بخشی از مقاله
چکیده
امروزه استفاده از فناوری اطلاعات برای غلبه بر تغییرات سریع محیطی و کسب انعطاف پذیری ضروری و اجتناب ناپذیر است. در چند دهه اخیر تکنولوژی مدرن اطلاعات بر موقعیت و عملکرد بسیاری از جوامع، سازمانها و افراد اثرات قابل ملاحظه ای گذاشته و به موازات پیشرفت های شگرفی که در این زمینه به وجود آمده است، سرنوشت جوامع، سازمان ها و افراد هر روز پیش از گذشته به این فناوری مدرن گره می خورد.
بدیهی است که در چنین موقعیتی، شناخت تاثیرات فناوری اطلاعات - IT - اهمیت فزاینده ای یافته است. هدف اصلی مقاله حاضر بررسی تاثیرات فناوری اطلاعات بر حسابداری بوده که با روش کتابخانه ای انجام گرفته و به این ترتیب سوال اصلی بدین صورت بیان شد که تاثیرات فناوری اطلاعات بر حسابداری کدامند؟
لذا در ابتدابه بررسی مفاهیم و تعاریف فناوری اطلاعات و تاثیرات و نقش مهم آن در حال حاضر پرداخته می شود و سپس تغییر سیمای حسابداری در عصر فناوری اطلاعات و تحولاتی که در حرفه حسابداری ایجاد شده است و زمینه ساز نقش های متفاوتی برای آنان شده است، پرداخته شده است. همچنین تاثیر فناوری اطلاعات بر هر یک از ویژگی های کیفی حسابداری مورد بررسی قرار گرفته که بررسی های فوق نشان می دهد فناوری اطلاعات باعث افزایش مربوط بودن اطلاعات حسابداری و کاهش قابلیت اعتماد آن می شود و قابلیت مقایسه را نیز به میزان کم افزایش می دهد.
در ادامه مهارت مورد نیاز حسابداران برای تکنولوژی اطلاعات و آموزش حسابداری در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات - ICT - و نیز بازنگری در آموزش مفاهیم فناوری اطلاعات و سیستم ها در دوره های آموزش حسابداری مورد بحث قرار گرفته است.
همچنین چالشهای فناوری اطلاعات در حیطه حسابداری و افول روش های سنتی در حیطه حسابداری مورد بحث قرار گرفته است و ارزیابی خطر ناشی از تهدیدهای کنترل داخلی در سیستم های اطلاعاتی حسابداری مبتنی بر رایانه، بررسی شده است. و در انتهای نگارش متن، استراتژی فناوری اطلاعات و ارتباطات که منجر به رشد حسابداری و حسابرسی گردیده و در نهایت موجب توسعه افتصادی می شود به طور خلاصه بیان می گردد و در نهایت پیشنهاداتی جهت همگام سازی توسعه فناوری و حسابداری ارائه شده است.
مقدمه
اطلاعات فراگیر شده و جهان را دگرگون ساخته است و ابزار قدرتمندی است که در کمترین زمان ممکن می تواند میان مردم جهان ارتباط برقرار سازد تحولات عظیم در سال های اخیر در زمینه فناوری، زمینه شخصی و حرفه ای حسابداران را تحت تاثیر قرار داده و خواه ناخواه ناگزیر از فراگیری و کاربرد تمام یا برخی از روشهای نو در انجام وظایف خود خواهند بود، بنابراین حسابداران باید با فناوریهای جدید و کاربرد آنها آشنایی پیدا کنند تا بتوانند از آنها در جهت ارتقای کیفیت حرفه و ایفای وظایف پیچیده تر و گسترده تر خود در آینده استفاده کنند
تحولات فناوری در دنیای امروز، کارشناسان و متخصصین حسابداری را وادار به تعامل هر چه بیشتر با سیستم های اطلاعاتی کرده است. بنابراین ضرورت دارد به عنوان استفاده کنندگان اولیه سیستم های اطلاعاتی در سازمان ها، هم در طراحی این سیستم ها سهمی داشته باشند و هم عملیات آن را به خوبی درک کنند
امروزه با گسترش ارتباطات و تجارت جهانی کارشناسان حسابداری نیز با مسائل پیچیده ای روبرو شده اند که در گذشته وجود نداشته است. تغییرات سریع در فناوری اطلاعات، گسترش همه جانبه سیستم های چند کاربره و تمایل سازمان ها به تهیه و اجرای سیستم ها و نرم افزارهای جدید، سبب شده است تا رایانه ها خیلی ساده تر و بیشتر از گذشته مورد استفاده قرار گیرند و وظایف حسابداری نیز سریع تر و دقیق تر از پیش انجام شود. در عصر اطلاعات نیازهای بازار به دانش آموختگان حسابداری به طور روز افزون تغییر می کند.
