بخشی از مقاله
چکیده
سوختهای فسیلی در طبیعت طی صدها هزار سال تکوین یافتهاند که در مقایسه با میزان مصرف قابل بازسازی نیستند و متاسفانه تمدن جدید روش زندگی را بر اساس آن بنا کرده است. در بحث توسعه پایدار، توجه مجدد به امر طراحی اقلیمی و بازگشت به معماری و شهرسازی بومی با بهره وری از تکنولوژی همگون با محیط زیست مطرح میگردد؛ چراکه در این نوع طراحی با استفاده حداکثر از انرژی های پاک و همسازی با شرایط اقلیمی، ضمن تأمین شرایط آسایش انسان و کمترین دخل و تصرف در طبیعت، صرفه جویی در مصرف انرژی و حفظ محیط زیست سالم برای نسل های آینده ممکن می شود. لذا دو اصل را می توان در دستور کار این بخش قرار داد: حداقل استفاده از سوختهای فسیلی، حداکثر استفاده از انرژی های تجدید پذیر با توجه به الگوهای معماری بومی در اقلیم گرم و خشک و تدوین الگویی جهت کاربری مسکونی در این اقلیم . بنابراین اصول طراحی بومی گامی است به سوی پایداری.
در این مقاله به بررسی راهکارهای الگوهای معماری بومی در اقلیم گرم و خشک به طور خاص در دو روستای شهرستان ورامین به روش توصیفی تحلیلی پرداخته می شود که در جهت طراحی ساختمان مسکونی توام با نیازهای انسان امروزی است و موجبات آسایش ساکنین آن را فراهم می نماید و از نظر صرفه جویی مصرف انرژی کار آمد است.
واژه های کلیدی : عوامل اقلیم گرم و خشک ،معماری بومی، مسکن پایدار
مقدمه:
علی رغم تاکیدات بسیار زیادی که بر شناخت مبحث معماری پایدار و رعایت اصول حاکم بر آن در ساخت و ساز بناهای جدید می شود، در زمینه معرفی مصادیق این نوع معماری در ایران، که می تواند منبع الهام بخشی برای طراحان و مجریان باشد، تلاش زیادی صورت نگرفته است. نگاهی گذر ا به معماری روستایی در اقلیم گرم وخشک، گسترده وسیعی از سازگاری این بناها با شرایط محیطی متفاوت و گاه بسیار نامساعد را به نمایش می گذارد که موجب پایداری آن ها طی سده ها شده و می تواند حاوی درس های آموزنده ای برای ما باشد. برای دست یابی به این گنجینه که برای ارتقاء کیفیت معماری به لحاظ سازگاری با محیط، ضروریست، باید مراحل زیر را طی کرد:
-1 بررسی الگوهای مطلوب، همساز با اقلیم گرم وخشک - شناسایی محیط از نقطه نظر اجتماعی- فرهنگی- اقتصادی، شناسایی روش های معمارانه سازگار نمودن ساختمان با محیط - و بهره گیری از انرژی های تجدید پذیر
-2 بروز رسانی راهکارهای طراحی و اجرایی شناسایی شده همگون با نیازهای امروزی و فرهنگ استفاده کنندگان -3 تدوین ضوابط طراحی پایدار جهت ساختمان مسکونی
روش تحقیق
موضوع تحقیق از گستردگی قابل توجهی برخوردار است از این رو برای آن لازم است ترکیبی از روش های تحقیق متداول در معماری به کار گرفته شود. استفاده از روش تحقیق مورد پژوهی و کیفی و راهکارهای مقایسه ای - توصیفی-تحلیلی - در تجزیه و تحلیل نمونه های موردی به کار می رود. در این تحقیق دو روستا خاوه و حصار حسن بیک شهرستان ورامین انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت.
سوال تحقیق
مسئله اصلی تحقیق حاضر پاسخ به این سوال است که آیا از طریق بررسی الگوهای خانه های بومی در اقلیم گرم و خشک و شناخت راهکارهای همساز با محیط زیست و صرفه جویی در مصرف انرژی این بناها می توان به راهکارهای طراحی مسکن پایدار با هدف توسعه پایدار اقلیمی منطقه دست یافت؟
اقلیم
اقلیم نقش عمده ای را در تعیین کلیت بافت،حجم خارجی وشکل گیری فضاهای معماری در گذشته ایفا کرده ولی امروزه متاسفانه با عدم شناخت صحیح عوامل اقلیمی و عدم بکارگیری این الگوها در معماری لطمات بسیاری به محیط زیست وارد می شود، در این راستا به بررسی معماری در اقلیم گرم و خشک می پردازیم.
