بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه به منظور بررسی اثر مدیریت تاخیري چرا و چراي آزاد و همچنین زمان نمونه برداري و جهت شیب بر مقادیر کربن آلی و نیتروژن کل خاك در حوضه زوجی گنبد انجام شد. از جهتهاي مختلف شیب در دو منطقه چراي آزاد و چراي تاخیراز عمق 0- 10 سانتیمتري خاك در دو فصل بهار و پاییز نمونه برداري صورت گرفت. سپس کربن آلی و نیتروژن کل هر یک از نمونهها اندازهگیري شد. مقدار کربن آلی و نیتروژن کل خاك در منطقه چراي تاخیري و جهت شمالی بیشتر از منطقه چراي آزاد و جهت جنوبی بودند و بین آنها در سطح 1 درصد آماري تفاوت معنیداري مشاهده گردید. نسبت C/N رفتار متفاوتی نسبت به کربن آلی و نیتروژن کل داشت. مقادیر C/N در حوضه با چراي آزاد و جهت شمالی بیشتر از حوضه با مدیریت چراي تاخیري و جهت جنوبی بود. بنابراین مدیریت تاخیري چرا میتواند بهترین گزینه براي مدیریت کربن آلی خاك در مراتع منطقه مورد بررسی باشد.
واژگان کلیدي: مرتع، مدیریت تاخیري چرا، کربن آلی خاك، نیتروژن کل
١- مقدمه
مراتع نزدیک 50 درصد از زمینها و بیش از یک سوم کربن رو و زیرزمینی را به خود اختصاص دادهاند و تامین کننده قسمت عمده علوفه مصرفی دامهاي جهان میباشند. مراتع از لحاظ تولید و حفظ منابع آب، خاك و پوشش گیاهی بسیارحائز اهمیت میباشند. اکوسیستمهاي مرتعی داراي تولیدات ریشهاي و ذخیره کربن زیاد در خاك هستند. دوره بازگشت در مراتع آهسته بوده و در برابر تغییرات مدیریتی و محیطی آسیبپذیر بوده و در صورت بهبود مدیریت میتواند سبب بهبود استقرار پوشش گیاهی شود. عدم مدیریت مناسب میتواند سبب از بین رفتن پوشش گیاهی و در نتیجه از دست رفت خاك، فرسایش، کاهش تولید علوفه و کاهش توانایی اکوسیستم در ذخیره کربن را به دنبال داشته باشد. عدم تعادل بین دام و ظرفیت مراتع یکی از مهم ترین عوامل تخریب مراتع بوده که در نتیجه آن پوشش گیاهی و خاك تخریب میگردد.
دام و گیاه در اکوسیستم-هاي طبیعی همواره در کنش متقابل با یکدیگر بوده و تا هنگامی که چراي مناسب دام انجام میشود به منابع اکوسیستم مانند آب، خاك و گیاه خسارتی وارد نمیگردد.اکوسیستمهاي مرتعی به عنوان یکی از مهمترین منابع پایدار تولید علوفه خشک هستند ولی پایداري خاك پیش نیاز پایداري تولید در مراتع است - شریف1 و همکاران، . - 1994 بر اساس تحقیقات انجام شده در اکوسیستمهاي مختلف مرتعی، اولین اثر مستقیم و بارز چراي بیرویه، که ممکن است بر خاك داشته باشد، برداشت و خروج پوشش گیاهی از اکوسیستم و متعاقب آن تاثیر قابل توجه بر چرخش عناصر غذایی و قابلیت جذب آنها است. چراي سنگین پایداري اکوسیستم را با کاهش حاصلخیزي به خطر میاندازد.
