بخشی از مقاله
چکیده
پروژه های راهسازی بدلیل حجم زیاد منابع درگیر و مرتبط با پروژه از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشند. خصوصا اینکه کمبود منابع مالی دولت جهت توسعه راه ها باعث گسترش استفاده از روش "ساخت- بهره برداری- انتقال" دراین بخش شده است. این نوع قراردادها خود دارای پیچیدگی و حساسیت های زیادی می باشد.
مهندسی ارزش، تلاشی است سازمان یافته که با هدف بررسی و تحلیل تمام فعالیت های یک طرح، از زمان شکلگیری تفکر اولیه تا مرحله طراحی و اجرا و سپس راه اندازی و بهره برداری انجام می شود و به عنوان یکی از کارآمدترین و مهم ترین روشهای اقتصادی در عرصه فعالیتهای مهندسی، شناخته شده است. این تحقیق ضمن معرفی کامل روش " ساخت- بهره برداری- انتقال" و مهندسی ارزش، به پیاده سازی و بکارگیری این فرآیند در این پروژه ها در محیط ایران می پردازد.
مطالعات ارزش فرصتهای مناسبی برای کاهش هزینه ، بهبود کیفیت، بهبود ساختپذیری، کاهش زمان ساخت، افزایش طول عمر و گاه ترکیب موارد بالا در اختیار قرارمیدهد. این پژوهش که از نوع کاربرد ی است شامل دومرحله مطالعات کتابخانه ای و پیمایش میدانی و سپس نتیجه گیری از تلفیق مطالعات کتابخانه ای و پیمایش میدانی است، تحلیل آماری آن نشان داد که به صورت میانگین حدود 55 درصد جامعه آماری تحقیق موافق تاثیرگذاری اصول و فاکتورهای مهندس ارزش بر زمان، کیفیت و هزینه پروژه های"ساخت- بهره برداری- انتقال" هستند. همچنین در تحقیقات میدانی ملاحظه گردید که در پروژه آزادراه پل زال - اندیمشک مهندسی ارزش در مراحل ابتدایی پروژه از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.
مقدمه
یکی از شاخص های اصلی توسعه یافتگی در دنیای امروز، برخورداری کشورها از زیرساخت های مطمئن اقتصادی متکی به صنایع مادر و تاسیسات زیر بنائی می باشد. دارا بودن منابع لازم برای اجرای پروژه های بزرگ صنعتی- عمرانی به ویژه نیروی انسانی ماهر و مدیر از شروط اصلی برای رسیدن به این امر مهم می باشد. امروزه توان مدیریتی مدیران کار آمد ، عنصری شناخته شده و اساسی در طراحی و هدایت سیستم ها می باشند در واقع اعمال صحیح مدیریت تاثیری مستقیم در بهبود روشها ، تقلیل هزینه ها ، افزایش بازدهی ، رشد کمی و کیفی و کاهش زمان اجرای طرح ها و برنامه ها دارد. عنصر مدیریت همواره در ارتباط مستقیم با تجربه بوده و در طول تاریخ نقش فزاینده آن در ارتقاء توان علمی و عملی جوامع بشری مشهود می باشد.
پروژه های راهسازی و بخصوص آنهایی که به روش "ساخت- بهره برداری- انتقال" اجرا می شوند با حجم بسیار بالایی از منابع اعم از انسانی، مالی و ماشین آلات مواجه هستند و بدلیل زمان زیاد حیات پروژه در این پروژه ها - حداقل 30سال از زمان ساخت وبهره برداری توسط بخش خصوصی وسرمایه گذاران - نیازمند ملاحضات بسیار زیاد و مدیریت دقیق منابع می باشد.
