بخشی از مقاله
چکیده
معماری و اقلیم پیوند تنگاتنگ و تاثیرات متقابلی بر یکدیگر دارند. به منظور تأمین آسایش و آرامش انسان، ابنیه نه تنها باید با ساکنان خود، بلکه با ید با موقعیت و بستر اقلیمی و جغرافیایی خود، ارتباط تنگاتنگ داشته باشد ، لذا توجه به اقلیم و بوم در طراحی نقش مهمی را ایفا می کند، به نحوی که طراحی و ساخت و ساز بدون شناخت پس زمینه ها و شرایط تاثیرگذار اقلیمی و طبیعی امکان پذیر نبوده و پروژه را با شکست مواجه می نماید.
لذا لزوم شناخت و ارائه راه حل هایی در راستای ارتقای معماری پایدار با رویکرد معماری بومی و همساز با طبیعت در اقلیم گرم و خشک مناطق کویری و بیابانی امری ضروری به نظر می رسد. در این مقاله ابتدا به بررسی اقلیم گرم و خشک و عوامل تاثیر گذار بر آن پرداخته می شود. در ادامه با در نظر گرفتن فاکتورهای اقلیمی در روند طراحی معماری، خانه های سنتی بافت یزد به عنوان یکی از عناصر شاخص و موفق طراحی معماری در حوزه گرم و خشک ایران که لقب " خانه چهارفصل " را گرفته اند، مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیردو اصول و ضوابط معماری بومی سنتی حاکم بر این اقلیم به شیوه اکتشافی در پژوهش در زمینه خانه چهارفصل استخراج می گردد. نوآوری این پژوهش درشناسایی و تبیین اصول و عناصر و کیفیت های فیزیکی معماری ، در راستای ارتقای معماری مناطق بیابانی ، با رویکرد معماری پایدار ملهم از خانه چهارفصل سنتی ایرانی می باشد.
مقدمه
امروزه با توسعه و پیشرفت صنعت ساختمان ، لزوم توجه به معماری پایدار و ساخت و سازهای مبتنی برای معماری بومی در راستای استفاده بهینه از منابع طبیعی موجود بیش از پیش اهمیت می یابد. معماری بومی درحقیقت معماری همزاد با انسان و همساز با طبیعت است. با توجه به اقلیم های متفاوت موجود در ایران و پهنه بندی آنها ضرورت بررسی هریک از اقلیم ها و تبیین راهکاری برای آنها ضروری به نظر می رسد.
در این میان این سوال مطرح می شود که آیا میتوان برای شهرهای منطقه گرم و خشک بخش وسیعی از ایران را دربرگرفته اند، راهکارههایی در راستای معماری پایدار ارائه نمود؟آیا معماری بومی و سنتی خانه های چهار فصل این منطقه با رویکرد معماری پایدار همخوانی دارد؟ مطالعات نشان می دهد، با توجه به اهمیت نقش اقلیم و تاثیر پذیری آن در توسعه پایدار و ارتقای کیفیت معماری می توان اصول و راهکارهایی برای ارتقای معماری بومی حوزه گرم و خشک مبتنی بر اصول طراحی خانه های چهار فصل سنتی ایرانی ،در راستای توسعه معماری پایدار، به واسطه طراحی مناسب و درخور معماری بناها و رعایت اصول اقلیمی تبیین کرد.
ارتباط معماری و اقلیم
معماری برآیند و ترکیبی از عناصر فرهنگی و عوامل وابسته و برخاسته از باورها و جهان بینی جامعه است. در حقیقت از همان ازل، معماری بر روی انسان تاثیر می گذارد، اما تاثیرش تدریجی و مداوم است. به طوری که اتاقی که انسان در آن زندگی می کند، روحیات و باور ها و هویت انسان را هم شکل داده و هم نشان می دهد. معماری متعلق به فرهنگ است و تنها در پس زمینه ای از تاریخ، باورها و آیینها و سنهای بومی معنا می یابد. بدون شناخت این پس زمینه ها و شرایط تأثیرگذار اقلیمی و طبیعی، منطق درونی معماری قابل شناخت نخواهد بود و معماری تهی از هویت می شود.
معماری واقلیم، پیوندشان بیشتر به رابطه نوزاد وآغوش می ماند، یا نسبت هر رستنی با. با بستگی ای تکامل آفرین؛ الهام بخش والبته نه محیط زا. در این معنا، آغوش، خاک واقلیم ، رابط حیات وسرزندگی ونبودشان نمود میرایی است]ٌ.[ تجربیات معماری بومی در پهنه جهان وآروین های آن در معماری ایران زمین نیز ، خود گواه تاکیدی بر اندیشه ی فرم زایی ملاحظات اقلیمی در معماری است. معماری بومی با مردم همزاد وبا محیط همساز است.
