بخشی از مقاله
عوامل داخلی موثر بر سودآوری شعب در بانک (مطالعه موردی: شعب بانک پارسیان
استان تهران)
چکیده
در ایران نقش بازارهای پولی ( بانک ها ) در تامین مالی بخش های مختلف اقتصادی به مراتب قوی تر و پررنگ تر از بازارهای سرمایه ( بورس اوراق بهادار ) می باشد، بنابراینبا توجه به نقش برجسته بانک ها در اقتصاد کشور ، ارزیابی عملکرد آنها می تواند از اهمیت فوق العاده ای برخوردار باشد. سودآوری از جمله عوامل تاثیرگذار در ارزیابی عملکرد بانک ها به حساب می آید . عوامل مؤثر بر سودآوری بانک ها را می توان به عوامل داخلی ( تحت کنترل مدیریت بانک ها ) و عوامل خارجی ( خارج از کنترل مدیریت بانک ها ) تقسیم نمود. هدف اصلی پژوهش حاضر مطالعه و بررسی نحوه تاثیرگذاری عوامل داخلی مؤثر بر سودآوری شعب بانک پارسیان در استان تهران می باشد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش از نوع روش توصیفی ـ تحلیلی است. به لحاظ ارتباط بین متغیرها ، پژوهش حاضر از نوع همبستگی و زیرشاخه ی تحلیل رگرسیون می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی 60 شعبه بانک پارسیان استان تهران و قلمرو زمانی آن نیز سالهای1387لغایت 1391 می باشد. داده های مورد نیاز این پژوهش از طریق پرسشنامه و صورتهای مالی شعب بانک پارسیان استان تهران استخراج گردیده است. روشهای آماری مورد استفاده برای آزمون لیون،لین،چو( (LIC و آزمون ایم ، پسران و شیم (IPS) و تحلیل همبستگی و رگرسیون بوده که از طریق نرم افزار EVIEWS اجرا و محاسبه شده اند. در این پژوهش متغیر وابسته سودآوری و متغیرهای مستقل عبارتند از : میزان سپرده ها ، میزان تسهیلات اعطایی ، شاخص های مدیریت نقدینگی ، مدیریت هزینه ها ، طبق نتایج این پژوهش ، متغیرهایی همچون : مدیریت هزینه ها ، وتسهیلات اعطایی در مقایسه با سایر متغیرها از یک ارتباط مثبت و معنی دار بسیار قوی با متغیر سودآوری برخوردار می باشند . در نهایت ، با توجه به نتایج حاصله ، یک سری راهکارهای عملی برای افزایش سودآوری بانک ها علی الخصوص بانک پارسیان پیشنهاد گردیده است.
واژگان کلیدی : بانک پارسیان ، سودآوری ، مدیریت نقدینگی ، تسهیلات ،سپرده ها مدیریت هزینه ها
مقدمه:
امروزه در مقایسه با دو بخش دیگر اقتصاد ( صنعت و کشاورزی ) ، سهم قابل توجهی از کل اقتصاد به بخش خدمات تعلق داشته و در بخش خدمات نیز بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری از نقش برجسته و ممتازی برخوردارند. هر فعالیتی که مستلزم کسب سرمایه و منابع مالی باشد ، بی تردید به دخالت بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری نیازمند است. به همین دلیل بانک ها بخشی مهم و اثرگذار از فعالیتهای اقتصادی و بازرگانی را در سراسر جهان تشکیل می دهند. اکثر افراد و مؤسسات برای سپرده گذاری یا استقراض از بانک ها استفاده می کنند. بانک ها از طریق رابطه ی نزدیکی که با مراجع نظارتی و دولتها دارند و مقرراتی که دولتها در مورد آنها وضع می کنند نقشی اساسی را در حفظ اعتماد عمومی به سیستم پولی ایفا می کنند. به این ترتیب ، نسبت به سلامت اقتصادی بانک ها به ویژه توانایی پرداخت تعهدات ، نقدینگی و میزان نسبی ریسکی ( خطری ) که متوجه عملیات گوناگون آنهاست علاقه ای فراگیر و قابل توجه وجود دارد.
