بخشی از مقاله
چکیده: یکی از مهمترین بخش های حمایتی اثرگذار بر توسعه پایدار اقتصاد هرکشور سیستم بانکی است.به عبارت ساده تر بانکها و مکانیزم تامین مالی بعنوان یک نهاد حمایتی قوی با برنامه ریزی سیستمی ، بازار محور و اثربخش در زمینه تخصیص مناسب سرمایه، شناخته شده و اثرات چشمگیری در توسعه عملکرد بنگاهها بویژه در کشورهای دارای سیستم بانکی تخصصی داشته است.از طرفی سیتم بانکی در صورتی می تواند فرایند تامین مالی بنگاهها را به درستی و در جهت صحیح هدایت کند که مکانیزم مناسبی در جهت ارزیابی و مدیریت ریسک داشته باشد.
یکی از مهمترین دلایل حجم بالی معوقات سیستم بانکی ایران و روند روبه رشد آن نبود یک مکانیزم علمی اعتبارسنجی و مدیریت ریسک اعتباری در این حوزه است . از اینرو پژوهش حاضر درصدد است مدل های نوین ارزیابی و مدیریت ریسک در سیستم بانکی توسط موسسات معتبر رتبه بندی فعال در این حوزه از طریق یک روش مطالعه کتابخانه ای و با استفاده از یافته های پژوهش های انجام شده را معرفی نماید.
یافته های پژوهش نشان می دهد یک مکانیزم درست مدیریت ریسک در سیستم بانکی ، مدلی است که اولا با توجه به نوع و حوزه تخصیص اعتبار، جامع باشد یعنی همه جنبه های ریسک در این حوزه شامل ؛ ریسک اعتباری ، ریسک عملیاتی ، ریسک بازار ، ریسک نرخ بهره ، ریسک نرخ ارز ،ریسک نقدینگی ، ریسک های تجاری و سیاسی و سایر ریسک ها را با دقت بالایی پیش بینی کرده و براساس آن رتبه اعتباری بنگاه یا متقاضی را مشخص کند، ثانیا دانش محور باشد یعنی مدل ها و روش های علمی و روز مدیریت ریسک را رصد کند، به تناسب تحولات بازار و صنعت ریسک را بدرستی و به موقع ارزیابی و مدیریت کند ، با نوع، اندازه و پیچیدگی های فعالیت بانک یا موسسه مالی و اعتباری متناسب باشد و در نهایت روایی ، پویایی و پایایی آن در عمل ثابت شده باشد یافته مهم دیگر پژوهش حاضر ، معرفی مدیریت تامین مالی بعنوان یک شاخص اثرگذار در بهبود فضای کسب و کار و رشد پایدار آن است.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین بخش های حمایتی اثرگذار بر توسعه پایدار اقتصاد هرکشور سیستم بانکی است. به عبارت ساده تر بانکها و مکانیزم تامین مالی بعنوان یک نهاد حمایتی قوی با برنامه ریزی سیستمی ، بازار محور و اثربخش در زمینه تخصیص مناسب سرمایه شناخته شده و اثرات چشمگیری در توسعه عملکرد بنگاهها بویژه در کشورهای دارای سیستم بانکی تخصصی داشته است.این فرایند اثرگذاری در کشوری مانند چین بوضوح قابل اندازه گیری است. - دبری ،. - 2003
از طرفی همواره یکی از دغدغه های مهم و کلیدی سیستم بانکی در ارایه تسهیلات اعتباری ، برازش و اندازه گیری رتبه اعتباری و ریسک گیرنده تسهیلات است. بدلیل ماهیت سیستم اعتباردهی ، تغییرات رفتاری متقاضیان اعتبارگیرنده، بحران های مالی محلی ، منطقه ای و جهانی ، نوسانات ارزی در حوزه معاملات جهانی ، کاهش سهم بازار، خروج از بازار و ورشکستگی بنگاهها ، رشد و رکود اقتصادی در یک بازار و عوامل متعدد دیگری که بر عملکرد سیستم بانکی اثرگذارند ، نیاز به یک سیستم اعتبارسنجی انعطاف پذیر ، جامع و متناسب با تغییرات روز بازارها از ضروریات این حوزه به شمار می آید.
- تارولو، - 2010 در ایران افزایش حجم معوقات بانکی ، چک های برگشتی و زندانیان بدهکار بانکی ، نارضایتی بخش خصوصی از طولانی بودن فرایندهای اعتبارسنجی و توزیع ناعادلانه اعتبارات و نبود پایگاه اطلاعاتی قوی و به روز از متقاضیان تسهیلات از مهمترین چالش های این حوزه بوده که ضرورت استفاده از مدل های اعتبارسنجی و مدیریت ریسک اعتباری علمی ، مناسب و متناسب با ویزگی های اقتصادی ، فرهنگی ، ساختاری، مذهبی و سیاسی را بیش از پیش آشکار می سازد.