آموزش حسابداران آینده که بتوانند خود را به محیط های مبتنی بر فناوری اطلاعات بیشتر تطبیق دهند از مدت ها پیش مورد توجه صاحب نظران و اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و مراکز آموزشی بوده است حسابداران به عنوان مدیران، مشاوران و تامین کنندگان اطلاعات نقشی مهم در بکارگیری فناوری اطلاعات در سازمان های کوچک و بزرگ دارند، فناوری اطلاعات ماهیت فعالیتهای حسابداری و توجیه اقتصادی آن را دگرگون ساخته علاوه بر این تعداد روز افزونی از حسابداران در رشته های مرتبط با فناوری اطلاعات سرگرم کارند بنابراین درک درست حسابداران از بازار خدمات و محصولات فناوری اطلاعات، اثر بخشی کار آنها را افزایش می دهد
همچنین حسابداری به عنوان زبان تجارت و سیستم اطلاعاتی، باید خود را با فناوری جدید هماهنگ سازد تا بتواند در خدمت استفاده کنندگان اطلاعات مالی باشد. آغاز رشد سریع و اعجاب انگیز فناوری اطلاعات در دهه 1980 میلادی، مشکلی تازه را مطرح کرد و آن رشد نامتوازن حرفه و دانش حسابداری بوده است به طوری که این دانش نتوانسته خود را با پیشرفت فناوری داده پردازی هماهنگ سازد و در ابزارهای اصلی سیستم های اطلاعاتی، تحولی در خور این رشد ایجاد کند به دنبال این موضوع کار گروه تغییر آموزش حسابداری در سال 1990 این نظر را ارائه کرد که با توجه به تاثیر پذیری سریع سازمان ها از فناوری، حرفه حسابداری نیز باید نقش های کنونی و آینده فناوری اطلاعات در سازمان را درک کند
تحولات فناوری اطلاعات موجب افزایش قابلیت بهره برداری از رایانه و تسهیلات ارتباطی شده و اطلاعات به عنوان یکی از منابع با ارزش سازمان ها شناسایی شده است. مؤسساتی که اطلاعات مناسب و مربوط در اختیار دارند، شانس موفقیت بیشتری خواهند داشت از طرفی ارزانی اطلاعات و افزایش رقابت، دو ویژگی مهم محیط تجاری کنونی جهان است، این تحولات محیط حسابداری را دگرگون ساخته بنابر این همانطور که قبلا گفته شد حسابداران باید خود را با این شرایط بروز نمایند تا همچنان موثر در مؤسسات و سازمانها ظاهر شوند در ادامه به مفاهیمی از فناوری اطلاعات اشاره می شود
فناوری اطلاعات
از نظر تانسی و همکاران فناوری اطلاعات، استفاده از رایانه و ارتباط دوربر برای جمع آوری، پردازش، ذخیره سازی، و انتشار اطلاعات صوتی، تصویری، متنی، و عددی است
همچنین به مجموعه مهارت ها، ابزارها و فنونی که در خدمت تولید، پردازش، توزیع و اشاعه اطلاعات قرار دارد یا به عبارت دیگر مجموعه سخت افزارها و نرم افزارهایی که برای بهینه سازی، تولید، دریافت، سازماندهی، پردازش و اشاعه اطلاعات به خدمت گرفته می شود، فناوری اطلاعات می گویند - فرهادی، . - 142 : 1382بنابراین به طور خلاصه می توان فناوری اطلاعات را کاربرد دانش در کسب و کار و صنعت تعریف کرد، این فناوری روش انجام کارها را دگرگون ساخته و باعث شده بستری که بر کاغذ بنا شده بود، به بسترهای الکترونیکی تبدیل شود که آن را در اصطلاح تبادل الکترونیکی اطلاعات می نامند