تغییرات در ویژگیهاي شیمیایی خاكهاي اکوسیستمهاي مرتعی میتواند ناشی از عوامل مانند اقلیم، توپوگرافی و مدیریتهاي گوناگون مراتع باشد به گونهاي که دورمار2 و همکاران - 1989 - با بررسی پیامد چراي دام بر ویژگیهاي فیزیکی و شیمیایی خاك مراتع دریافتند که با افزایش شدت چرا اندازه کربن و نیتروژن کل خاك به گونه چشم-گیري کاهش یافته و اندازه کربن خاك در طول فصل چرا نیز متغییر است.توپوگرافی نیز از عوامل تاثیر گذار بر ویژگیهاي شیمیایی و فیزیکی خاك میباشد. فاکتورهاي توپوگرافی مانند جهت و تندي شیب، استقرار پوشش گیاهی، حرکت آب و فرسایش خاك را تحت تاثیر قرار میدهند. تحقیقات نشان داده است که جهتهاي جنوبی نور خورشید بیشتري را دریافت میکنند. دریافت نور بیشتر بر روي دما، رطوبت و مواد مغذي و تبخیر خاك موثر است - مارسلو و ماکسیم3، . - 2001هدف این پژوهش بررسی اثر مدیریت تاخیري چرا - عامل انسانی - ، جهت شیب - فاکتورهاي توپوگرافی - و زمان نمونه برداري بر روي برخی از ویژگیهاي خاك میباشد.
-2 مواد و روشها
نمونه برداري از سطح خاك 0-10 - سانتیمتري - در دو حوضه نمونه - مدیریت تاخیري چرا - و شاهد - چراي آزاد - در شیبهاي شمالی و جنوبی، یکبار در فصل بهار - قبل از چراي دام - و دگربار در فصل پاییز - بعد از چراي دام - انجام شد. مجموعا 84 نمونه سطحی در دو زمان نمونه برداري برداشته شد. نمونهها پس ازهوا خشک شدن از الک 2 میلیمتري عبور داده شد. نیتروژن کل به روش کجلدال و کربن آلی به روش والکی بلک اندازه گیري شد. از نرم افزار SAS 9.3 براي آنالیز آماري استفاده شد.
-3 نتایج و بحث
با توجه به جدول شماره 1 زمان، مدیریت و جهت شیب براي کربن آلی و نیتروژن کل درسطح 1 درصد داراي تفاوت معنی داري میباشند. نسبت C/N در جهت شیب و مدیریت به ترتیب در سطح 1 و 5 درصد داراي تفاوت معنی دار میباشد زمان نمونه برداري داراي تفاوت معنی دار نمی باشد.اعمال مدیریت تاخیري در حوضه نمونه سبب افزایش معنیداري در کربن آلی و نیتروژن در خاك سطحی شده است - جدول شماره . - 2 استراتژي چرا تاثیر شگرفی برکربن آلی و نیتروژن خاك دارد. نتایج تحقیقات نشان میدهد که با افزایش شدت چرا از میزان پوشش گیاهی کاسته میشود - ریدر و شومن1، . - 2002 کاهش در پوشش گیاهی سبب کاهش میزان ماده آلی خاك شده و در نهایت سبب کاهش میزان کربن آلی و نیتروژن کل خاك می شود. نتایج مشابه توسط ویلمز2 و همکاران - 1990 - و موسوي - 1380 - گزارش شده است.
درصد کربن آلی و نیتروژن در جهت شیب شمالی بیش از جهت جنوبی است - جدول شماره . - 2 یافتههاي ما با یافتههاي ییمر3 و همکاران - 2006 - که اثر جهتهاي شیب را بر روي کربن آلی و نیتروژن مورد بررسی قرار دادند مشابه است. دریافت نور بیشتر و رطوبت کمتر در جهتهاي جنوبی سبب کاهش پوشش گیاهی شده که در نتیجه میزان ورودي ماده آلی به خاك نیز نسبت به شیبهاي شمالی کاهش یافته وسبب کاهش مقادیر کربن آلی و نیتروژن کل در جهت جنوبی شده است. زمان نمونه برداري نیز بر کربن و نیتروژن تاثیر گذار بوده و در فصل بهار بیش ازفصل پاییز می باشد - جدول شماره . - 2
نسبت C/N رفتار متفاوتی نسبت به کربن آلی و نیتروژن دارد. مقادیر C/N در حوضه شاهد و جهت شمالی بیشتر از حوضه نمونه و جهت جنوبی است - جدول شماره . - 2 تفاوت معنی داري در زمان نمونه برداري مشاهده نشد. دلیل آن میتواند این باشد که در پایان فصل چرا - پاییز - اندازه کمتري از ماندههاي با نسبت C/N پایین به خاك افزوده میشود و بیشتر مانده-هاي افزوده شده در پایان فصل داراي نسبت C/N بالایی هستند که این نسبت در خاك بیشتر از آغاز فصل چرا بدست میآید. نتایج مشابه توسط حاجیلو - 1389 - گزارش شده است.
