بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه انعطاف پذیری یکی از مهمترین مباحث طراحی درمعماری به خصوص فضاهای اموزشی به شمارمی اید. متاسفانه درقرن حاضردرکشورما این مساله مورد بی توجه واقع شده است درحالی که مدارس قرون گذشته ایران ازعناصر انعطاف پذیر بیشتری درطراحی بهره می گرفتند.انعطاف پذیری درمعماری،تاثیرات روانشناختی بسیاری دردانش اموزان مدرسه دارد.دراین مقاله با تاکیدبرضرورت استفاده از عناصر انعطاف پذیردرفضاهای اموزشی ،تلاش شده با استفاده ازروش میدانی،میزان مطلوبیت عناصر انعطاف پذیری جهت افزایش خلاقیت دانش اموزان یک مدرسه ابتدایی مورد بررسی قرار گیرد.هدف پژوهش،بررسی تاثیرگذاری عناصر انعطاف پذیربرمیزان خلاقیت دانش اموزان می باشد.بدین منظور،یک کلاس چهارم ابتدایی پسرانه درشهرقزوین انتخاب وبه کمک پرسشنامه خلاقیت تورنس وایجاد عناصر انعطاف پذیردرداخل کلاس میزان تغییرات خلاقیت دانش اموزان مورد سنجش قرارگرفت.نتیجه نشان می دهد که به کارگیری عناصر انعطاف پذیردرمدرسه نه تنها باعث رغبت وعلاقه بیشتردانش اموزان برای حضور درکلاس درس شده،بلکه باعث افزایش خلاقیت انها می شود.
مقدمه:
»کانت« دررساله خود درباره تعلیم وتربیت تاکید می کند:» تعلیم وتربیت مهمترین ومشکل ترین مساله ای است که انسان با ان درگیراست،ودو ابداع بشری رامی توان مشکل ترین مسئله انسان به حساب اورد:هنرحکومت برانسان ها وهنرتعلیم وتربیت انها.«این نظرفلسفی نشانگرابعاد پیچیده ودشوارمسئله تعلیم وتربیت است.ازنظر ماکارنکو»تعلیم وتربیت فرایندی اجتماعی است - .«محمودی،. - 2:1391 نظر به اینکه یکی از اهداف بلند مدت تعلیم و تربیت، دادن امکان رشد و شکوفائی استعدادها و مسئولیت به کودکان با ضرایب هوشی متفاوت است فقط فضاهای باز و انعطا ف پذیر و نظامی پویا می تواند،امکانات آموزشی لازم را در اختیار تک تک یادگیرندگان قرار دهد و با دادن مسئولیت و آزادی به کودکان، کوشش می شود که دانش آموزان اعتماد بنفس و جسارت لازم را برای نو آوری و خلاقیت که از مهمترین شرایط توسعه نامیده می شود، کسب نمایند.
دردنیای امروزی مدارس ازجمله فضاهایی هستند که طراحی انها بسیاراهمیت دارد ومطالعات بسیاری درراستای نیازهای روانشناختی دانش اموزان درفضاهای اموزشی انجام شده است.خلاقیت یکی ازمسائلی است که امروزه مطالعات بسیاری درباره ان انجام شده است.خلاقیت درواقع لازمه رشد وشکوفایی انسان می باشد.شناخت انعطاف پذیری وخلاقیت ،شناخت عناصر انعطاف پذیری درکلاس وتاثیرات روانشناختی انها برخلاقیت دانش اموزان ازموضوعات مورد مطالعه دراین پژوهش می باشد.این مقاله سعی بران داردتاباانجام یک کارمیدانی دریک مدرسه ابتدایی پسرانه درشهرقزوین،به رابطه میان فضاهای انعطاف پذیروخلاقیت بپردازد،به نحوی که باایجادعناصرانعطاف پذیردرفضای کلاس،ازیک سو رغبت وعلاقه انها برای حضوردرکلاس بیشترشده وازسوی دیگر تاثیربه سزایی بر خلاقیت انها دارد ودرادامه نیزراهکارهایی برای افزایش انعطاف پذیری فضاهای اموزشی پیشنهاد می گردد.دراین تحقیق با سوالات زیر رو به رو هستیم:هدف از انعطاف پذیری درفضاهای اموزشی چیست؟انعطاف پذیری چه تاثیری برخلاقیت دانش اموزان دارد؟ایا می توان با روش های ساده فضاهای اموزشی را منعطف ترکرد؟
اهداف تحقیق:
- شناخت خلاقیت وعوامل موثردرافزایش ان.
- رابطه میان خلاقیت وعناصرانعطاف پذیری.
فرضیه:
دراین پژوهش فرض براین است که: انعطاف پذیری درفضاهای اموزشی باعث افزایش خلاقیت دردانش اموزان می شود.
روش تحقیق:
دراین پژوهش ازروش تحقیق کتابخانه ای ومیدانی استفاده شده است.به این صورت که یک کلاس ازیک مدرسه ابتدایی پسرانه - چهارم ابتدایی - انتخاب وبه کمک پرسشنامه سنجش خلاقیت تورنس که دارای 60سوال می باشد،و تغییر مبلمان کلاس به حالت های مختلف،تغییرات خلاقیت دانش اموزان مورد بررسی قرارگرفت.تعداد دانش اموزان مورد مطالعه 19نفر می باشد.