علاوه بر آن مطالعه مکانیزم ها و مدل های روز این حوزه و استفاده از آنها در ایجاد مدل های بومی متناسب با شرایط داخلی می تواند در حل مسائل امروزه بانکها و موسسات مالی اعتباری موثر بوده و به تخصیص بهینه اعتبارات و رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک نماید. بنابراین پژوهش حاضر درصدد است ضمن بررسی رویکردهای نوین اعتبارسنجی و مدیریت ریسک اعتباری ، با ارائه راهکارهایی عملیاتی ضمن پر کردن بخشی از شکاف پژوهشی موجود ،راهگشایی برای سیاستگذاران حوزه پول و اعتبار،بانکها و موسسات مالی و اعتباری ،بنگاههای اقتصادی و پژوهشگران این حوزه در جهت معرفی مدل های جدید اعتبارسنجی متناسب با شرایط داخلی کشور باشد.
-2 مبانی نظری پژوهش
یکی از مهمترین فاکتورهای موثر بر توسعه صادرات پایدار ، ایجاد فضای کسب و کار آرام ، پایدار و روبه جلو است به نحوی که هر بنگاه اقتصادی فعال در عرصه بازارهای جهانی ، با اطمینان از شرایط محیط داخلی برای آینده برنامه ریزی کند ، راهبردهای خود را طراحی ، تدوین و اجرا کند یا در صورت لزوم در آن تغییر و تحول ایجاد کند ، با مشتریان خود در بازارهای خارجی قرارداد منعقد کند ، مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کالاهای موضوع قراردادهای صادراتی را خریداری کند ، برنامه بازاریابی را تنظیم کند و بالاخره با اطمینان وارد بازار شود.
بانکها و موسسات مالی و اعتباری به عنوان بنگاههای اقتصادی اثرگذار بر بهبود فضای کسب و کار ، همواره بدنیال ایجاد پرتفوی مناسب جهت دستیابی به اهداف خود بوده و در صددند بخشی از منابع مالی را که به عنوان اعتبار در اختیار افراد و بنگاههای اقتصادی قرار می دهند با کمترین احتمال نکول و بشترین بازدهی همراه باشد. به همین جهت این موسسات همواره بدنبال مکانیزم هایی جهت پیش بینی ریسک اعتباری مشتریان خود هستند .از مهمترین دلایل نیاز به مکانیزم های نوین اعتبارسنجی و مدیریت ریسک اعتباری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
✓ افزایش ساختاری در تعداد و میزان ورشکستگیها : آمارها نشان دهنده افزایش تعداد ورشکستگیها به طور دائمی و معنادار در سطح جهان است که با توجه به افزایش رقابت جهانی استفاده از تحلیلهای ریسک اعتباری اهمیت بیشتری می یابد .
✓ کاهش در ارزش وثیقه ها : هم زمانی بین بحرانهای بدهی در آسیا و روسیه و بحرانهای بانکی در کشورهای توسعه یافته ، مانند سوئیس و ژاپن ، همچنین بحران اخیر آمریکا که می توان گفت آثار آن حتی به کشورهای با اقتصاد تا حدودی بسته نیز در حال سرایت است ، نشان می دهد که پیش بینی ارزش اموال غیرمنقول ، مانند مستغلات ، بسیار مشکل است - منظور مستغلاتی است که به عنوان وثیقه گرفته می شود - . همچنین هرچه ارزش وثیقه کمتر و نامطمئن تر باشد ، تسهیلات دهی هم ریسک دارتر خواهد بود .
✓ افزایش مشتقات خارج ترازنامه: به علت توسعه یکباره و گسترده بازار مشتقات و افزایش خطر اعتباری یا ریسک شرکا نیاز به تحلیلهای ریسک اعتباری بیشتر شده است .
✓ فناوری : پیشرفتهای صورت گرفته در سیستمهای رایانه ای و فناوری اطلاعات ، برای مثال توسعه بانکهای اطلاعاتی جامع از تسهیلات مشتریان ، این امکان را به بانکها می دهد که از روشهای مدل سازی پرقدرت و مدرن برای تحلیل ریسک اعتباری استفاده کنند .
✓ الزام کمیته بال مبنی بر پیاده سازی چهارچوب سرمایه : علی رغم اهمیت موارد قبل ، انگیزه اصلی و عمده بانکها برای توسعه مدلهای ریسک اعتباری جدید الزام کمیته بال مبنی بر پیاده سازی چهارچوب کفایت سرمایه است . بانکهای بزرگ آمریکا در اوایل سال 1998 از سوی کمیته بال اجازه استفاده از مدلهای داخلی ریسک را به جای مدلهای استاندارد شده پیشنهادی کمیته بال پیدا کردند . البته علی رغم محدودیتهایی که مدلهای داخلی دارند ، ارزش در معرض خطر و همبستگی بین داراییها را به دقت محاسبه می کنند . - طالبی و شیرزادی، - 1390
1-2× تعریف ریسک و اهمیت آن در سیستم بانکی
ریسک در فرهنگ لانگمن چنین تعریف شده است : " احتمال وقوع چیزی بد یا نامطلوب و یا احتمال وقوع خطر " . به عبارت بهتر ، ریسک در لغت ، به معنای امکان یا احتمال بروز صدمه و زیان و یا احتمال برآورده نشدن پیش بینیهای آینده است . هر عاملی که این احتمال را افزایش دهد ، عامل ریسک نامیده می شود . ریسک در یک سازمان ، موجب افزایش مسئولیتهای مدیر و هزینه فعالیتها می شود . ریسک در تجارت ، تحقق نیافتن درآمدهای پیش بینی شده است که از نظر مالی باعث کاهش سود می شود.
