بخشی از مقاله
چکیده:
هدف محوری این پژوهش بررسی ارتباط سودآوری و ریسک در صنعت بانکداری ایران است. در این پژوهش به منظور ارزیابی سودآوری بانک از دو نسبت بازده داراییها و حقوق صاحبان سهام استفاده شده و سپس برای شناسایی تأثیر ریسکهای اعتباری، عملیاتی و نقدینگی بر سودآوری نظام بانکی، به منظور انتخاب روش آزمون پارامتریک و ناپارامتریک به آزمون نرمال بودن دادهها پرداخته شد و سپس با توجه به نرمال بودن متغیر وابسته، اقدام به آزمون فرضیات تحقیق گردید. بدین منظور یک دوره زمانی 7 ساله 1388 - - 1394 را به عنوان قلمرو زمانی پژوهش انتخاب نموده و تعداد 28 بانک در این بازه زمانی مورد آزمون قرار گرفته است. یافتههای پژوهش بیانگر آن است که ارتباطی معنادار میان ریسک اعتباری، عملیاتی، نقدینگی و سودآوری در نظام بانکی ایران وجود دارد.
مقدمه:
یکی از ابزارهای لازم و مؤثر برای توسعه اقتصادی کشور، وجود نظام بانکی کارآمد است. بانکها نبض فعالیتهای مالی هستند و وضعیت حاکم بر آنها میتواند تأثیر مهمی بر سایر بخشهای اقتصادی یک جامعه داشته باشد. بانکها با سازماندهی و هدایت دریافتها و پرداختها، مبادله-های تجاری و بازرگانی را تسهیل کرده و موجب گسترش بازارها، رشد و شکوفایی اقتصادی میشوند.
با این حال، در سالهای اخیر صنعت بانکداری به دلایل مختلفی از قبیل خطر یا هزینههای ناشی از نوسانهای نرخ بهره، تورم، ارز و یا بازپرداخت نشدن تسهیلات پرداختی با چالشهای متعددی روبرو شدهاند. تداوم و شدت چنین چالشهایی برای صنعت بانکداری در دنیا و کشورها بحرانهای متعدد اجتماعی را رقم زده است. وجود چنین پیامدهایی، مسئولان نهادهای نظارتی و اجرایی سیستمهای مالی را بر آن داشته است تا مدیریت ریسک نهادهای مالی و به خصوص بانکها را با جدیت بیشتر و کارشناسانهتری مورد توجه قرار دهند
به تبع این مساله، آگاهی از میزان اثرگذاری ریسکهای مهم بانکی بر عملکرد نظام بانکی با هدف مدیریت ریسکهای مذکور و پیامدهای نامطلوب آنها حائز اهمیت است. بانکها با اشکال مختلف ریسک رو به رو هستند که از میان آنها ریسک اعتباری، ریسک عملیاتی و ریسک نقدینگی بیشترین لطمه را بر پیکر بانکها وارد میکند ریسک اعتباری به این دلیل در نهادهای پولی و اعتباری حائز اهمیت و حساسیت است که منابع به کار گرفته شده برای تخصیص، در حقیقت بدهی نهاد پولی به سهامداران، مردم و بانکهاست که به جریان نیفتادن آن میتواند اعتباردهی و قدرت تأدیه بدهی نهاد پولی را تضعیف کند.
شایان ذکر است که تاکنون مطالعههای گوناگونی برای ارزیابی سودآوری بانکها بااستفاده از روشهای مختلف انجام شده است ولی پژوهش-هایی که تأثیر ریسکهای متنوع را بر سودآوری مقایسه کرده باشند، بسیار اندک است. لذا پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخ به این سوال است که ریسک اعتباری، ریسک عملیاتی و ریسک نقدینگی چه تأثیری بر سودآوری سیستم بانکی دارد؟ بنابراین در ابتدا برای مشخص شدن موضوع به پیشینه پژوهش، سپس مبانی نظری و در نهایت به برآورد و جمعبندی یافتههای پژوهش پرداخته میشود.
پیشینه پژوهش
آذر پندار - - 1393 به بررسی ارتباط بین ریسک نقدینگی و اعتباری در صنعت بانکداری ایران طی دورهی زمانی 1382 1391 پرداخته است. نتایج مطالعهی وی نشان داد بین ریسک اعتباری و ریسک نقدینگی ارتباط منفی وجود دارد و این رابطه از سمت ریسک اعتباری به ریسک نقدینگی شدیدتر است. به عبارتی اثرهای متغیر ریسک اعتباری به عنوان یک متغیر غالب در این ارتباط مطرح است و به اصطلاح اثرهای آن به عنوان پدیدهی چشمگیری بروز خواهد کرد.