تحولات در حسابداری در عصر سلطه فناوری اطلاعات
در سال های اخیر که فناوری اطلاعات موضوع دسترسی آسان را به اطلاعات محیا ساخته، تضاد فزاینده ای میان مدل های سنتی حسابداری و انتظارات کاربران پدید آمده است. فناوری اطلاعات باعث تغییر در محیط کار و کسب شده است ، لذا حسابداری به منظور تهیه اطلاعات مفید باید با همان سرعتی که فن آوری تغییر می کند خود را هماهنگ سازد. رسالت حسابداران، استفاده بهینه از فن آوری موجود و هماهنگ همگام کردن سرعت تغییرات خود در جهت رسیدن به یک ضرورت تاریخی در حسابداری یعنی جمع آوری و تهیه اطلاعات در شکل صورتها و گزارشهای حسابداری و مالی است.
حسابداران دروازه بانان بازارهای مالی هستند. بدون وجود حسابداران کیفیت و ظریب همبستگی اطلاعات مالی در بازارهای سرمایه بشدت پایین می آید، هزینه های این بازار افزایش یافته و از کارایی لازم برخوردار نخواهد بود. همین امر سبب می شود که استاندارد وکیفیت زندگی پایینتر بیاید
با توجه به توضیحاتی که داده شد، با توسعه و پیشرفت رایانه در آینده ای نه چندان دور، وظیفه سنتی حسابداران به عنوان تهیه کنندگان دفترها و صورت های مالی شرکت ها و سازمان ها منسوخ خواهد شد، زیرا همه افراد حتی بدون داشتن تخصص لازم، به کمک روشهای پیشرفته رایانه ای کم و بیش می توانند به انجام وظایف حسابداران بپردازند. بنابراین حسابداران و حسابرسان باید با فناوری نوین اطلاعات آشنای کافی را داشته باشند تا بتوانند در جهت ارتقای کیفیت شغل و انجام وظایف پیچیده تر و دشوارتر در آینده، استفاده نمایند.
از دیگر تحولاتی که فناوری اطلاعات بر حرفه حسابداری ایجاد کرده است، مهارت مورد نیازی است که حسابداران حرفه ای در مقابل تکنولوژی اطلاعات باید کسب کنند که به اختصار شامل: مفاهیم سیستم های کامپیوتری، اجزای سیستم های کامپیوتری، ایجاد و استقرار و نگهداشت سیستم ها، مفاهیم مربوط به کنترل سیستم های اطلاعاتی، فنون حسابرسی و کنترل سیستم های اطلاعاتی، تجربه عملی استفاده از ریز کامپیوتر ها و پیشرفت ها و گرایشات جاری در صنعت کامپیوتر می باشد
همانطور که گفته شد سیستم های حسابداری سنتی نمیتوانند در حال حا ضر پاسخگوی نیازمندیهای سازمان ها باشند و مدیران در عصر کنونی بیش از هر زمان دیگری کاهش فایده مندی اطلاعات حسابداری را درک کردند، بنابراین اقتصاد جدید نیازمند به یک حسابداری جدید میباشد سیستم های سنتی دیگر ناکارآمد می باشند بنابراین سیاست گذران حسابداری نقش تعیین کننده ای در توسعه حسابداری جدید با استاندارد سازی اطلاعات جدید، ایفا می کنند
به هر حال تنوع استفاده کنندگان از اطلاعات مالی وظیفه ارائه و چگونگی انعکاس اطلاعات را در آینده پیچیده می کند. به همین دلیل با توجه به اینکه پیش بینی همواره با خطر ذاتی همراه است این نکته دارای اهمیت است که ما هم به سیستم تحلیلی فکری دست یابیم که بر اساس آن آنچه را که در آینده باید بدست آوریم، مشخص کنیم و هم روشها و ساختارهایی را که به درستی پاسخگوی نیاز های حرفه باشند را توسعه دهیم اگر ما در این مقطع موفق به توسعه چنین سیستم ها و سازوکارهایی نشویم به عنوان حرفه ای که روزی داعیه اطلاع رسانی را داشته ایم در حاشیه قرار خواهیم گرفت