میزان متفاوت وترکیب گوناگون عوامل اقلیمی که خود ناشی از تفاوت موقعیت جغرافیای مناطق مختلف است، حوزه های اقلیمی متفاوتی در جهان پدید آورده که هریک ویژگی های خاصی دارد. . محیط زیست ، شهرها وحتی بناهای مربوط به این حوزه های اقلیمی، ویژگیهای خاصی متناسب با شرایط اقلیمی خود به دست آوردند.تاثیر هریک از عناصر اقلیمی - تابش آفتاب، رطوبت وباد - در بین عناصر اقلیمی - تابش آفتاب، رطوبت وباد - ، تابش آفتاب- که نور وحرارت طبیعی را به وجودمی آورد- مهمترین عنصر محسوب می شود.] ُ[
اقلیم گرم و خشک
اقلیم گرم و خشک دومین گروه بزرگ اقلیمی کشور استمحدوده. جغرافیایی این پهنه اقلیمی عمدتاً در بخشهای مرکزی کشور و به صورت نوار باریکی در جنوب غربی کشور - دامنه های جنوب غربی رشته کوههای زاگرس - گسترش یافته است. تنوع عرض جغرافیایی و ارتفاع نقاط مختلف واقع در این پهنه اقلیمی بسیار زیاد است در این اقلیم در شمالیترین و جنوبیترین نقطه کشور شرایط آب و هوایی مشابهی ایجاد شده، به طور مثال - در گز - که در شمالیترین نقطه این پهنه اقلیمی قرار گرفته است - در عرض جغرافیایی °37شمالی - با ارتفاع ًًِ متر از سطح دریا، پایینترین - نیریز - که در جنوبیترین محدوده این پهنه قرار گرفته - در عرض جغرافیایی °29شمالی - با ارتفاع ًًٌٍ متر از سطح دریا، مرتفع ترین نقطه این گروه را تشکیل می دهند.
]َ[شرایط. آب و هوایی کلیه زیرگروههای اقلیمی این گروه در زمستان نسبتاً سرد و در تابستان نیمه گرم و خشک است .شرایط حرارتی هوا در فصل زمستان امکان بسیار زیادی را جهت استفاده از انرژی خورشیدی در گرمایش ساختمان بوجود می آورد و به همین دلیل تقریباً در کلیه زیرگروههای واقع در این پهنه اقلیمی درصد سالانه امکان بهره گیری از انرژی خورشیدی بالاتر از درصد نیازهای دیگر است. در این گروه بدلیل پایین بودن رطوبت نسبی هوا بخصوص در فصل گرم در کلیه زیرگروههای اقلیمی میتوان با بهره گیری از عملکرد مصالح ساختمانی سنگین در بخشی از فصل گرم سال شرایط حرارتی فضاهای داخلی را کنترل نمود]ُ[
اهمیت فرم ساختمان در اقلیم گرم و خشک
با توجه به با شرایط زمستانی این مناطق، فرم ساختمان میتواند در طول محور شرقی- غربی گسترش یابد. اما شرایط تابستانی حکم بر فشردگی ساختمان نموده و داشتن فرمی مکعب شکل را ضروری می نماید در هر صورت با بریدن قسمتی از این مکعب و پر نمودن حفره ایجاد شده با سایه - سایه دیوار، درخت، پیچک، چفته مو - و هوای خنک شده بوسیله تبخیر آب سطح چمن برگ درختان، حوض و فواره میتوان اقلیم نسبتاً مطلوبی در ساختمان ایجاد نمود در اطراف این باغچه داخلی پلان ساختمان میتواند آزاد باشد بدین ترتیب پلان کلی ساختمان در این مناطق بطرف داخل معطوف می گردد.
آنچه بدین ترتیب برای مناطق گرم و خشک پیشنهاد می گردد همان فرم زیبا و مشهور خانههای سنتی ایران است که از دوران ماقبل تاریخ تاکنون نه تنها در مناطق داخلی ایران بلکه در نواحی خشک خاورمیانه نیز تکرار شده است. ساختمانهای حیاط دار قدیمی بهترین فرم و ترکیب ممکن اجزاء یک ساختمان برای تعدیل اقلیم بشمار میروند. ] ِ[ اطاقهای اینگونه منازل که فقط به داخل حیاط باز میشوند در برابر سرمای زمستان باد و طوفان شن که معمولاً در مناطق کویری در جریان است حفاظت میشوند]ٌ.[ در زمستان اطاقهای رو به جنوب و در تابستان اطاقهای رو به شمال این مجموعه مورد استفاده قرار گرفته و بدین ترتیب محل زندگی نیز با اقلیم هماهنگ میگردد حیاطهای داخلی که شامل درخت، حوض و سطوح سبز گیاهان هستند یکی از مؤثرترین عوامل ایجاد رطوبت در هوای خشک اینگونه مناطق به شمار میروند.
