بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مباحث ب سیار جالب روان شنا سی و علوم تربیتی ، م سئله ی شخ صیت و ر شد و پرورش در افراد ب شر ا ست . زیرا شخصیت ، جلا و زینت های خاص به فرد می بخشد و سبب سازگاری او در اجتماع و داد و ستد های او بادیگران می گردد.یکی از عوامل مهم و اثرگذار بر شکل گیری شخصیت اخلاقی انسان، شرایط مختلف محیطی اعم از زمان، مکان و یا محیط انسانی و اجتماعی است. در بسیاری از موارد، تغییر محیط و فراهم ساختن محیط تربیتی مساعد و مناسب ، می تواند رفتار و افکار و خصلت های متربی را تغییر دهد و ویژگی های جدیدی را در وی جایگزین سازد . پدر و مادر و پس از آن ، معلمان و مربیان از جمله نخستین الگوهای متربیان هستند . نکتهی تربیتی مهم این است که افرادی که دارای موقعیت مهم ، موفقیت زیاد ، دانش و تخصص بالا و یا دارای تعالی معنوی هستند ، غالباً نظر دیگران را به خود جلب می کنند و برای آنان سرمشق می شوند. خوشبختانه در نظر دانش آموزان غالباً، معلمان دارای این ویژگی ها یا برخی از آنها هستند. در این مقاله با توجه به اهمیت و نقش انکارناپذیری که معلم در آینده ی دانش آموز دارد ، با روش کتابخانه ای و با مطالعه ی منابع مربوطه و تحلیل آنها ، به بررسی جنبه هایی از نقش معلم و تاثیرات آن بر شخصیت اخلاقی دانش آموز پرداخته شده است.
مقدمه
نشاط و شادابی زندگی اجتماعی انسان تا حد زیادی در گرو اخلاقی زیستنِ افراد است . امروزه در جامعه مشاهده می شود که افرادی در حال دزدی ، غارت ، آزار رساندن به دیگران ، جنایتکاری و سایر مفاسد اخلاقی هستند . به سخن دیگر ، سلامت و بیماری روحی اعضای جامعه بر زندگی اجتماعی آنها نیز تاثیر می گذارد . در جامعه ای که ا صول اخلاقی رعایت می شود ، زندگی اجتماعی از ن شاط برخوردار ا ست و جامعه به راحتی می تواند به اهداف مورد نظر خود برسد . بنابراین سعادت فردی و اجتماعی انسان در گرو تخلق به فضیلت های انسانی و پاک بودن نفس از رذیلت های اخلاقی است . شاید به دلیل نقش محوری اخلاق در سعادت فردی و اجتماعی انسان است که خداوند یکی از اهداف اساسی بعثت پیامبران را تزکیه ی نفس انسان ها از آلودگی بیان کرده است ، از این رو ضروری است که ، معلمان به نقش انکارناپذیر خود بیشتر واقف شوند و به سرنوشت فرزندان این مملکت که به مثابه امانت هایی ارزشمند در اختیار آنها هستند ، حساس تر شوند و در نحوه ی برخورد و تعامل اخلاقی با آنها رسالت مهم خود در سازندگی اخلاقی دانش آموزان را فراموش نکنند.
-1 مفهوم شناسی و تعاریف شخصیت و اخلاق
شخصیت از واژه ی یونانی پرسونا1 به معنای نقابی که هنرپیشه ها در اجرای نقش به چهره ی خود می زنند ، گرفته شده است - شولتز2، 1378، ص. - 41 و می توان آن را الگوهای اختصاصی و متمایز تفکر ، هیجان و رفتار دانست که اسلوب شخصی تعامل با محیط فیزیکی و اجتماعی هر شخص را رقم می زند - اتکینسون و همکاران ، 1385، ص.. - 22 شخصیت به همه ویژگی ها و صفاتی اطلاق می شود که نشانگر رفتار یک شخص اند . الگوی تفکر و احساس ، برداشت شخص از خود ، رویکرد ها ، ذهنیت و عادات آشکار یک فرد ، شخصیت او را می سازد . - کوئن ،1390 ، صص - 86-85 .از نظر مای لی موضوع شخصیت به بیانی ساده ، همان انسان واقعی است که با همان وضعی که در خیابان ، یا در کار یا به هنگام فراغت دارد . پس شخصیت یک کلیت روانشناختی است که انسان خاصی را مشخص می سازد ،در نتیجه یک مفهوم انتزاعی نیست بلکه تجلی همین موجود زنده است که ما از برون می نگریم و از درون او حس می کنیم ؛ نگرش و حس کردنی که در مورد افراد متفاوت است - لی ، 1369 ، ص.ص . - 2-1
