بخشی از مقاله
چکیده
رشد علم و صنعت و فناوري در جهان امروز، روش هاي مختلف استفاده از انرژي را که در دوران قبل از انقلاب صنعتی معمول بود دگرگون کرده و شناخت منابع انرژي هاي جدید تحولی عظیم در توسعه صنعتی و تکامل اجتماعی بشر به وجود آوردلفبه دلیل پایان پذیر بودن منابع انرژي هاي تجدید ناپذیر و افزایش آلودگی محیط زیست و همچنین به دلیل استفاده بی رویه از انرژي فسیلی لزوم استفاده از انرژي هاي پایدار، مورد توجه قرار گرفته است. با توجه به روند رشد تکنولوژي و مطرح شدن مبحث انرژي هاي پایدار و کاهش مستمر ذخیره انرژي هاي تجدید ناپذیر همچنین وجود منابع مناسب انرژي هاي پایدار - خورشید، آب، بادوللل - در کشور می توان با طراحی معماري مناسب و هماهنگ با اقلیم و با استفاده از الگو هاي معماري ایرانی که به شیوه هاي مناسبی از انرژي هاي پایدار در طراحی معماري بهره گرفته اند فضایی مناسب با آسایش حرارتی مطلوب به وجود آوردل در این تحلیل مواردي چون فرم، جهت، ویژگی مصالح و ...
مقایسه می شود.گونه شناسی ساختار کالبدي بناهاي بومی قزوین نشان می دهد که در تمام عناصر معماري سازگاري با شرایط محیطی و ویژگی هاي اقلیمی مورد نظر بوده است. تحلیل اقلیمی معماري بومی نشان می دهد که شرایط آسایش زیستی در این بناها به کمک عناصر معماري تامین می شود. بناهاي بومی به لحاظ دارا بودن ساختار اقلیمی، قادر به سازگاري با شرایط محیطی بوده و توانایی مقابله با شرایط بحرانی اقلیمی و استفاده از امکانات محیط پیرامون خود را دارند.
واژههاي کلیدي: معماري بومی، عناصر معماري، ساختار اقلیمی، شرایط محیطی
.1 مقدمه
اصولاٌ تمدن هاي بشري در مکان هاي توسعه یافته اند که اقلیمی مناسب براي زندگی داشته اند. اقلیم به طور کل عبارتست از :متوسط وضعیت آب و هوایی یک مکان و در طول یک سال .اقلیم بر تمامی بخش هاي زندگی و تکامل بشر نافذ بوده، و در زمان تصمیم گیري در جنبه هاي مختلف زندگی تاثیر به سزایی می گذارد. انسان همواره در طول تاریخ سعی می نماید به منظور ایجاد سرپناهی امن براي سکونت، آن را با محیط پیرامون خود هماهنب سازد تا بتواند شرایط مناسبی براي ادامه زندگی خویش ایجاد کند و در حقیقت شرایط جغرافیایی، اقلیمی نیز در شکل گیري این فضاي زیست، دخالت مستقیمی دارد.
معماري بومی اغلب به عنوان یک سنت بومی و محلی منتقل می شود و بیشتر براساس آزمون و خطا و فنون منتقل شده از نسلی به نسل دیگر است تا براساس علم هندسه و محاسبات دقیق.
حدود نیم قرن است که این نوع معماري به عنوان بخشی از مباحث نظري با هدف رونق دادن به گرایش هاي محلی ، ارزش هاي فرهنگی و بومی و معماري پایدار مطرح است .نگاهی گذرا به معماري بومی مناطق مختلف ایران حکایت از شناخت خصوصیات محیطی به خصوص اقلیمی پهنه هاي متنوع ایران، چاره اندیشی هوشمندانه نیاکان ما براي استفاده هرچه بیشتر از مواهب طبیعی و مقابله با مشکلات وناهنجاریهاي اقلیمی محیطی آن دارد .معماري پایدار ، گونه اي از معماري است که طراحی و ساخت را براساس ملاحظات محیطی و با استفاده از مصالح بومی و محلی تعریف می نماید هدف این توسعه به این صورت است که استفاده از محیط زیست به گونه اي باشد که کمترین آسیب به آن وارد آید تا علاوه بر برخورداري نسل حاضر ، نسل هاي آتی نیز بتوانند از منابع تجدید ناپذیر استفاده کنند
محققان بخش ساختمان در قرن حاضر در پی راه حل هایی براي کاهش آلودگی ناشی از سوخت فسیلی و بهره وري بیش تر از منابع انرژي طبیعی هستند. این طرز تفکر مستلزم طراحی ساختمان هایی است که با خصوصیت ویژه اي قابلیت تطابق با شرایط مساعد و نا مساعد را دارند.ایران یکی از کشورهایی است که از تنوع اقلیمی گسترده اي برخوردار است بنابراین معماري بومی ایران که حاصل تطابق معماري و طبیعت می باشد منجر به شکل گیري گونه هاي متنوعی از معماري اقلیمی شده است. معماري اقلیمی شامل مباحث گسترده اي از چگونگی فرم، حجم ساختمان، جنس و رنگ مصالح را شامل می شود که جهت رسیدن به الگوهاي معماري مناسب در هر منطقه اقلیمی باید مورد استفاده قرار بگیرد. در این مقاله سعی می شود با بررسی معماري مسکونی بومی به اصول معماري همساز با اقلیم دست یافت .
