بخشی از مقاله
-1 مقدمه
امروزه، بنادر به عنوان واسطه حمل و نقل دریایی و خشکی، تبادل انواع مختلف کالا از قبیل کالاهاي کانتینري، فرآوردههاي نفتی، مواد معدنی، فله خشک و مایع و سایر کالاهاي متفرقه را عهدهدار میباشند. از سوي دیگر، توجه به مسایل زیستمحیطی در کنار سایر ملاحظات فنی، نقش بسزایی را در طراحی پروژهها و علیالخصوص طرحهاي توسعه بنادر ایفا مینماید. هماکنون در اکثر پروژهها، طراحیها بر عهده بخش فنی بوده و ارزیابیهاي زیستمحیطی به صورت مستقل و جدا از بخش فنی انجام میپذیرد. این موضوع سبب میشود اندرکنش مطلوبی میان مسایل فنی و زیستمحیطی برقرار نشده و میزان تاثیرگذاري ملاحظات زیستمحیطی در تصمیمگیريها کاهش یابد. لذا همکاري گروه زیستمحیطی با بخش فنی میتواند تا حد زیادي سبب ارتقاء کیفیت و توجه به مسایل زیستمحیطی در پروژههاي مختلف گردد.
بندر خلیج فارس، که در مجاورت بندر شهید رجایی قرار دارد، اولین بندر ایرانی است که در آن صادرات فرآوردههاي نفتی توسط بخش خصوصی انجام میپذیرد. این موضوع سبب ایجاد جایگاه ویژهاي براي این بندر در میان سایر بنادر ایران گردیده است. همچنین این بندر در کنار فعالیت اصلی خود، در امر تبادل مواد معدنی و کالاي عمومی نیز فعال میباشد.[1] فعالیتهاي یاد شده آلودگیهاي زیادي را از جنبههاي مختلف در محدوده بندر ایجاد مینمایند که از آن جمله میتوان به پراکندگی مواد معدنی در هوا و خاك، اختلاط فرآوردههاي نفتی با روانآب-هاي سطحی موجود در ترمینال مواد نفتی و پخش آن در سایر نقاط بندر، آلودگی خاك ناشی از نشت فرآوردههاي نفتی و شستشوي خطوط لوله انتقال اشاره نمود.
علاوه بر موارد فوق، بهرهبرداري از این بندر، آلودگیهاي بالقوهاي همچون تولید فاضلاب و آلودگیهاي ناشی از لایروبی حوضچه بندر را به همراه دارد. مجموعه موارد فوق، مسایلی را از جنبه زیست محیطی به وجود آورده، لزوم توجه و ارایه راهکارهاي مناسب جهت مواجهه با آنها را دوچندان میسازد.[2] در این مقاله، ابتدا خلاصهاي از طرح توسعه بندر خلیج فارس عنوان گردیده و در ادامه با معرفی آلودگیهاي ناشی از توسعه در بندر خلیج فارس، راهکارهاي مختلفی که در طرح جامع این بندر جهت کاهش تاثیر آلودگیها در نظر گرفته شده بیان شده است.
-2 طرح جامع بندر خلیج فارس
بندر خلیج فارس درون منطقه ویژه اقتصادي بندر شهید رجایی قرار دارد و همجوار شرقی بندر شهید رجایی است. این بندر که طراحی اولیه آن همزمان با بندر شهید رجایی انجام شده، داراي 9 پست اسکله و سه ترمینال مواد نفتی، مواد معدنی و کالاي عمومی است. بر اساس استراتژي-هاي ترسیم شده در طرح جامع بندر خلیج فارس، حجم تبادلات کالا در این بندر از حدود 0/8 میلیون تن در سال 1384 به 9/4 میلیون تن کالا در افق توسعه 15 ساله منتهی به سال 1400 خواهد رسید1]و .[2 بر این اساس، در افق طرح - سال - 1400، این بندر داراي 13 پست اسکله با ظرفیت پذیرش شناورهاي تا 20 هزار تنی خواهد بود که در امر تبادلات فرآوردههاي نفتی، مواد معدنی و کالاي عمومی مورد استفاده قرار خواهند گرفت. حوضچه این بندر تا عمق حدود -11 m CD لایروبی خواهد شد. در پسکرانه 320 هکتاري نیز بخش اعظم فضا به ترمینال مواد نفتی اختصاص داده شده است. ترمینال مواد معدنی در جنوب شرقی بندر جانمایی گردیده و ترمینال کالاي عمومی نیز در غرب بندر قرار داده شده است. [1] در شکل 1 وضعیت کنونی و طرح توسعه بندر خلیج فارس ارایه گردیده است.
-3 طرح جامع بندر خلیج فارس و تاثیرپذیري از عوامل زیست محیطی
در این قسمت، بخشهاي مختلف طرح جامع بندر خلیج فارس که از عوامل زیست محیطی تاثیر پذیرفتهاند معرفی میگردد.
-1-3 عملیات لایروبی
عملیات لایروبی از عوامل موثر بر محیط طبیعی محسوب میشود. یکی از مهمترین اثرات ناشی از لایروبی مربوط به تخلیه مصالح لایروبی شده میباشد. در طرح جامع بندر خلیج فارس، مصالح حاصل از لایروبی، حتیالامکان در بخش خشکی - پسکرانه بندر - تخلیه میشوند. با توجه به اینکه زمین پسکرانه فاقد پوشش گیاهی و جانوري است، این عملیات نمیتواند مشکل زیستمحیطی به همراه آورد. از این رو، تخلیه مصالح لایروبی در آن منطقه، بهترین گزینه از لحاظ زیستمحیطی در مقایسه با گزینههایی همچون تخلیه در دریا محسوب میشود. از طرفی با احیا اراضی در شرق پسکرانه بندر، به مساحت مؤثر مجموعه نیز افزوده میگردد.[2] شکل 2 مکان تخلیه مصالح لایروبی مرحله اول در پسکرانه بندر خلیج فارس را نشان میدهد.
-2-3 جانمایی ترمینال مواد معدنی
ترمینالهاي مواد معدنی به دلیل امکان پخش گرد و غبار و ذرات کوچک مواد در محیط، از آلایندگی بالایی در محوطههاي بندري برخوردار می باشند. از سوي دیگر ترمینال مواد نفتی نیز به آلودگی محیط به خصوص گرد و غبار حساس میباشد. وجود ذرات ریز معلق در هوا که ناشی از عملیات تخلیه و بارگیري مصالح ساختمانی و دیگر مواد معدنی می باشد، میتواند موجب تغییر در ترکیب مواد نفتی شده و تاثیر منفی در کیفیت این مواد داشته باشد و در مواردي حتی منجر به نپذیرفتن مواد صادره از سوي کشور مقصد گردد. آلودگی و گرد و غبار هاي ناشی از این فعالیت بر روي فعالیتهاي بخش اداري خدماتی نیز تاثیر منفی خواهد داشت. نمونهاي از آلودگی ایجاد شده به هنگام بارگیري مواد معدنی در اسکله در شکل 3 مشاهده میگردد.از اینرو با توجه به جهت وزش باد غالب منطقه از سمت غرب و جنوب غربی بندر، ترمینال مواد معدنی در شرقیترین بخش عملیاتی بندر جانمایی شده است تا گرد و غبار حاصل با کمترین تاثیر از بندر خارج گردد.[1] محل ترمینال معدنی در شکل - 1 - قابل مشاهده میباشد. با
