بخشی از مقاله
مقدمه
استانهاي مازندران و گلستان از عمدهترین مناطق تولید توتون در ایران است. و با توجه به اهمیت نیتروژن در خصوصیات کمی و کیفی گیاه توتون،خصوصاً میزان نیکوتین، در مورد وضعیت نیتروژن خاك در مناطق توتونکاري و تعیین حد بحرانی آن مطالعهاي صورت نگرفته است. اطلاع از حد بحرانی نیتروژن در خاك و پاسخهاي گیاهی به کاربرد مقادیر مختلف آن نیز میتواند کمک مؤثري در توصیه بهینه کودي این عنصر غذایی باشد. شامل رستمی به منظور توصیه فرمول کودي براي مناطق توتونکاري گرمخانهاي مازندران، با محاسبه عملکرد نسبی و با استفاده از روش تصویري کیت نلسون، سطح بحرانی کربن آلی را 1/16 درصد در خاك تعیین کردند.
براي توتون بارلی حد بحرانی نیتروژن نیتراته را 37 میلیگرم بر کیلوگرم خاك در عمق 30 سانتیمتر تعیین کردند. در ارزیابی نیازهاي نیتروژن توتون بارلی به این نتیجه رسیدند که هرگاه میزان نیتروژن نیتراتی خاك در عمق 0-30 سانتیمتري در 6 هفته بعد از نشاکاري بیشتر از 40 میلیگرم بر کیلوگرم خاك باشد میزان عملکرد و درآمد توتون بارلی با افزایش میزان کود شیمیایی افزایش پیدا نخواهد کرد. شفیعی و گلچین جهت تعیین حد بحرانی مصرف نیتروژن در گیاه خیار از دستگاه کلروفیلسنج استفاده کردند و حد بحرانی درجه سبزینگی را 51/81 اعلام نمودند.
لذا این بررسی با هدف تعیین حد بحرانی نیتروژن کل خاك ، کربن آلی خاك و درجه سبزینگی برگ جهت توصیه بهینه کود نیتروژنه براي توتونهاي گرمخانهاي در خاکهاي استانهاي مازندران و گلستان در شرایط گلدانی اجرا گردید.
مواد و روشها
این آزمایش شامل نمونهبرداري، مطالعات آزمایشگاهی و گلخانهاي بود. نمونهبرداري طی دو مرحله انجام شد. در مرحله اول، 50 نمونه خاك از مناطق توتونکاري استانهاي مازندران و گلستان از عمق 0-30 سانتیمتري به صورت مرکب تهیه و محل نمونهها با دستگاه GPS مشخص شد. سپس براي هر نمونه، نیتروژن کل به روش کجلدال، بافت خاك - درصد رس، شن و سیلت - به روش هیدرومتر و کربن آلی با روش والکلی بلاك تعیین شدند.
پس از آنالیزهاي فیزیکوشیمیایی نمونهها، تعداد 22 نمونه به نحوي انتخاب شدند که اولا داراي پراکنش خوبی از نظر نیتروژن کل و درصد کربن آلی بودند و ثانیا از نظر خواص فیزیکوشیمیایی داراي تنوع کافی بوده و نیز منطقه وسیعی را در بر داشتند. در مرحله دوم، براي مطالعات گلخانهاي از نمونههاي انتخاب شده براي هر منطقه، نمونه برداري مجدد صورت گرفتتهی.ه نمونه خاك در این مرحله نیز از عمق 0-30 سانتیمتري انجام شد. بخشی از نمونههاي آماده شده براي انجام تجزیههاي فیزیکی و شیمیایی به آزمایشگاه منتقل و بقیه آن - به اندازه 6 گلدان 20 کیلوگرمی - براي انجام کشت به گلخانه مرکز تحقیقات و آموزش تیرتاش منتقل شد.