از طرفی بانک ها ، بنگاه های اقتصادی هستند که ریشه در ساخت و ساز اقتصاد بخش خصوصی دارند و مشابه دیگر بنگاه های تولیدی در اقتصاد ، تحت برنامه و هدف حداکثر کردن سود می توانند خدمات خود را به صورت بهینه عرضه کنند. از نگاه مؤسسین و سهامداران ، بانک یک موسسه تجاری است که برای کسب سود از طریق انجام معاملات پولی و اعتباری به وجود آمده است. از نظر این گروه کوشش مدیران بانک باید متوجه تامین حداکثر منافع ممکن باشد. لذا بررسی عوامل مؤثر در سودآوری بانک ها با توجه به گستردگی شعب بانک ها و رشد روز افزون بانک های خصوصی و مؤسسات مالی و اعتباری در سراسر کشور و به دنبال آن حضور در بازار رقابتی ، امروزه به عنوان یک نیاز تلقی می گردد ( عونی،23،(1388
بانک ها به عنوان واسطه منابع پولی در کنار نهادهای سرمایه گذاری مانند بورس و بیمه از ارکان اصلی بازارهای مالی شمرده می شوند. آنها یکی از عوامل مهم سیاستهای پولی و مجریانی برای تصمیم های اقتصادی بانک مرکزی هستند. بانک ها با قبض و بسط اعتبارات بانکی و هدایت وجوه از بخشی به بخش دیگر ، گذشته از کمک به تثبیت اقتصاد در سطح کلان ، نقش مؤثری در تنظیم بخشهای اقتصادی نیز بر عهده دارند. به دلیل عدم توسعه لازم بازار سرمایه در اقتصاد ایران ، بانکداری از اهمیت بیشتری برخوردار است و در عمل این بانک ها هستند که عهده دار تامین مالی بلند مدت می باشند(شادکام ، 1380 ، .(37 امروزه بانک ها خدمات متنوعی به مشتریان خود ارائه می دهند ، طیف این خدمات از جذب سپرده ها و اعطای تسهیلات تا خدمات نوینی که از طریق شبکه جهانی اینترنت عرضه می گردد را شامل می شود. افزایش کارایی و ارائه خدمات متنوع در حداقل زمان ممکن از جمله انتظاراتی است که شبکه بانکی کشور پیوسته با آن مواجه بوده و در این راستا اقداماتی از قبیل پیاده سازی طرح شتاب( شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی) و بانکداری الکترونیکی در سیستم بانکی کشور طراحی و به مرحله اجرا گذاشته شده است. نظام بانکی از طریق هدایت منابع به بخش های تولیدی و خدماتی می تواند ضمن ایجاد تولید ، اشتغال و ایفای مسئولیت های اجتماعی خود زمینه رشد و توسعه اقتصادی کشور را فراهم می نماید. حوزه فعالیت بانک ها در سه بخش تجهیز منابع ، تخصیص منابع و ارائه خدمات می باشد. لذا بررسی و شناسایی عملکرد بانک ها در اجرای هر یک از وظایف مذکور می تواند طیفی از نقاط قوت و ضعف موجود در بانک ها را ارائه دهد. از آنجایی که بانک ها نیز همانند سایر
بنگاه های اقتصادی به دنبال سودآوری هستند ، برای دستیابی به این هدف مهم ، شناخت متغیرهای اثرگذار ضروری می باشد. عوامل مؤثر در فرآیند سودآوری بانک ها به دو دسته کلی عوامل داخلی و خارجی تقسیم می گردند. عوامل داخلی تحت کنترل مدیریت شعب بانک و عوامل خارجی خارج از کنترل مدیریت و تحت تاثیر محیط کلان می باشند. همانگونه که ذکر گردید عوامل داخلی در اختیار مدیریت شعب قرار داشته و لذا این عوامل عمدتا منعکس کننده سیاست ها و تاکتیک های مدیریتی که در حوزه های تخصیص منابع ، مدیریت دارائی ها و بدهی ها ، مدیریت نقدینگی و مدیریت هزینه نمایان می گردد ، می باشند( عونی،1387، ( 25
