بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت تربیت اخلاقی، این پژوهش با هدف بررسی نقش سبک های انضباطی معلمان در رشد اخلاقی دانش آموزان انجام گرفته است. جامعهی آماری پژوهش، شامل دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی بوده اند. از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی از بین دو گروه دانش آموزان طرح ارزیابی توصیفی و ارزیابی کمی،427 نفر انتخاب شدند. از پرسشنامه های رشد اخلاقی محقق ساخته و سبک های انضباطی معلمان رمضانی - 1389 - استفاده شده است .نتایج نشان داد که معلمان، بیشتر از سبک انضباطی مداخلهای استفاده می کنند. همچنین نتایج نشان داد که سبک انضباطی مداخلهای، بیشتر از سبک های دیگر، کاهش رشد اخلاقی دانش آموزان را پیش بینی می کند . این سبک توانسته است در مولفه های رشد اخلاقی، بیشتر، تغییرات مولفهی قانون مداری در اخلاق دانش آموزان را پیش بینی کند. اما دو سبک انضباطی تعاملی و غیر مداخله گرایان همبستگی مثبت با رشد اخلاقی داشته اند. نتایج همچنین نشان دهنده ی رابطهی قویتری بین سبک انضباطی با رشد اخلاقی، در نظام ارزیابی توصیفی است.
کلمه های کلید: رشد اخلاقی، سبک انضباطی، ابتدایی، ارزیابی توصیفی
مقدمه
پرداختن به موضوع اخلاق از این جهت اهمیت دارد که اگر هر فرد در اجتماع، پایبندی عملی خود به مقوله اخلاق را که برگرفته از فرهنگ، آداب و رسوم جامعه و بسیاری سرفصل های دیگر است را چنان که مورد توجه قرار ندهد، نباید انتظار یک جامعه اخلاقی را داشته باشیم. چنان که در کشور ما که مبتنی بر نگرش دینی و قوانین برگرفته از نیازمندی های اجتماعی و مطابق با نص صریح متون دینی که به عبارتی، عین اخلاق هستند، اداره می شود، اخلاق از اهمیت بسیاری برخوردار است - معزی، 1388،. - 25 نقش اخلاق در عملکردها و رفتارها، در تصمیم گیری و در انتخاب ها و در برخورد ها و ارتباطات، مهم و تعیین کننده است - الوانی،1381،. - 65 اخلاق جلوه ی رفتاری ارزش هاست و می توان آن را به عنوان ایده های مورد احترامی که راهنمای عملی انسان هستند تعریف کرد - گریس،1989،. - 24
آذر و همکاران - 1387 - نیز اخلاق را عبارت می داند از قواعد ارزشی و هنجاری یک جامعه که در رفتار افراد آن انعکاس می یابد. کر و همکاران - - 2004 اخلاق را مشتمل بر معیارهای رفتاری که بر رفتار افرادی که یک نقش را ایفا میکنند، تعریف می کنند. بر این اساس مؤلفههایی برای اخلاق در نظر گرفته اند؛ از قبیل درستی، رعایت قوانین، روحیه کارگروهی، کفایت و مسئولیت اجتماعی - باکیک، 2003،. - 2 سازمانهای آموزشی، به خصوص مدرسه، مکان پرورش ارزشهای اخلاقی است - یاسایی، 1382، - 48 که اگر سازمانها، بخواهند بر اخلاقی کردن اعضایشان اثر بگذارند، باید بر افراد مرجع مناسب، متمرکز شوند و آن رفتار خاص را تقویت کنند - اینگرید،2004،. - 58 آموزشهای یک نظام آموزشی، ممکن است منجر به بروز رفتارهای خاصی در یک جامعه شود