انحراف معیار ، نماد اندازه گیری ریسک در امور مالی است . - طالبی و شیرزادی، - 1390 از طرف دیگر ریسک را می توان انحراف در پیشامدی که در طول یک دوره مشخص و در یک موقعیت معین اتفاق می افتد نیز تعزیف کرد - شیرزادی ، . - 1385 ریسک در حالت کلی به مفهوم احتمال بروز ضرر و زیان ناشی از عدم قطعیت در انجام امور ، به دلیل کامل نبودن اطلاعات و عدم شناخت صحیح و همه جانبه ما از جهان پیرامون است . گاهی این عدم قطعیت ، با ایجاد تفاوت ، میان نتایج مطلوب و به دست آمده باعث پیدایش مشکلات و هزینه هایی می شود و ریسک را به وجود می آورد . ریسک یعنی مواجه شدن با عدم اطمینان ، به عبارتی ریسک شامل دو جزء است :
✓ عدم اطمینان
✓ مواجهه با آن عدم اطمینان در یک تعریف جامع تر ریسک به عنوان احتمال تغییر در مزایا و منافع پیش بینی شده یک تصمیم معرفی شده است . منظور از احتمال ، عدم اطمینان به تغییر و تحولات آینده است ؛ در صورتی که اطمینان کافی نسبت به نتایج وجود داشته باشد ؛ تغییرات در چهارچوب منافع و مزایای پیش بینی شده قرار می گیرند ، در حالی که نبود امکان پیش بینی ، به دلیل احتمالی بودن تغییرات ، آنها را به ریسک حاکم بر منافع و مزایا تبدیل می کند و منظور از تغییر ، هر گونه کاهش یا افزایش در منافع است ؛ یعنی اینکه فقط تغییرات نامطلوب نیست که در چهارچوب ریسک پوشش می یابد ، بلکه تغییرات مطلوب نیز ریسک محسوب می شود. - برونیمر و دیگران، - 2012 بانکها و مؤسسات مالی با توجه به نوع فعالیت ، وسعت و اهداف با ریسکهای اعتباری مختلفی مواجه اند . بنابراین مسئله شناسایی انواع ریسکهای اعتباری که بانکها با آنها مواجه اند دارای اهمیت است . اهمیت این مقوله در چند حوزه قابل بررسی است:
❖ ریسک در اصل یک مفهوم کیفی و پیچیده است ، اما با پیشرفت علم و استفاده از آزمونهای مختلف آماری و اقتصاد سنجی ، بانکها و مؤسسات مالی درصدد کمی کردن مفاهیم کیفی ، جهت کنترل بهتر آن هستند . اندازه گیری ریسک به میزان پذیرش سوی بانک و روشهای رتبه بندی آن بستگی دارد. . در مورد ریسک اعتباری نسبت به سایر ریسکها یک چالش مهم آن نیاز به داده های تاریخی است.وجود پایگاه داده ، اطمینان از صحت اطلاعات و مطالعه روند تغییرات از ضروریات این حوزه به شمار می رود. - کوپمن و دیگران، - 2009
❖ اندازه گیری ریسک اعتباری در اکثر مکانیزم ها یک فرایند دو مرحله ای به شرح زیر است:
الف - روشهای رتبه بندی ریسک اعتباری متقاضی: سطح ریسک اعتباری بالقوه یک مشتری ، اغلب به وسیله مدلهای رتبه بندی اعتباری داخل بانک ارزیابی می شود . این مدلها معمولا با استفاده از داده های تاریخی ، مقطعی و روشهای آماری به تعیین قدرت بازپرداخت تسهیلات درخواستی متقاضی می پردازند . با استفاده از این روشها احتمال نکول مشتری بانک ، با توجه به عوامل تأثیرگذار بر آن ، به دست می آید که در پایان مشتریان بر حسب این احتمالات رتبه بندی می شوند .
ب - روش مدیریت ریسک اعتباری : این روش ، پس از اعمال روشهای رتبه بندی در سطح افراد به محاسبه ریسک اعتباری در سطح موسسه می پردازد . به عبارت بهتر بایتی برای اعتباردهنده مشخص باشد که به هر متقاضی، چند درصد از سرمایه بانک تخصیص داده شده و درکل تسهیلات اعتباری چه درصدی از پرتفوی بانک را تشکیل داده است. - - نکته مهم دیگر در این حوزه به فراهم ساختن بسترهای آماری و اطلاعاتی مورد نیاز بر می گردد. به عبارت بهتر تمامی موجودات ، اشیاء و ارگانهای طبیعی در مقابل تغییرات از خود واکنش نشان می دهند ، بانکها نیز از این قاعده مستثنا نیستند و در مقابل تشکیل سیستم کنترل ریسک مقاومت می کنند .