اقلیم گرم و خشک - نمونه مورد بررسی شهرستان ورامین -
برابر تقسیم بندی اقلیمی، "ورامین" سرزمینی "خشک و نیمه بیابانی" است. تغییرات روز و شب و فصلی و میزان درجه حرارت در آن زیاد است. مقدار تبخیر سالیانه رطوبت به مراتب بیشتر از مقدار بارندگی 174 - میلیمتر - و نزولات آسمانی است. بنابراین دارای آب و هوای خشک است.حداکثر دمای هوا در مرداد ماه به 44 درجه سانتیگراد بالای صفر و حداقل آن در بهمن ماه به 14 درجه سانتیگراد زیرصفر می رسد و تعداد روزهای یخبندان در سال، تقریباً 73 روز است.
پهنه بندی معماری اقلیم گرم وخشک: بر اساس مطالعات به دست آمده و تحقیقات میدانی شهرستان ورامین دارای پهنه اقلیمی کویری می باشد. پهنه کویری دارای تابستانهای گرم تا بسیار گرم و زمستانهای نسبتا سرد است. مطالعات انجام شده نشان می دهد که بطور کلی مشکل اصلی، گرما و بهترین راه حل، پرهیز از تابش آفتاب، استفاده از جریان باد و کاهش تبادل حرارتی از طریق جداره های خارجی ساختمان است. بنابراین باید در مواقع گرم که بخش زیادی از سال را تشکیل می دهد، از اتلاف حرارتی بنا و دریافت انرژی خورشیدی جلو گیری و از انرژی باد بهره برداری و در مواقع سرد از دریافت باد پرهیز و از انرژی خورشیدی استفاده کرد. بدین ترتیب برای دستیابی به آسایش حرارتی در این اقلیم باید مورد ذیل را مدنظر داشت:
کنترل تبادل حرارتی و جلوگیری از وزش باد در غالب اوقات سال سطوح باز و بسته تقریبا مساوی و گاه سطوح باز بیشتر است. - در خانه باغ ها وسعت سطوح باز بیشتر از سطوح بسته است . - در ضمن تالار یا صفه به عنوان فضای نیمه باز مورد استفاده قرار می گیرد. تالار یا صفه، در بعضی موارد تنها از یک سمت باز و سمت دیگر آن بسته است. بنابراین در پهنه کویری باید فضای باز بزرگ و وسیع باشد.
تحلیل ویژگی های ذیل در اقلیم گرم وخشک منجر به رمز گشایی نحوه همسازی معماری بومی با شرایط اقلیمی می شود.
1 میزان تراکم بافت مسکونی
2 جهت گیری ابنیه نسبت به جهات جغرافیایی
3 وضعیت معابر
4 سطح اشغال خانه ها
5 فرم کلی خانه
6 نحوه ارتباط فضاهای داخلی با فضای خارجی یا حیاط
7 ابعاد و جانمایی حیاط
8 عناصر کالبدی خاص: بادگیر، حوضخانه، ایوان یا صفه، تنور خانه، زیر زمین، زمستان نشین و تابستان نشین، بهار بند یا زاغه
9 روش های گرمایش و سرمایش خانه با استفاده ار انرژی های طبیعی مثل جریان باد، تابش خورشید، یا المان های خاص مثل: تنور، کرسی و غیره
01 نوع مصالح مورد استفاده در بدنه های خارجی و داخلی - به تفکیک در سقف، دیوار، کف، پی، ستون، در و پنجره -
جدول .2 تحلیل اقلیمی و محیطی معماری بومی اقلیم گرم و خشک - ماخذ: نگارندگان -
تحلیل ویژگی های پهنه بندی معماری در اقلیم گرم و خشک با رویکرد طراحی فضای معماری:
با توجه به طراحی فضای معماری همساز با اقلیم منطقه و برگرفته از الگوهای معماری بومی به بررسی و تحلیل موارد 2، 5 پرداخته می شود.
-1 جهت گیری ابنیه نسبت به جهات جغرافیایی: موثرترین عامل اقلیمی در اکثر مناطق ایران، تابش خورشید است. عملکرد حرارتی در معماری ایران به گونه ای است که تابش مستقیم خورشید در تابستان با ایجاد سایه در عین استفاده از جریان هوای آزاد به حداقل رسیده و در زمستان به منظور تامین گرمایش از آن استفاده بهینه شود. راه حل های به کار رفته به منظور دستیابی به این ویژگی، به شرح زیر هستند:
چرخش آفتاب در اطاق بدون سقف - حیاط - :جهت گیری سازمان فضایی خانه نسبت به تابش به گونه ای است که همواره یک بخش از خانه در سایه و یک بخش از آن به طور کامل در آفتاب باشد.روشن تر آنکه دو جبهه از حیاط در معرض تابش و دو وجهه دیگر در معرض سایه قرار می گرفتند.
تصویر:1 تابش در خانه های بومی، روستای حسار حسن بیک
. 2 فرم کلی خانه ها: - جدول - 3 در این مناطق، فرم ساختمان با توجه به شرایط زمستانی این مناطق می تواند در طول محور شرقی- غربی گسترش یابد. ولی با توجه به شرایط تابستانی، ساختمان ها باید فشرده و مکعبی شکل باشند در تعیین مناسب ترین فرم ساختمان باید به این نکته توجه نمود که بهترین شکل ساختمان شکلی
