بخشی از مقاله
مقدمه
شوری خاک و آب یکی از اصلی ترین عوامل محدود کننده ی رشد گیاهان در نواحی خشک و نیمه خشک دنیا محسوب می شود - حجازی مهریزی و همکاران - 1390، که منجر به کاهش عملکرد و در نتیجه، ضرر و زیان اقتصادی به کشاورزان می شود. یکی از دلایل شوری خاک کمبود بارندگی و کاهش منابع آب با کیفیت مطلوب است - فیضی و حقیقت . - 1380 گزارش ها حاکی از آن است که میزان آب شیرین مورد نیاز کشاورزی در جهان و ایران در حال کاهش است - واعظی و همکاران . - 1390 کاهش منابع آب مهم ترین عامل محدود کننده تولیدات کشاورزی است، ولیکن رشد روز افزون جمعیت و به دنبال آن نیاز به تولید مواد غذایی بیشتر لزوم بهره برداری از منابع آب و خاک شور را به عنوان گامی مهم در افزایش تولید و بهبود وضعیت اقتصادی-اجتماعی مطرح می نماید.
ذرت از جمله محصولاتی است که نیاز آبی بالایی دارد، همچنین ذرت محصولی نیمه حساس به شوری به شمار می رود. همان طور که عنوان شد، شوری باعث کاهش عملکرد و رشد گیاهان زراعی می گردد. یکی از راهکارهای کاهش افت عملکرد محصولات زراعی در شرایط تنش شوری مدیریت تغذیه گیاه، از جمله استفاده از عناصر کم مصرف به ویژه روی است. در میان گیاهان زراعی ذرت از جمله گیاهانی است که بیشترین حساسیت را به کمبود روی به دلیل نیازهای بیوشیمیایی دارد - Marshner . - 1995 گزارش شده است که مصرف کودهای روی برای انسجام غشاء سلولی ضروری بوده و افزایش غلظت خارجی این عنصر احتمالا می تواند اثر منفی NaCl را با محدود نمودن جذب سدیم و کلر و یا انتقال این عناصر را در داخل گیاه کاهش دهد . - Alpaslan et al. 1999 -
با توجه به اهمیت اقتصادی ذرت علوفه ای، گستردگی سطح خاکهای آهکی که عمدتا با کمبود روی مواجه می باشند، بروز پدیده خشکسالی در چند سال اخیر و کمبود منابع آب شیرین در کشور ، لزوم بهره برداری از آبهای نامتعارف از جمله منابع آب شور را در تولید محصولات زراعی مطرح کرده است. همچنین، با توجه به کمبود مطالعات در خصوص مصرف روی در تولید ذرت تحت تنش شوری، انجام این آزمایش اطلاعات مفیدی را در اختیار ذرت کاران قرار خواهد داد.
مواد و روش ها
به منظور مشخص کردن وضعیت عناصر غذایی خاک، سایر پارامترهای لازم و توصیه کودی، به صورت زیگزاگی از سه نقطه یک مزرعه ذرت از عمق 0-30 سانتی متری خاک در منطقه کازرون نمونه برداری به عمل آمد، این خاک در تاکسونامی خاک با نام Coarse Loamy, Mixed Semi Active, Calcareous,Thermic, Typic Torrifluvents شناخته می شود. ابعاد آماری طرح عبارت بودند از سه سطح شوری آب آبیاری 0/6 - ، 3 و 6 دسی زیمنس بر متر - و هفت سطح روی از منبع سولفات روی 23 درصد 0 - ، 10، 20 و40 میلی گرم روی در کیلوگرم به طریق خاکی و 1، 1/5 و 2 گرم روی بر لیتر به صورت برگپاشی - ، که بصورت فاکتوریل و در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. در مورد تیمارهای مصرف خاکی روی، تیمارهای مورد نظر با خاک گلدان ها قبل از کاشت به خوبی مخلوط شد.
در هر گلدان 6 عدد بذر ذرت علوفه ای - رقم - ZP 677 در عمق 2 سانتی متری سطح خاک کاشته شد. تا زمان اعمال تیمارهای تنش شوری، آبیاری با آب شهری برای تمام گلدانها انجام گرفت. اولین نوبت آبیاری بعد از اتمام کشت و به میزان 800 میلی لیتر به گلدانها داده شد. لازم به ذکر است که دوره آبیاری هر 3 روز یکبار به میزان 800 میلی لیتر قبل از آبشویی و 1000 میلی لیتر در زمان آبشویی - آبشویی گلدانها همزمان با آغاز تنش شوری انجام شد - انجام پذیرفت. پس از اینکه گیاه به مرحله 4 برگی یا 10 سانتی متری رسید، گیاهان را به گونه ای که در تمام سطح گلدان یک اندازه باشند به 2 گیاه تنک کرده و برگپاشی کود روی اعمال شد. پس از گذشت 1 هفته از برگپاشی تنش شوری اعمال شد. آبیاری با آب با شوری کم و سپس تا سرحد شوری مورد نظر برای تمام گلدانها به جز تیمار شاهد انجام گرفت تا گیاهچه ها مورد شوک شدید شوری قرار نگیرند. آزمایش تا 2 ماه پس از جوانه زدن گیاه ادامه یافت.