پیشینه پژوهش:
در مقاله ای با عنوان محیط یادگیری انعطاف پذیر،به طور کامل به موضوع انعطاف پذیری وتاثیرات روانشناختی ان برروی خلاقیت کودک پرداخته شده است.همچنین ازمحیط های انعطاف پذیر به عنوان محیط های پاسخگو به نیازهای حال واینده یاد شده وبه کلاس ایده ال برای دانش اموزان وویژگی های ان اشاره شده است. - مردمی ودلشاد،:. - 1389درکتابی باعنوان دستورزبان طراحی محیط های یادگیری نویسنده به مطالعه درباره ی روش های طراحی فضاهای اموزشی،نحوه چیدمان مبلمان که باعث سرزندگی ورغبت دانش اموزان شود،فرم ها ومصالح صحیح به کاررفته درمدرسه وانعطاف پذیری درکلاس پرداخته شده است. - کامل نیا:. - 1388درکتاب طراحی فضاهای اموزشی با رویکرد انعطاف پذیری نوشته محمد مهدی محمودی به طور کامل بحث انعطاف پذیری وگونه ها وعناصر ان ،انعطاف پذیری درمدارس سنتی ایران وچندین نمونه از این مدارس مورد بررسی قرار گرفته و چند نمونه داخلی وخارجی از مدارس انعطاف پذیرونقاط قوت وضعف انها معرفی شده اند.درمورد همه ی عناصر موثردرانعطاف پذیری مدارس اعم از:نور،رنگ،مبلمان،نما،فضاهای چند منظوره،کلاس ها،اتلیه ها و...به طور مفصل صحبت شده است. - محمودی:. - 1391
مبانی نظری:
انعطاف پذیری
انعطاف پذیری دراصطلاح عام قابلیت خم شدن،تغییرپذیری،حساس نبودن به اصلاح یاتغییر،امادگی وظرفیت داشتن برای سازگاری به مقاصد یاشرایط مختلف وازادی از خشکی یا سفتی تعریف می گردد.یکی از اصول طراحی انعطاف پذیر،جلوگیری از عدم انعطاف است. - Schneider & Till ,2005:287 به نقل ازاقبالی وحصاری، - 55:1392منظوراز واژه ی "انعطاف پذیری"انعطاف پذیری فضایی وساماندهی فضای انسان ساخت وتغییردران برای دستیابی به شرایط ،نیازها وکاربست های جدید است - عینی فر،. - 1382:66وبه مفهوم سادگی تغییرپذیری به منظور سازگاری ومناسب بودن برای محیط وتغییرات ان درموقعیت های متفاوت می باشد وطبق تعاریف جدید عبارت است ازدسترسی به راهبردهای غلبه ای گوناگون برای فائق امدن بریک عامل روانی فشارزا وتمایل به بررسی همه ی انها.
تاریخچه
مطالعه ی مفهوم انعطاف پذیری و کاربرد ان درطراحی مسکن سنتی وتحولات بعدی ان نشان می دهد که این مفهوم درمعماری گذشته کشورهای مختلف ازنکات مهم وقابل توجه طراحی بوده است.در طراحی وساخت مسکن سنتی ،انعطاف پذیری عملکردی ،ساختاری وفضایی همیشه "الگویی نظم دهنده"داشته است. . - عینی فر،. - 68:1382درخانه سنتی ایرانی مبنای نظم دهنده به کالبد خانه پیمون است که به سه شکل پیمون بزرگ،کوچک وخرده پیمون مورد استفاده معماران ان زمان بوده است. - ابوالقاسمی،361؛. - 359:1366فضاهای چند عملکردی درمسکن نقاط مختلف دنیا سوابق مختلفی دارد.درمرکز خانه های سنتی امریکا یک بخاری قرار می گرفت که تمام فضاهای اصلی خانه درپیرامون ان ساماندهی می شد.این فضاها با جمع شدن دیوارهای کشویی بین انها قابل اتصال به یکدیگر بودند - عینی فر،. - 67:1382 درمعماری سنتی ایران بسیاری ازفضاهای نیمه ثابت به صورتی انعطاف پذیردرلایه های عمودی جداکننده فضا - دیوارها - شکل می گیرند.عناصری چون پستو،رف،طاقچه وغیره درساماندهی وانعطاف پذیری فضاهای داخلی مسکن چنین نقشی را به عهده دارند.
تحلیل انعطاف پذیری درمدارس سنتی ایران
حیاط مدرسه به دلیل قرارگیری درمرکز،محل تقسیم عملکردها بوده وقابلیت تبدیل به فضای جمعی برای سخنرانی راداشته است.این مرکزیت بیش ازانکه فیزیکی باشد،تمرکزی موردی وعملکردی است.عمق نما،گاه درحد لایه تشکیل دهنده دیوار ودرپاره ای ازموارد به عمق یک ایوان یا ایوانچه است.عناصر اصلی بنا چون هشتی یا دالان ورودی هم ضمن ایجاد فضای واسطه میان درون وبرون وانتقال ازفضای عمومی ونیمه عمومی به فضای خصوصی مدرسه،به طور مستقل فضای تقسیم و ارتباط هم بوده اند.عناصری مثل دروپنجره هم با عملکردهای متفاوت،مثل عبورومرور،ارتباط،نوردهی وهمچنین با استفاده ازنقوش ورنگ های زیبا،فضاهای متنوعی راپدید می اورند.
گونه های انعطاف پذیری
درمقیاس های مختلف زندگی درفضای مسکن سنتی گونه هایی ازانعطاف پذیری قابل تعریف وتحلیل است.پنا وپارشال - 2001:84 - درکتاب خود درزمینه برنامه ریزی معماری ،انعطاف پذیری راشامل ویژگی های چند عملکردی معماری،تغییرپذیری درفضاهای داخلی وگسترش پذیری بیرونی ان دانسته اند.