همچنین گسترش بازارهای جهانی و افزایش رقابت در بازارهای خدمات مالی ، سودآوری این صنعت را تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به اینکه سودآوری یکی از کارکردهای مهم بانک به عنوان واسطه مالی می باشد و از آنجایی که یک بانک سودآور توان بیشتری برای مقابله با شوکهای منفی بازار را داراست، لذا توجه به شاخص سودآوری به عنوان یکی از شاخص های ارزیابی عملکرد در بانک ها و اهمیت نقش آن در تصمیمات مرتبط با نحوه تجهیز منابع ، تامین مالی و همچنین چگونگی تخصیص منابع ، ضروری است. بنابراین بانک ها بایستی با بررسی عوامل مرتبط با سودآوری شعب خود موجبات افزایش توان رقابت پذیری و سازگاری با تغییرات محیط کلان را فراهم آورند. با توجه به اینکه تنها عوامل داخلی تحت کنترل مدیریت شعب قرار دارند ، لذا این پژوهش بر شناسایی و تجزیه و تحلیل عوامل داخلی مؤثر در سودآوری شعب بانک و به طور موردی در شعب بانک پارسیان استان تهران متمرکز گردیده است و به دنبال ارائه راهکارهایی جهت افزایش کارایی و سودآوری شعب برای مدیران این بانک می باشد.
ادبیات نظری پژوهش:
جهان مالی و دنیای بانکداری با سرعتی وصف ناپذیر در حال تحول و تکامل است. بانک های منطقه ای ، ملی و بین المللی در رقابت شدید با یکدیگر و درجهت بسیج منابع بانکی و ارائه خدمات گوناگون به مشتریان اعم از سپرده گذاران و دریافت کنندگان وام و تسهیلات ، گوی سبقت را از یکدیگر می ربایند. در حالی که مدیران علاقمند به مشخص کردن نتایج تصمیمات مدیران قبلی می باشند ، توجه قانون گذاران بانکی معطوف به سلامتی و امنیت سیستم بانکی بوده و با سعی در حفظ اعتماد عموم بر وضعیت بانک ها ، در جهت مشخص نمودن بانک هایی که مشکلات سختی را تجربه می نمایند ، ناظر می باشند. بانک ها برای رسیدن به اهداف و همچنین برای اطمینان از تداوم حیات خود احتیاج دارند که سود خود را حداکثر کنند. افزایش سود بانک از طریق افزایش درآمدها و کاهش هزینه ها امکان پذیر است. بنابراین شناخت متغیرهای اثرگذار بر آنها را مورد توجه قرار می دهند. آنچه مسلم است منابع و مصارف بانک به عنوان اجزای تاثیرگذار بر صورت های سود و زیان تحت نفوذ عوامل مختلف داخلی و خارجی قرار گرفته که درک آنها توسط عاملان شبکه بانکی بسیار مهم می باشد. شناخت متغیرهای اثرگذار بر سودآوری بانک ها در ادبیات اقتصادی در چند دهه اخیر مورد توجه بسیاری از اقتصاددانان و مهندسین مالی قرار گرفته است لکن این مسئله با توجه به ساختار دولتی شبکه بانکی در داخل کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این راستا شناسایی این متغیرها با استفاده از تجارب دیگر اقتصاددانان در جهت بسط و توسعه شبکه بانکی به عنوان یکی از اهرم های اصلی توسعه ، باید مورد توجه قرار گیرد
از طرفی تجزیه وتحلیل درآمدها ، ارزیابی ارزیابی عملکرد بانک ها و مؤسسات مالی تابع چارچوبی خاص و کاملا متفاوت از شرکت ها و سایر مؤسسات انتفاعی است. هرچند پرداختن به این مقوله پراهمیت در سیاستگذاری ها و تدوین استراتژی بانک ها در ایران با توجه به دولتی بودن نظام بانکی و کمرنگ بودن ریسک ورشکستگی چندان مورد توجه قرار نگرفته است ، لیکن از دوره برنامه سوم توسعه کشور و با پیدایش بانک های خصوصی و افزایش رقابت در این عرصه ، بویژه با توجه به اینکه بانک های خصوصی خود را مجبور به حضور در فعالیت ها و فرصت های کمتر سودآور نمی بینند ، لازم است بانک های دولتی از طریق ارزیابی لحظه به لحظه فعالیت ها و عملکرد و شناسایی نقاط قوت و ضعف خود ، آمادگی لازم برای رویارویی با چالش های پیش رو را در خود ایجاد کنند.