مفهوم توسعه پایدار:
به منظوردرك بهتر مفهوم معماري پایدار لازم است که ابتدا تعریف روشنی از مفهوم " توسعه پایدار "ارائه شود .متداول ترین تعریف پایداري تعریفی است که کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه - - WCED ارائه کرده است این کمیسیون توسعه پایدار را به صورت توسعه اي که احتیاجات نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسلهاي آتی در تامین نیازهاي فرد بر آورده می نماید تعریف کرده است . بر مبناي این تعریف قبل از اینکه هر جامعه اي بتواند به پایداري برسد باید عدالت بین نسلها را تامین کند . توسعه اجتماعی و اقتصادي باید به گونه اي تحقق پذیرد که در هر زمان که بر نسلهاي آینده هزینه اي تحمیل شود اثرات فعالیتهاي اقتصادي را به حداقل رساند . زمانی که فعالیتهاي حیاتی و ضروري فعلی هزینه هایی را به آیندگان تحمیل نماید - مثلاً حفاري کانیهاي غیر قابل تجدید - خسارت وارده بطور کامل باید جبران گردد .لذا توسعه پایدار مفهوم جامعی دارد و به تمام جنبه هاي زندگی انسان مربوط می شود و اجراي مدل هاي توسعه پایدار نیاز به تغییرات اساسی در سیاست هاي ملی و بین المللی دارد به طور کلی پایداري محیطی با هدف حفظ محیط زیست بر مواردي از جمله :کاهش اتلاف و پخش انرژي در محیط، کاهش تولید تاثیرگذارنده ها بر سلامت انسان، رفع سموم مواد تاکید دارد. بنابراین تمامی طراحی هایی که در رابطه با سیستم هاي پایدار انجام می شود، باید بتواند به نحوي پیش بینی هاي لازم را براي آینده انجام دهد .مثلا یک ساختمان باید
طوري طراحی شود که استفاده مجدد از آن یا حتی اجزاي سازنده اش مد نظرقرار گیرد .این آینده نگري براي برطرف کردن نیازهاي نسل آینده نیز به کار می آید.
معماري بومی و پایدار :
پدیده معماري بومی به عنوان مقوله اي در زیبایی شناسی و عرفان، در خلوص اندیشه و احترام به طبیعت، موضوعی بسیار با اهمیت می باشد. بدین منظور، بوم حوزه وسیعی از خصوصیات فرهنگی، اقلیمی، هنري، ادبی، فنی و ... یک جامعه انسانی را در برمی گیرد .با توجه به معنایی که از واژه بوم ذکر شد میتوان به وضوح رابطه مستقیم بوم را با دو واژه فرهنگ، طبیعت و سرشت - فطرت - مشاهده نمود .موضوع نگهداري زیست بوم و راه هایی براي هماهنگی با محیط پیرامون، مراقبت همزمان در نوسازي و بهسازي، مفهوم جدیدي از معماري پایدار را مطرح کرده است .پایداري علی رغم شعار مبنایی اش که فراگیر است و مسئله حفظ زمین را هدف قرار می دهد، براي دستیابی به راه کارهاي واقع بینانه و قابل اجرا از یک سو و حمایت از گوناگونی که در نفس طبیعت موجود است از سوي دیگر، رویکردهاي محلی را توصیه می کند و در واقع شعار "جهانی فکر کنید، اما منطقه اي عمل نمایید " را مورد توجه قرار می دهد .
بنابراین ساختمان هایی پایدار با محیط زیست هستند که در آن ها از ایده هاي معمارانه و مفاهیم با ارزش در طراحی نیز استفاده شده باشد . در این صورت هماهنگی مناسبی نیز بین این طرح ها و محیط طبیعی پیرامون آن به وجود می آید و از شرایط بومی نیز بهره فراوان گرفته می شود. هرچه کیفیت عوامل مداخله گر در طراحی اعم از ایده و تفکر، عملکرد، توجه به شرایط محیطی و زیستی، سنت و فرهنگ بومی، کیفیت مصالح مورد استفاده، فناوري ساخت بیش تر شود، ساختمان ازکیفیتی بالاتر برخوردار خواهد بود.
ویژگی هاي معماري بومی:
نگاهی به بافت تاریخی شهرهاي ایران این نکته مشهود است که شکل گیري بافت و سیماي شهري با اقلیم و معماري بومی به صورتی هماهنگ و منسجم پیوند خورده ا ست. شناخت پدیده هاي طبیعی نیز بدون درك و فهم دوعامل اقلیم و تاثیر آن بربناها امکان پذیر نیست. الگوي بومی و دانش بومی این سرزمین کهن همواره سربلند بوده است .
دانش و فناوري پایدار معماران ایرانی سازنده راه ها، سازه ها و شهرهاي سازگار با اقلیم و فرهنگ، با صرفه جویانه ترین شیوه گرمایش و سرمایش، سازنده آب انبارها و بادگیرها و نیز سازنده نخستین گرمابه هایی با سوخت گاز طبیعی در 5 سده پیش و نخستین سازه هاي پایدار در برابر زمین لرزه و شهر باغ هاي زمردین بسیار سازگار با طبیعت و . . . کارنامه پرارزشی بشمار می رود که نمونه هاي قابل توصیه به همه جهان هستند .
معماري پایدار نیز یکی از مباحثی است که اخیراً در کشور ما مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است . نگاهی گذرا به تکنولوژي هاي بومی مناطق مختلف ایران، حکایت از شناخت خصوصیات محیطی، به خصوص اقلیمی پهنه هاي متنوع ایران، چاره اندیشی هوشمندانه نیاکان ما براي استفاده هرچه بیشتر از مواهب طبیعی و مقابله با مشکلات و ناهنجاري هاي اقلیمی محیطی آن دارد.
ویژگی هاي مسکن بومی در قزوین :
یکی از جنبه هاي معماري بومی ، سازگاري با محیط طبیعی و پاسخ گویی به مسائل اقلیمی است . تجربه نشان داده است که معماري بومی راهکارهاي موثري در استفاده از نیروهاي طبیعت و تامین آسایش ارائه کرده است.