- استارت،2001، - 45پس. نقش معلّم به عنوان مرجع، در سازندگی و ویرانی بنای اخلاقی کودکان بسیار مهّم است - یاسایی،1382،. - 78 در دنیای کنونی، آموزش و پرورش رایج، تلاش خود را تنها در جهت تغییرات کمّی یا انباشتگی دانش و افزایش کمی میزان آن و همچنین بالا بردن مهارتها، سرمایه گذاری می کند، به همین خاطر، به امور مربوط به تحولات درونی دانش آموزان مثل معنویت گرایی یا درونی شدن ارزش های اخلاقی توجه چندانی نشان ندادهاند - شمشیری،1386، - 91 از طرفی دیگر، دوره ابتدایی برای دانش آموزان، مقطعی سرنوشت ساز است و شالوده شخصیتی و فکری آن ها، پی ریزی می شود که ورود این دانش آموزان بدون کسب مهارت های لازم به جامعه، آثار و عواقب خطرناکی را به همراه دارد - مدد ابراهیمی،1385، - 14 جامعه ای مفّؤق است که بتواند یک نظام تربیتی همه جانبه ای را برای فراگیران خود ترسیم نماید که در آن هر سه بعد یادگیری - دانش، نگرش و توانش - که به تغییر رفتار به معنای واقعی منجر گردد، مورد توجه قرار گیرد تا این که یادگیرندگان هم دانش لازم ر ا برای چگونگی تعامل با محیط کسب کنند و هم این که مهارت کافی و نگرش به کارگیری این مهارت ها را در رفتار خود داشته باشند - احدیان و آقازاده، 1377، . - 53 بنابراین بررسی عوامل مرتبط و یا تاثیر گذار بر اخلاق کودکان، می تواند بر بهیود کارایی مدارس ابتدایی در این زمینه موثر باشد.
تحقق اهداف آموزشی مستلزم به کارگیری سبک مدیریت کارا و اثر بخش در اداره کلاس درس است. معلمان در کلاس درس باید سبک هایمدیریت را متناسب با ویژگی شخصیتی دانش آموزان و روش تدریس به گونه ای انتخاب کنند که دانش آموزان فرصت کسب انواع مهارت ها را در کلاس درس از طریق عمل بیاموزند. ضرورت و اهمیت بررسی مدیریت کلاس درس را می توان در شناسایی سبک های مدیریتی معلمان، نحوه سازمان دهی کلاس درس، جو یادگیری، میزان مهارت معلمان در ارائه تدریس و ارزشیابی دانست - آقاحسینی،1387،. - 25 طرح ارزشیابی توصیفی نیز، صرفاً به معنای ایجاد تغییرات اساسی در شیوه ی ارزشیابی نیست، بلکه ایجاد تغییرات در شیوه های مدیریت کلاس، روش های آموزش و مواردی از این دست نیز مدنظر طراحان آن بوده است - اولینا،2002،. - 14 در این نظام ارزشیابی، تمام ابعاد شخصیت کودک مورد توجه قرار گرفته است - حسنی و کاظمی، 1382، . - 17 شیوه ارزشیابی به عنوان یکی از حلقه های فرایند مدیریت کلاس درس، بر چگونگی تدریس، ایجاد نظم و انضباط، سبک مدیریتی معلم، قوانین و مقررات و روابط معلم وشاگرد تأثیر می گذارد - بلگمن، . - 2001 مهم ترین فعالیت های معلم در یک محیط کلاس به طور معمول مربوط به مدیریت کلاس درس است که مدیریت کلاس درس می تواند به عنوان فرایند نظم دهی ساختار فیزیکی ومحیط یادگیری تعریف کرد که اثر مستقیم مدیریت کلاس درس بر یادگیری است - مارزانو،2003، . - 12
تحقیقاتی که در زمینه ی آثار ارزشیابی توصیفی بر یادگیری دانش آموزان از حیث شناختی، اجتماعی، عاطفی و انجام رفتارهای خلاقانه از سوی دانش آموزان، انجام گرفته است، گویای این مطالب است که نوع نظام ارزشیابی حاکم بر کلاس درس، آثار مثبتی از این جهات بر جای می گذارد - بلک، ویلیام و بوستون، 2002؛ اولینا، 2002؛ کرد، 1381؛ سپاسی، 1382؛ حیدری، . - 1384 همجنین در پژوهشی تاثیر مثبت نظام ارزیابی توصیفی بر رشد اخلاقی دانش آموزان در مقایسه با نظام ارزیابی کمی مشاهده شد - کاظمی، روشن، سندگل، - 1390 بر این اساس در پژوهش حاضر سعی شده است که در بررسی رابطه ی اخلاق و سبک های انضباطی معلم، به نوع نظام ارزشیابی نیز به عنوان عاملی مداخله گر دقت شود. بنا براین سؤال های پژوهش عبارتند از: - 1آیا بین سبک مدیریت معلمان و رشد اخلاقی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد؟ - 2کدام یک از سبک های انضباطی رشد اخلاقی دانش آموزان را بیشتر پیش بینی می کند؟ - 3 سبک های انضباطی معلم کدام یک از مولفه های رشد اخلاقی را بیشتر پیش بینی می کنند؟ - 4آیا در رابطه ی بین سبک های انضباطی معلمان و رشد اخلاق دانش آموزان، طرح ارزشیابی توصیفی نقش موثری دارد؟
روش تحقیق
این پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی بوده است و دانش آموزان پایه پنجم جامعه ی آماری را تشکیل میدادند که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی دو گروه دانش آموزان طرح ارزیابی توصیفی و ارزیابی کمی به طور تصادفی انتخاب شدند. حجم نمونه 427 نفر بودکه تعداد 186 نفر بر اساس جدول مورگان به شیوهی نمونه گیری خوشهای از دانش آموزان دانش آموخته در طرح ارزیابی توصیفی انتخاب شدند. از این تعداد نمونه، در طرح توصیفی، پسران 78 و دختران 108 نفربودند. همین تعداد نیز برای مقایسه از دانش آموزان ارزیابی کمی انتخاب شد. ابزار پژوهش، پرسشنامه ی رشد اخلاقی محقق ساخته و پرسشنامه ی سبک انضباطی معلمان - رمضانی، - 1389 بودند. - 1 پرسشنامه ی رشد اخلاقی دارای 36 سوال که شامل 4 زیر مقیاسهای مسئولیتپذیری، همکاری، رعایت قوانین و مقررات، بوده است.
روایی، محتوا سؤالات با استفاده از نظر متخصصین به دست آمد. به منظور یافتن اعتبار پرسشنامه را روی نمونه ای 60 نفری اجرا شد. ضریب پایایی کل این پرسشنامه با روش آلفای کرومباخ0/86 به دست آمد. ضریب پایایی هریک از زبر مقیاس های قانونمندی0/76، مسئولیت پذیری0/71، امانت داری0/71، و همکاری0/62 به دست آمد. - 2 برای سنجش سبک های انضباطی از پرسشنامه رمضانی - 1389 - استفاده شد. این پرسشنامه به میزان استفاده معلم از انواع سبک های انضباطی، بر مبنای سه رویکرد مداخله گرا، تعاملی و غیر مداخله گرا می پردازد. زیر مقیاس های سبک انضباطی مداخله گرایانه شامل: مداخله ی کامل معلم در زمینه ی؛ فعالیت های یادگیری، نظارت، تعیین مقررات واجرای آن است و زیر مقیاس های سبک انضباطی تعامل گرایانه در بر گیرنده ی: انجام فعالیت های چهارگانه ی فوق توسط معلم و دانش آموزان به طور مشترک می باشد و زیر مقیاس های سبک انضباطی غیر مداخله گرا شامل: عدم مداخله ی معلم در انجام فعالیت های چهارگانه ی فوق و انجام آن ها توسط خود دانش آموزان می باشد. برای هر سبک 18 سؤال مطرح شده شده است. برای به دست آوردن پایایی پرسشنامه ضریب آلفای سبک مداخله گرا برابر با 0/77، سبک تعاملی برابر با 0/82 و سبک غیر مداخله برابر 0/84 به دست آمد..برا ی تحلیل آماری از آمار توصیفی و روش های همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون گام به گام استفاده شده است.
یافته های پژوهش
نتایج به ترتیب سوال های پژوهش ارائه می شوند.
.1 سبک انضباطی معلمان و رشد اخلاقی دانش آموزان چگونه است؟
برای بررسی این سوال از آمار توصیفی استفاده شد که نتایج آن در جدول زیر آمده است.