لذا باتوجه به مطالب ذکر شده میتوان در یک طبقه بندی کلی می توان درآمدها و هزینه های بانک را به شرح ذیل عنوان نمود :
الف) منابع عمده درآمد بانک عبارتند از : درآمد خالص ناشی از اعطای تسهیلات ، درآمد حاصل از کارمزد( از طریق ارائه خدمات به دست می آید مانند ضمانت نامه ها ، اعتبارات اسنادی و .. )
ب) هزینه های عمده بانک عبارتند از : هزینه های عملیاتی ، هزینه های پرسنلی اداری ، هزینه های ذخایرناشی از مطالبات سوخت شده(هزینه های مطالبات مشکوک الوصول)
صورتهای مالی محصول نهایی سیستم گزارشگری مالی است. از مهم ترین اهداف تهیه صورتهای مالی مفید بودن آن برای طیفی وسیع از استفاده کنندگان اعم از درون سازمانی و برون سازمانی جهت اخذ تصمیم های معقول است. لیکن با توجه به دشوارتر بودن دسترسی استفاده کنندگان برون سازمانی به اطلاعات مربوط به شرکت ها نسبت به استفاده کنندگان درون سازمان ، سیستم حسابداری مالی بر ارائه اطلاعاتی سودمند در قالب صورتهای مالی برای استفاده کنندگان برون سازمانی تاکید می نماید. درمجموعه صورتهای مالی سود حسابداری از جایگاهی ویژه برخوردار است ؛ چرا که همواره به عنوان راهنمایی جهت اتخاذ تصمیمات سرمایه گذاری و معیاری برای سنجش کارایی مدیران در کانون توجه استفاده کنندگان از صورتهای مالی قرار داشته است( صفائیان ریزی ، محمد ، و دیگران ، پاییز 1388 ، ص .(71
شناسایی عوامل موثر بر سودآوری بانک ها1
1ـ عوامل داخلی
عوامل داخلی عواملی هستند که تحت کنترل مدیریت بانک می باشند. تعدادی از آنها عبارتند از :
.1مدیریت نقدینگی:1 مدیریت نقدینگی به معنای توانایی بانک برای ایفای تعهدات مالی خود در طول زمان است. مدیریت نقدینگی یکی از بزرگترین چالش هایی است که سیستم بانکداری با آن روبروست. دلیل اصلی این چالش آن است که بیشتر منابع بانک ها از محل سپرده های کوتاه مدت تامین مالی می شود. علاوه بر این ، تسهیلات اعطایی بانک ها صرف سرمایه گذاری در دارایی هایی می شود و درجه نقدشوندگی نسبتا پایینی دارند. مدیریت نقدینگی نیز مانند دیگر مدیریتها ، تقابلی بین ریسک و بازدهی است. (احمدپور ، 1387 ، 48 ـ .(44
.2مدیریت هزینه: 2 هدف نهایی هر بنگاه اقتصادی عبارت است از افزایش ارزش برای سهامداران به واقع در شرایط نوین کسب و کار موفقیت پایدار بنگاه در گرو ارزش آفرینی برای سهامداران است، زیرا صاحبان سرمایه آنجا سرمایه گذاری می کنند که بازده مورد انتظار را به دست می دهد. برای افزایش سودآوری و در نتیجه ارزش آفرینی برای سهامداران راه های مختلفی وجود دارد. گرچه ایجاد ساختار مناسب سرمایه و بهبود پرتفوی بنگاه رایج ترین اقدام برای افزایش ارزش آفرینی است اما منشا مهم دیگر سودرسانی عبارت است از اعمال مدیریت بر هزینه ها توسط واحدهای مختلف سازمان( فخاریان ، 43 ، .(159