آزمایش بصورت فاکتوریل - 2×22 - ، بر پایه طرح کاملا تصادفی با 44 تیمار در 3 تکرار در گلدانهاي پلاستیکی 20 کیلوگرمی در گلخانه مرکز تحقیقات و آموزش تیرتاش اجرا شدعامل. اول انواع مختلف خاك 22 - نمونه خاك - عامل دوم مقادیر مختلف نیتروژن از منبع نیترات فسفات آمونیوم شامل دو سطح - صفر و 34/5 کیلو گرم نیتروژن در هکتار - بود. کودهاي فسفر و پتاسیم به ترتیب از منابع سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم بر اساس آنالیز خاك به گلدانها اضافه شدند. نشاء توتون گرمخانهاي رقم K326 در گلدانها نشاکاري شده و سایر عملیات داشت و برداشت طبق توصیههاي مرکز تحقیقات و آموزش تیرتاش انجام شد. آبیاري بصورت قطرهاي انجام گرفت.
در طول فصل رشد از کمربرگ هاي - درشتترین برگهاي روي گیاه توتون - رسیده نمونهگیري و درصد قند - روش برتراند - ، نیکوتین - روش کرستا - و نیتروژن کل - روش کجلدال - اندازهگیري شد. همچنین صفات طول و عرض کمربرگ، قطر ساقه، کلروفیل برگ، وزن سبز، وزن خشک، درآمد ناخالص و متوسط قیمت تعیین شد. همچنین مقدار عملکرد نسبی براي فاکتورهاي عملکرد سبز و خشک برگ، درآمد ناخالص، متوسط قیمت، درصد نیتروژن و نیکوتین برگ از طریق فرمول زیر محاسبه شد:مقدارصفت مورد نظر در تیمار نیتروژن/ مقدارصفت مورد نظر در تیمار شاهد - = عملکرد نسبیدر نهایت حد بحرانی نیتروژن کل، کربن آلی و درجه سبزینگی براي خاكهاي مورد آزمایش با روش تصویري کیت-نلسون تعیین گردید.
نتایج و بحث
نتایج برخی از خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاكهاي مورد مطالعه نشان داد که خاكهاي انتخاب شده از تنوع خوبی برخوردار بوده بطوريکه مقدار pH از 5/59 تا 7/96 ، هدایت الکتریکی از 0/27 تا 0/63دسیزیمنس بر متر، میزان کلر از14 تا 59 پیپیام، درصد رس از 23 تا 57، درصد سیلت از 30 تا 59 و درصد شن از 5 تا 47 متغیر بوده است. خاكهاي مورد بررسی از نظر میزان نیتروژن کل و کربن آلی نیز داراي تنوع بسیار بالایی بوده بطوري که دامنه تغییرات نیتروژن کل خاكها از 0/07 تا 0/29 درصد و کربن آلی خاك از 0/4 تا 3/2 درصد بودند.
عملکرد نسبی براي صفات وزن سبز، وزن خشک، درآمد ناخالص متوسط قیمت، درصد نیتروژن و نیکوتین محاسبه شد ولی بدلیل اهمیت صفت درآمد ناخالص که از حاصلضرب متوسط قیمت در عملکرد خشک توتون بدست می آید حد بحرانی بر اساس این صفت محاسبه شده است.
کمترین میزان عملکرد نسبی درآمد ناخالص مربوط به روستاي اسبورز 28/6 - درصد - و بیشترین میزان عملکرد نسبی درآمد ناخالص مربوط به روستاي تقرتپه - 113/5 درصد - است این بدین معنی است که در روستاي اسبورز اختلاف درآمد ناخالص در تیمار شاهد و تیمار نیتروژن زیاد میباشد. یعنی خاك این روستا به افزایش کود نیتروژن عکسالعمل مثبت نشان داده و افزایش کود نیتروژن باعث افزایش درآمد ناخالص شده است که این نتیجه با نتایج حاصل از آنالیز خاك نیز مطابقت داشت بطوري که روستاي اسبورز از نظر میزان نیتروژن کل وکربن آلی داراي کمترین میزان و داراي خاك نسبتاً فقیري بود.