البته تعاریف بسیاری از شخصیت ارایه شده است که می توان به طور کلی آنها را به چهار دسته تقسیم کرد ؛ تعاریفی که روی فردیت و یگانگی افراد تأکید می کنند ، در این تعاریف شخصیت شامل خصوصیاتی است که افراد را از یکدیگر متمایز می نماید . تعاریفی که بر ساختارها و سازه های درونی و فرضی تأکید می ورزند ، در این گونه تعاریف ، رفتارهای آشکار ، بخش کمی از تعریف را تشکیل می دهد ، در این مفهوم شخصیت شامل انتزاع هایی است که از رفتارهای آشکار و مشاهدات رفتاری اخذ شده است . تعاریفی که روی تاریخچه ی زندگی و مراحل رشد تأکید دارند ، که در این دیدگاه ، شخصیت حاصل رویدادهای درونی و بیرونی است . رویدادهای درونی شامل آمادگی های ژنتیکی و بیولوژیکی است و رویدادهای بیرونی ، تجربیات اجتماعی و رویدادهای محیطی را در بر می گیرد . در نهایت در تعاریفی که بر الگوهای رفتار تأکید دارند ، فرض می شود که شخصیت به طور نسبی در طی زمان ثابت مانده است و تداوم پیدا می کند . این ثبات در الگوهای رفتاری از مکانی به مکان دیگر و از زمانی به زمان دیگر ثابت باقی می ماند - آتش روز و همکاران، 1387، صص . - 376-377
یکی دیگر از نظریه های شخصیت که سعی در توجیه منش و خوی افراد با تمایلات و گرایش های آنان دارد ، دیدگاه گرایشی است ، این دیدگاه معتقد است ، گرایش ها ، خصوصیاتی هستند که افراد با خود حفظ می کنند ، به خود آن ها تعلق دارند، و جزیی از آن ها هستند . سه رویکرد منشعب شده از دیدگاه گرایشی شامل ، رویکرد تیپ و خصیصه - صفت - ، رویکرد نیازها و انگیزه ها ، رویکرد زیست شناسی و خلق و خو می باشد - کارور و شی یر ، 1387، ص. - 69 آلپورت - 1998 - معتقد بود صفات ، واحد های اصلی شخصیت اند . صفات واقعیت دارند و جایگاه آنها در سیستم عصبی انسان قرار دارد . او بین صفات اصلی - آمادگی فراگیر و مشخص در زندگی فرد - ، صفات محوری - با فراگیری کمتر از صفات اصلی - ،و صفات ثانویه - حداقل فراگیری، همسانی و قابلیت مشاهده - تفاوت قائل شد - پروین، 1381، ص. - 44
از نظر یونگ - 1951 - فرد به وسیله ی تجربیات هیجانی خاصی که از نیاکان خود به ارث برده است ، یعنی ناهشیار جمعی برانگیخته می شود - فیست و فیست، 1387، ص . - 32 چیوکیوتا و استایلز3 ، بخش جداگانه ای از من را که به شیوه ای مستقل تکوین می یابد و در حوزه ای فارغ از تعارض ، برای مقاصد خاص خود عمل می کند ، در شکل گیری شخصیت مهم می دانند. همچنین شخصیت را می توان مجموعه ی مشخص صفات هیجانی و رفتاری شخص در زندگی روزمره در شرایط معمولی تعریف نمود که نسبتا ثابت و قابل پیش بینی است - کوشان،واقعی،1391،ص. - 159 ماده خلق - خ ل ق - اگر با خاء مفتوح استعمال شود به معنای صورت ظاهری است و اگر با خاء مضموم استعمال شود به معنای صورت باطنی است .مثلا وقتی می گوییمفلانی خَلق و خُلقش نیکوست یعنی ظاهر و باطنی آراسته و زیبا دارد .صورت باطنی - خُلق - انسان ، مانند صورت ظاهرش - خَلق - دارای هیبت وترکیبی ز شت یا زیبا ست . بنابراین خلق ان سان ، همان هیبت و قیافه نف سانی ا ست که به آ سانی و بدون تفکر باعث صدور افعال انسان می شود . اگر افعالی که از این هیبت و قیافه ی ثابت نفسانی صادر می شود شرعا و عقلا پسندیده باشند ، این هیبت را خلق نیکو گویند و اگر زشت و ناپسند باشد خلق بد نامیده می شود - اندرزیان،1383،ص - 13 .غزالی درکتاب شریف - الاحیاء - می فرماید:»خَلق قابل تغییر نیست ولی خُلق قابل تغییر است و انبیاء آمدند که خلق را عوض کنند.« - غزالی،ج3،ص - 55ّ .
-2 تحول شخصیت
وراثت زیست شناسی ، محیط طبیعی که فرد در آن کار و زندگی می کند ،فرهنگ و تجارب فردی و گروهی ،همگی از عوامل تحول شخصیت به شمار می آیند.
-1-2 وراثت زی ست شناختی . وراثت عبارت است از نیرویی طبیعی در موجود زنده که در آن صفات از اصل به نسل منتقل می شود ، خواه این صفات مخ صوص این ن سل با شد ، خواه م شترک میان تمام افراد یا نوع یا بخ شی از آنها با شد - اندرزیان ،1383 ،ص.. - 126 ویژگی های زیست شناختی مورثی در تحول شخصیت افرد انسانی ، در نخستین مراحل وجودشان ، نقش بازی می کنند . این نیاز ها و گنجایش های زی ست شناختی در مورد همه ان سان ها م شترکند و بخ شی از ساختمان وجودی آنها را در بدو تولد می سازند - کوئن ، 1390،ص. - 86 امام علی - ع - فرمودند:» وقتی اصل و ریشه انسان خوب و شریف باشد ،نهان و آشکارش خوب و شریف است و فرمودند :نیکویی اخلاق دلیل پاکی و فضیلت ریشه خانوادگی است. - «آمدی،1366،ص.ص288و. - 340
-2-2 محیط طبیعی . محیط طبیعی نیز بر شخصیت تاثیر می گذارد ، زیرا منابعی را که یک فرد می تواند به دست آورد و ضروری ترین عوامل بقای زندگی را همین محیط فراهم می کند .