تاکید سیستم مدیریت هزینه بر فعالیت های بنگاه اقتصادی است. این تاکید برای دستیابی به هدف تولید محصولات و خدمات با کیفیت و با حداقل بهای تمام شده ، حائز اهمیت بسیار است( رضاییان ،1389، .(12
.3ترکیب بدهی ها ( سپرده ها ) : یکی از عوامل مهم برای بقا و ماندگاری سازمان هایی همچون بانک جذب هر چه بیشتر منابع مالی و به عبارتی جذب سپرده های مختلف و بکارگیری بهینه این منابع در امور خدماتی ، بازرگانی ، صنعتی و زیربنایی جامعه است که در این میان هم بانک و هم مشتری بانک منتفع شده و چرخ های اقتصادی کشور نیز به حرکت در می آیند. بانک ها با افتتاح حسابهای مختلف و قبول پس اندازها، سپرده های کوتاه مدت و بلندمدت ، ضمن نگهداری وجوهات به عنوان یک خدمت برای مشتریان خود ، با استفاده از نیروی کار فیزیکی ، اقدام به پرداخت تسهیلات ، سرمایه گذاری مستقیم و سایر خدمات بانکی می نمایند. از مهمترین وظایف بانک ها تامین نقدینگی اشخاص حقیقی و حقوقی برای سرمایه گذاری در زمینه های مختلف و خریدهای مصرفی آنها می باشد( شادکام ، 1387 ، .(94
.4ترکیب دارایی ها ( تسهیلات اعطایی ) : اعطای تسهیلات اعتباری از اصلی ترین زمینه های فعالیت و عمده ترین منابع تامین درآمد بانک هاست. رشد و توسعه اقتصادی بدون افزایش کمی عامل » سرمایه « به عنوان یکی از عوامل تولید ممکن نیست و چون برای تمامی اشخاص ( حقیقی و یا حقوقی ) به دلائل مختلف مقدور نیست که در کلیه موارد و مراحل فعالیت خود بتوانند از امکانات و منابع پولی شخصی جهت تامین نیازهای موجود استفاده نمایند و علاوه بر این ، دریافت ها و پرداخت های واحدهای اقتصادی نیز به ندرت با هم انطباق می یابند لذا ناگزیر برای استفاده از تسهیلات و منابع لازم به مؤسسات مالی و اعتباری که مهمترین آنها بانک ها می باشند، روی می آورند( هدایتی ، 1372، .(11 - 10
- 2 عوامل خارجی
عوامل خارجی عواملی هستند که خارج از کنترل مدیریت بانک قرار دارند. تعدادی از این عوامل عبارتنداز:
(1 تورم :1 تورم به عنوان یکی از اساسی ترین معضلات اقتصادی ، در طول حیات اقتصادی هر کشور شناخته می شود. تورم ، افزایش مداوم در سطح عمومی قیمت ها یا کاهش مستمر در قدرت خرید پول یک کشور است و اساسا پدیده ای نامطلوب در اقتصاد به شمار می آید که هزینه های جدی برجامعه تحمیل می نماید. این پدیده در سطوح بالا علاوه برآنکه نظام قیمتها را مختل می کند ، موجب کاهش پس اندازها ، از بین رفتن انگیزه های سرمایه گذاری ، تحریک فرار سرمایه از بخشهای دولتی به سمت فعالیتهای سفته بازی و در نهایت کند شدن رشد اقتصادی خواهد شد.
