هر دو منطقه تولید بذر، از لاینهاي مادري بیشترین درصد بذر استاندارد - درصد بذر 3/5-4/5 میلیمتر گرد - - φ - با کمترین درصد بذر زیر سرند استحصال گردید و لاین مادري 261×231 کمترین درصد بذر استاندارد و بیشترین بذر زیر سرند را داشت نتایج نشان داد در ایستگاه تولید بذر اردبیل درصد بذر استاندارد استحصال شده و درصد بذر بالاي سرند - اورسایز - به ترتیب 36/38 و 25/7 درصد نسبت به ایستگاه کرج بیشتر بود همچنین در بذر تولید شده در ایستگاه اردبیل درصد بذر زیر حدود 15/3 درصد نسبت به ایستگاه کرج کمتر بود.
درصد قوه نامیه و درصد بذر پوك نطقه تولید بذر معنیدار درصد پوکی را در بذرهاي تولید شده، تحت تاثیر قرار داده است. در این تحقیق اثرات پایه مادري و اثر متقابل منطقه تولید بذر× پایه مادري بر روي درصد بذرهاي پوك معنیدار نبود. ولی اثر متقابل منطقه تولید بذر× پایه مادري بر روي درصد قوه نامیه مکانیکی معنیدار بود. لاینهاي مادر علیرغم اینکه از نظر درصد قوه نامیه با یکدیگر اختلاف آماري معنیدار نداشتند ولی بذر تولید شده از لاینهاي مادري و در اردبیل و بذر تولید شده از لاینهاي مادري در کرج از بالاترین درصد قوه نامیه برخوردار بود.
قوه نامیه بذر تولید شده در ایستگاه اردبیل در حدود 20 درصد بیشتر از ایستگاه که در این تحقیق کمیت و کیفیت بذر تولید شده در مناطق مختلف باهم اختلاف داشتند و عملکرد بذر خام در منطقه اردبیل بیشتر از منطقه کرج بود و تحقیقات انجامیافته نشان میدهند که میزان عملکرد بذر چغندرقند تحت تأثیر شرایط آب و هوایی قرار دارد .
شرایط آب و هوایی اردبیل با کرج به طور قابل ملاحظهاي فرق میکند و میانگین دماي هوا در کرج بالاتر از اردبیل میباشد. چگینی نشان داد که ریشههایی که در فیروزکوه تولید، سیلو و کشت شده بودند تقریبا سه برابر ریشههایی که در کرج تولید، سیلو ودر فیروزکوه کشت شده بودند به ساقه نشسته و عملکرد بذر داشتند. ولیکن درصد بوتههاي میلاستریل و فرتیل بستگی به محل تولید ندارد. لذا، کاشت بذر و سیلو کردن آن در منطقه سردسیر قدرت بذردهی را بیشتر میکند.