وبه طور مکانیکی همان کاری را که در گذشته انجام می دادیم ادامه می دهیم و چون قادر به انجام کار دیگری نیستیم و یا ظرفیت انجام دادن کار دیگری را نداریم طبیعتاَ محصولی را تهیه می کنیم که ارزش و فایده ای ندارد و نمی توانیم خدمت مورد نیاز را ارائه دهیم در نتیجه خود به خود از صحنه حذف می شویم
تاثیر فناوری اطلاعات بر هر یک از ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری
هدف های گزارش گری مالی و مبانی حسابداری ایجاب می کند، اطلاعاتی که گزارش گری مالی فراهم می آورد از ویژگی های معینی برخوردار باشد تا در تصمیم گیری های سرمایه گذاران و اعتبار دهندگان فعلی و بالقوه و سایر استفاده کنندگان مؤثر واقع شود.
این ویژگی ها را ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری می نامند که عبارتند از:
-1 مربوط بودن: شامل به موقع بودن، سودمندی در پیش بینی و سودمندی در ارزیابی؛
-2قابلیت اعتماد: شامل قابلیت تاُیید، معتبر بودن - کامل بودن، صحیح بودن و رجحان محتوا بر شکل - و بی طرفانه بودن؛
-3 قابلیت مقایسه: شامل ثبات رویه و افشای کافی.تحولات پیاپی و پیشرفت های سریعی که در دامنه فعالیت ها و انواع واحدهای اقتصادی در جریان وقوع است، لزوم تهیه و ارایه اطلاعات مالی مربوط، قابل اعتماد و قابل مقایسه را توسط واحدهای اقتصادی تشدید کرده است.
هم چنین رشد فزاینده پیچیدگی های جامعه، نیاز به اطلاعات اقتصادی مربوط، سیستم های اطلاعاتی و فرآیندهای مولد اطلاعات را توجیه می کند. در نهایت، تاکنون دسترسی به دو ویژگی مربوط بودن و قابلیت اعتماد به طور هم زمان به دلیل محدودیت های فناوری میسر نبوده است. و به دلیل اهمیت قابلیت اعتماد، مربوط بودن اطلاعات فدای آن شده است
صورت لحظه ای در اختیار استفاده کنندگان قرار خواهد گرفت، امکان حسابرسی به هنگام - مستمر یا لحظه ای - وجود ندارد و در حال حاضر سالیانه فقط دوبار امکان حسابرسی به دلیل محدودیت ها وجود دارد - یکی در شش ماهه اول و دیگری در پایان سال مالی - . بنابراین با وجود مزایای بسیار فناوری اطلاعات برای گزارشگری مالی، قابلیت اعتماد اطلاعات کاهش می یابد که دو دلیل اصلی می تواند داشته باشد.
عمده ترین دلیل آن فقدان حسابرسی مستمر در حال حاضر است که انتظار می رود با پیشرفت های فناوری اطلاعات و استفاده از آن - از قبیل عامل های هوشمند، امضاُهای دیجیتالی و تاُییدیه های دیجیتالی - امکان حسابرسی مستمر فراهم شود. دلیل دیگر کاهش قابلیت اعتماد، عدم امنیت اطلاعات در فناوری ها است.همچنین در گزارش گری مالی به هنگام، شرکت از فرمت مشخص استفاده و رویه های یکنواخت را برای گزارش گری تعریف می کند.