شهیکی و همکارانش - 1392 - در پژوهش خود به بررسی تأثیر ریسک نقدینگی بر ضریب سودآوری سیستم بانکداری ایران طی سالهای 1390-1382 پرداختهاند. در این پزوهش دو دسته از متغیرها مطرح است. دسته اول متغیرهای مربوط به شاخص اندازهگیری ریسک نقدینگی به عنوان متغیر مستقل و متغیر نوع دوم، متغیر سودآوری که بهعنوان متغیر وابسته مطرح است. در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل دادهها و آزمون فرضیهها از آمار استنباطی و روش رگرسیونی پانل دیتا مدل GLS لستفاده گردیده است. نتایج نشان میدهد که ارتباط مثبت و معناداری بین شاخصهای اندازهگیری ریسک نقدینگی شامل موجودی نقد بهمجموع سپردهها و مطالبات از بانک مرکزی به مجموع سپردهها و سودآوری وجود دارد.
پژوهش شوالپور و اشعری - - 1392 تأثیر ریسک اعتباری بر سودآوری بانکها در ایران را مورد بررسی قرار داده که برای اندازه گیری ریسک اعتباری از نسبتهای تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات و ذخیره مطالبات مشکوکالوصول به کل تسهیلات استفاده شده است. همچنین سودآوری با استفاده از دو نسبت بازده داراییها و بازده حقوق صاحبان سهام اندازهگیری شده است.
نمونه پژوهش شامل پانزده بانک و مؤسسه اعتباری تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران طی دوره زمانی 82 تا 88 است. نتایج پژوهش نشان میدهد، بین ریسک اعتباری و سودآوری بانکها رابطه منفی معناداری وجود دارد. رابطه یاد شده را میتوان اینگونه تشریح کرد که با افزایش ریسک اعتباری، هزینه بانکها افزایش یافته، بنابراین سود آوری آنها کاهش مییابد. با توجه به نتایج پژوهش میتوان نتیجه گرفت که مدیران سیستم بانکی برای افزایش سودآوری میبایست ریسک اعتباری مجموعهی تحت مدیریت خود را کنترل کنند.
خوش سیما و شهیکیتاش - 1391 - در پژوهش خود به بررسی تأثیر ریسکهای اعتباری، عملیاتی و نقدینگی بر کارایی نظام بانکی ایران پرداختند. به منظور ارزیابی کارایی و رتبهبندی بانکها، انتخاب مدل بهینه و سپس شناسایی تأثیر ریسکهای اعتباری، عملیاتی و نقدینگی بر کارایی نظام بانکی، از دو رویکرد پارامتریک با مبنای اقتصادی و ناپارامتریک با مبنای بهینهسازی ریاضی استفاده شده است.
در این راستا 15 بانک به عنوان جامعه آماری پژوهش طی سالهای 89 1384 مورد مطالعه قرار گرفته است. یافتههای پژوهش بیانگر تفاوت دو روش پارامتریک و ناپارامتریک در ارزیابی کارایی و رتبهبندی بانکها و برتری نسبی روش - SFA پارامتریک - نسبت به - MEA ناپارامتریک - می-باشد. همچنین یافتههای مقاله بیانگر آن است که ارتباطی معنادار میان ریسک اعتباری، نقدینگی و کارایی در نظام بانکی ایران وجود دارد.
سعید و زاهد - - 2016، در مطالعهای به دنبال تحلیل ریسک اعتباری بر سودآوری پنج بانک تجاری بزرگ بریتانیا بود. برای اندازه گیری سودآوری، دو متغیر وابسته ROA و ROE در نظر گرفته شده در حالی که دو متغیر ریسک های اعتباری عبارت بودند از: حذف دارایی خالص و وام های معوقه .