در طی این مدت نیاز آبشویی 25 درصد اعمال شد. در هنگام برداشت، قسمت هوایی گیاه ذرت علوفه ای از سطح خاک کف بر شده و به آزمایشگاه منتقل شد. سپس نمونه های گیاهی با آب مقطر شستشو، بخش هوایی گیاهان تیمارهای مختلف به صورت جداگانه در پاکت های کاغذی قرار داده و در دمای 68 درجه سلسیوس به مدت 72 ساعت در آون تهویه دار خشک شدند. نمونه های خشک گیاه ابتدا آسیاب شده و پس از سوختن کامل در کوره با دمای 550 درجه سانتی گراد، اسنخراج یونها با استفاده از کلریدریک اسید 2 نرمال با روش خاکستر خشک - Dry ashing - و تهیه محلول های حاوی یونها انجام گرفت. همچنین غلظت یون های سدیم، کلر بر اساس روش - 1982 - Wolf و غلظت روی بر اساس روش - 1979 - Lindsay and Norvel بر روی عصاره گیاه، انجام گرفت.
نتایج و بحث
برابر با شکل 1 با مصرف کود روی غلظت روی شاخساره افزایش می یابد. این میزان روی همیستگی معنی داری در سطح احتمال 1 درصد با غلظت سدیم شاخساره دارد. بطوریکه بیشترین ضریب همبستگی در شوری 6 دسی زیمنس بر متر - 0/880 - و سپس شوری 3 دسی زیمنس بر متر - 0/792 - بدست آمد که نسبت به شوری آب آبیاری 0/6 دسی زیمنس - 0/530 - افزایش داشتند. این موضوع بیانگر آن است که مصرف کود روی در شوری 6 و سپس 3 دسی زیمنس بر متر تاثیر بیشتری در کاهش غلظت سدیم و سمیت ناشی از آن نسبت به شوری 0/6 دسی زیمنس بر متر دارد. نتایج مشابهی در رابطه با کاهش غلظت سدیم شاخساره گیاه در اثر مصرف روی توسط - 2006 - Aktas گزارش شده است.
مطابق با شکل 2 با مصرف کود روی غلظت روی شاخساره افزایش می یابد. این میزان روی همیستگی معنی داری در سطح احتمال 1 درصد با غلظت کلر شاخساره در شوری آب آبیاری 3 و 6 دسی زیمنس بر متر دارد. بطوریکه بیشترین ضریب همبستگی در شوری 6 دسی زیمنس بر متر - 0/863 - و سپس شوری 3 دسی زیمنس بر متر - 0/762 - بدست آمد. اما همبستگی بین مصرف کود روی و غلظت کلر شاخساره در شوری آب آبیاری 0/6 دسی زیمنس بر متر معنی دار نشد. این موضوع بیانگر آن است که مصرف کود روی در شوری 6 و سپس 3 دسی زیمنس بر متر غلظت کلر شاخساره را بیش از شوری 0/6 دسی زیمنس بر متر کاهش می دهد. مطابق با شکل 2 افزایش مصرف روی در شوری 3 و 6 دسی زیمنس بر متر سبب کاهش سمیت یون کلر می شود نتایج مشابهی در رابطه با کاهش غلظت کلر در گیاه در اثر مصرف روی توسط - 2006 - Aktas گزارش شده است
منابع
حجازی مهریزی م، شریعتمداری ح، خوشگفتارمنش، ا ح و دهقانی ف، .1390 برهمکنش شوری و روی بر نفوذپذیری نسبی غشای سلولی بزرگ رزماری. یازدهمین کنگره علوم خاک ایران، گرگان. صفحه .780-782 فیضی م و حقیقت ا، .1380 نگرش بر روش های بهره برداری از آبهای نامتعارف - شور و لب شور - در کشاورزی. مجموعه مقالات کنفرانس بررسی راهکارهای مقابله با بحران آب. زابل. صفحه .256-278واعظی ع، احمدزاده ا، شهسواری پ و صبا ج، .1390 کارآیی مصرف آب در ذرت علوفه ای تحت تأثیر کود-آبیاری قطره ای نیتروژن. دوازدهمین کنگره علوم خاک ایران. تبریز.