بنابراین ثبات رویه در آن شرکت افزایش می یابد و از طرف دیگر در این نوع گزارش گری، از طریق انتشار اطلاعات اضافی و تفکیک شده، افشای مالی بیشتری انجام می گیرد، بنابراین قابلیت مقایسه اطلاعات مالی روند شرکت - تحلیل روند تغییر در وضعیت مالی و نتایج عملیات آن - افزایش می یابد در حالی که قابلیت مقایسه اطلاعات بین شرکت ها مختلف کاهش می یابد که دلیل آن تفاوت های زیاد در محتوا و روش توزیع گزارش گری مالی شرکت های مختلف، است.
با توجه به تاُثیر فناوری اطلاعات بر قابلیت اعتماد اطلاعات و این که بعضی از این ویژگی ها در تضاد نسبی با هم قرار دارند - مانند مربوط بودن و قابلیت اعتماد - و فناوری تا به امروز نتوانسته این تضاد را از میان بردارد، بنابراین تاُثیر فناوری اطلاعات بر هر یک از ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری متفاوت است. هر چند که مهم ترین نکته در پیدایش گزارش گری مالی به هنگام، ایجاد تعادل نسبی بین این ویژگی ها است و انتظار می رود در آینده با فناوری های جدید این تضاد از میان برداشته شود
نقش فناوری اطلاعات در آموزش حسابداری
توانمندی نظام آموزشی یک کشور در تربیت نیروی انسانی کارآمد، از عوامل مؤثر در پیشرفت آن کشور است و استفاده از فناوری اطلاعات برای فراگیری دانش و مهارت به عنصری ضروری در آموزش و پرورش تبدیل شده است. فناوری اطلاعات، به طور کلی به اجزای تشکیل دهنده رسانه ها و ابزارهای رایانه ای و استفاده های آموزشی از نظام های رایانه ای دلالت دارد
تحولات اخیر طبعا َباعث تاثیر متقابل آموزش و فناوری بر هم شده است، یکی از تاثیرات فناوری های نوین تحول در ابزار آموزش و ایجاد و توسعه وسایل کمک آموزشی جدید بوده است. در هر حال توجه به این امر، اهمیت جدی دارد که آموزش و برنامه ریزی آموزشی نیز باید پاسخگوی نیازهای چنین عصری باشد. نگاهی به سرفصل دروس حسابداری از 30 سال پیش تا کنون، به سادگی نشان می دهد که چگونه رشته حسابداری گویی از همه تحولات بزرگی که در عرصه ابزار اصلی فناوری داده ها اتفاق افتاده کاملاَ بی خبر مانده
برنامه آموزش حسابداری نیاز به اصلاح جدی دارد. دروس مختلفی در برنامه های سطوح کارشناسی ارشد رشته حسابداری بر پایه مباحث مربوط به سیستم های اطلاعاتی حسابداری گنجانده شود. هماهنگی و نحوه ارتباط این دروس با سایر درس های تخصصی رشته حسابداری از یکسو و با دروس مرتبط با فناوری داده پردازی - دروس مرتبط با مبانی و کاربرد رایانه با برنامه ریزی برای آن - از سوی دیگر، باید به دقت تعریف و رعایت شود.
این امر مستلزم بازنگری سرفصل تمام این دروس به ویژه واحدهای مرتبط با رایانه و داده پردازی است. برای غنی تر کردن درس سیستم های اطلاعاتی لازم است تا برنامه دروس رشته حسابداری تغییراتی، در جهت افزایش نقش اطلاعات و سیستم هایی داده شود که می تواند اطلاعات را با توجه به فناوری جدید و به موقع در دسترس استفاده کنندگان قرار دهد. بنابراین امروزه بازنگری در نحوه آموزش رشته حسابداری به عنوان یک ضرورت احساس می شود. در صورتی که در رشته حسابداری نیز مانند سایر علوم، گرایش های متفاوت ایجاد گردد