چند تحلیل آماری روی داده های بانکی سال های 2007 تا 2015 انجام شد تا بازه زمانی بحران مالی را پوشش دهیم. مشخص شد که شاخص های ریسک اعتباری رابطه مثبتی با سودآوری بانک ها دارند. این بدان معناست که حتی پس از تاثیرات عمیق بحران اعتباری در سال 2008، بانک ها در بریتانیا، ریسک های اعتباری را می پذیرند و از نرخ بهره، فی، و کمیسیون ها و غیره بهره می برند. نتایج همچنین نشان می دهد که اندازه بانک، اهرم و رشد بصورت مثبت با هم دیگر رابطه دارند، و بانک ها پس از بحران مالی به سودآوری رسیدند و در طول چند سال، یاد گرفتند که چطور به ریسک اعتباری بپردازند.
یونگ تان - 2016 - ، در مطالعهای با بررسی تأثیرات ریسک و رقابت بر سودآوری در صنعت بانکداری چین - بانکهای دولتی، سهامی و تجاری شهری - در دوره 2013 2011 تحت یک برآوردگر سیستم گشتاورهای تعمیم یافته - GMM - یک مرحلهای، در ادبیات تجربی این حوزه، کمک میکند. نتایج هیچ یافته مستحکمی در مورد اثرات رقابت و ریسک بر سودآوری بانک نشان نمیدهد، در حالیکه مشخص شد که سودآوری بانک چینی تحت تأثیر مالیات، هزینه سربار، بهرهوری نیرویکار و تورم قرار دارد. این مطالعه پیامدهای سیاسی برای صنعت بانکداری چینی و انواع مالکیت بانکهای تجاری چینی دارد.
آبدیفار و همکاران - - 2010 درباره ریسک و ابزارهای پایداری در بانکداری اسلامی با استفاده از یک مدل شبیهسازی و نمونه 456 بانک از 22 کشور بین سالهای 2001 و 2008 تحقیق کردند. آنها دریافتند که بانکهای اسلامی ابزارهای ریسک اعتباری و ریسک ورشکستگی مشابهی با سایر بانکها دارند. یعنی سیاستهای تعیین نرخ بهره باعث افزایش ریسک اعتباری مشتریان میگردد.
آرورا و آگاروال - - 2009 درباره ریسک بانک در بانکهای تجاری تحقیق کردند. هدف این تحقیق شناسایی همه ریسکهای ممکنی است که بانک با آن روبرو میگردد؛ که عبارتند از: ریسک سرمایه، ریسک اعتباری، ریسک بازار، ریسک نقدینگی، ریسک عایدات، ریسک مدیریت و سایر ریسکها. این تحقیق به مدلهای کاهش ریسک و مدیریت ریسک در بانکها پرداخته است.
فلامینی، مکدونالد و شوماخر - - 2009، به بررسی عوامل مؤثر بر سودآوری بانکها در 41 کشور مختلف پرداختند.نمونه مورد بررسی پژوهش ایشان شامل 389 بانک بود. نتایج پژوهش مبین آن است که ریسک اعتباری و اندازه بانک از مهمترین عوامل مؤثر بر سودآوری بانکها هستند.
کوسمیدو - - 2008 با استفاده از یک مدل رگرسیون خطی، به بررسی تأثیر ریسک اعتباری بر سودآوری بانکهای یونانی طی سالهای 1990 تا 2002 پرداخت. نمئنه مورد بررسی وی شامل 23 بانک بوده است. کوسمیدو برای اندازهگیری سودآوری و ریسک اعتباری، به ترتیب شاخص-های نسبت بازده داراییها و نسبت ذخیره مطالبات مشکوکالوصول را برگزید. نتایج پژوهش وی مبین رابطهی منفی معنادار بین ریسک اعتباری منجر به کاهش سودآوری بانکها میشود. پس بانکها میتوانند از طریق کنترل و نظارت مؤثر ریسک اعتباری، سودآوری خود را افزایش دهند، مطابقت میکند.
آبوریمه - - 2008 بیان میدارد، سودآوری بانک به توانایی آن در پیشبینی، اجتناب و کنترل ریسکهای فراروی آن بستگی دارد؛ بنابراین، در تصمیمهای تخصیص منابع، بانکها میبایست ریسک انواع مختلف داراییها را نیز لحاظ کنند. کیفیت پایین داراییها و سطح پایین نقدینگی دو عامل اصلی ورشکستگی بانکها هستند - آبوریمه، . - 2008
ریسکهای تأثیرگذار بر سودآوری
کسب و کار اصلی یک بانک جذب منابع مالی و ارائه تسهیلات به کمک آن منابع یا سرمایهگذاری آنهاست. سرمایهگذاری بدون ریسک نیست