اگر تورم کاملا پیش بینی شده و نرخ های بهره با توجه به آن تنظیم شده باشند ، در نتیجه افزایش درآمدهای آنها سریع تر از افزایش هزینه ها می شود و این یک تاثیر مثبت بر سودآوری بانک دارد. اما اگر تورم پیش بینی نشده باشد پس احتمال این وجود دارد که هزینه های بانک سریع تر از درآمدهای آن افزایش یابد و از این رو بر سودآوری تاثیر معکوس داشته باشد( حسن باقری ، 1385 ، .(11
(2 سیاست های بانک مرکزی: سیاست های پولی انبساطی و انقباضی نیز می تواند تاثیر بالقوه در سودآوری بانک داشته باشد. نرخ بهره، یکی از ابزارهای پولی است که نقش مهمی در فعالیتهای اقتصادی دارد؛ به گونه ای که حلقه ارتباطی و انتقالی سیاست پولی به بخش واقعی اقتصاد محسوب می گردد. این نرخ در نظامهای پولی متکی بر بانکداری رایج اقتصادی آزاد در قالب عرضه و تقاضا برای منابع مالی قابل استقراض و سیاست های اقتصادی بانک مرکزی تعیین می گردد. در عین حال دستیابی به محیط و شرایط اقتصاد کلان باثبات ، نیازمند شتاب بخشیدن به رشد اقتصادی و حفظ آن است. لذا اجرای سیاست های مناسب کلان اقتصادی ، نقش مؤثری بر رشد سرمایه گذاری ها دارد که در میان سیاست های پولی و مالی در ثبات بخشیدن اقتصاد ، جایگاه خاص دارند(ازوجی ، 1386 ، .(120
(3 چرخه تجاری :1 در دوره رکود اقتصادی، بانک ها وام دادن را کاهش می دهند؛ چون چنین دوره هایی معمولا با افزایش ریسک همراه هستند. بنابراین سود ناخالص نیز کاهش می یابد اما در دوره رونق اقتصادی، تقاضا برای اعطای تسهیلات به طور قابل توجهی تقویت شده و سود ناخالص نیز بیشتر می شود. از این رو درآمدها می تواند سریع تر از هزینه هایی که منجر به افزایش سود می شوند ، رشد کنند ؛ در حالیکه ممکن است در طول دوران رکود اقتصادی عکس این صادق باشد .(Athanasoglou et al.2008.129)
(4 تولید ناخالص داخلی: GDP2 تولید ناخالص داخلی عبارت است از کل ارزش تولیدات کالاها و خدمات در یک کشور به قیمت بازار طی یک دوره زمانی خاص ( معمولا یک سال ) است. معمولا درآمد سرانه به عنوان معیاری برای تعیین سطح زندگی در یک کشور به کاربرده می شود. درآمد سرانه بنا به تعریف برابر است با مبلغ کل تولید ناخالص داخلی تقسیم بر تعداد افراد در هر کشور. معمولا زمانی که GDP کمتر از روند مورد انتظار باشد ، سود کاهش می یابد و اگر GDP بیشتر از روند مورد انتظار باشد انتظار داریم که سودها افزایش یابد ( .( Athanasoglou et al.2008.pp129
(5 سهم بازار از کل شبکه بانکی : سهم بازار می تواند به عنوان یک معیار رقابتی در بین بانک ها باشد. پس یک تغییر در سهم بازار می تواند در سود بالقوه بانک مؤثر باشد. معیار سپرده از کل سپرده بانک ها می تواند به عنوان معیار سهم بازار بانک بیان شود.
فرضیات پژوهش :
1. بین میزان سپرده ها و سودآوری شعب بانک رابطه ی معنی داری وجود دارد.
2. بین میزان تسهیلات پرداختی و سودآوری شعب رابطه ی معنی داری وجود دارد.
3. بین مدیریت نقدینگی و سودآوری شعب رابطه ی معنی داری وجود دارد.
. 4 بین مدیریت هزینه ها و سودآوری شعب رابطه ی معنی داری وجود دارد.