امروزه نقش مهندسی ارزش به عنوان یک ابزار جهت استفاده بهینه از زمان پروژه و در نهایت بهبود ارزش پروژه مطرح می باشد. باتوجه به رشد روز افزون حجم سرمایه گذاری در پروژه های زیر بنایی کشورو همچنین تاخیرات بسیار زیاد و غیر برنامه ریزی شده در پروژه های راهسازی که منتهی به صرف زمان بالا و همچنین ضرر و زیان ناشی از عدم راه اندازی پروژه های کلان می گردد.
میتوان از مهندسی ارزش به عنوان یکی از راه کارهای مناسب جهت اصلاح فرآیند اجرای پروژه و دست یافتن مناسب به اهداف پروژه استفاده نمود. پس استفاده از مهندسی ارزش در بهبود کیفیت پروژه های راهسازی که به روش "ساخت- بهره برداری- انتقال" انجام می گیرد به معنای شناخت دقیق مهندسی ارزش و زمان مناسب بکارگیری مهندسی ارزش و تحلیل و بررسی پارامتر های مهندسی ارزش می باشد.
در این پژوهش تلاش شده با استفاده از علم مهندسی ارزش به بررسی نقش آن در افزایش کیفیت پروژه های راهسازی پرداخته شود و اثر آن را هزینه،زمان و کیفیت پروژه آزادراه پل زال- اندیمشک مورد بررسی گیرد و با ارائه راهکارهای مناسب به رفع معضلات پیش رو کمک کرد.
بیان مسئله
شاید اصلی ترین مسئله در پروژه های راهسازی و به طبع پروژ ه هایی که باروش "ساخت- بهره برداری- انتقال" انجام می شود تمام نشدن عملیات اجرایی اعم ازعملیات خاکی و ابنیه فنی درزمان پیش بینی شده توسط مدیریت پروژه باشد کلیه عواملی که از بدو زمان طراحی راه تازمان اجرا و پایان می بایست بررسی شود، تاافزایش مدت زمان اجرا و مهم تراز همه از ضعف کارایی و عملکردی راه های کشورجلوگیری بعمل آید.
هدف از این کار پژوهشی امکان سنجی پتانسیل های مهندسی ارزش در فن راه سازی و بخصوص به روش"ساخت- بهره برداری- انتقال" از طریق تجزیه و تحلیل زمان احداث راه ها خواهد بود. برای این منظور کسب اطلاعات زمان یک نمونه ازراه های کشور و سپس مدلسازی زمان احداث برحسب عوامل موثر مورد توجه قرار خواهد گرفت. نتایج این بررسی ها و مقایسه تراز زمان پروژه های مختلف می تواند پتانسیل کاهش زمان از طریق بکارگیری روش های مختلف مهندسی ارزش را نشان داد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
مطالعه وضع کنونی راه های کشور نشان از پتانسیل بالای آن در استفاده از روش "ساخت- بهره برداری- انتقال" دارد چراکه در این روش دولت تمامی ریسک ها و خطرات ممکن را به بخش خصوصی واگذار می کند و از طرفی چون در این پروژه ها اعتبار توسط بخش خصوصی تامین می گردد فشاری به بودجه های عمومع کشور وارد نخواهد شد و باز از طرفی چون وام های گرفته شده توسط دولت تضمین نمی شود این وام ها وارد بدهی های دولت نمی شود و توان اعتباری کشور را کاهش نخواهد داد.
امروزه نقش مهندسی ارزش به عنوان یک ابزار جهت استفاده بهینه از زمان پروژه و در نهایت بهبود ارزش پروژه مطرح می باشد.باتوجه به رشد روز افزون حجم سرمایه گذاری در پروژه های زیر بنایی کشور و همچنین تاخیرات بسیار زیاد و غیربرنامه ریزی شده در پروژه های راهسازی که منتهی به صرف زمان بالا و همچنین ضرر و زیان ناشی از عدم النفع راه اندازی پروژه های کلان می گردد. می توان از مهندسی ارزش به عنوان یکی از راه کارها ی مناسب جهت اصلاح فرآیند اجرای پروژه و دست یافتن مناسب به اهداف پروژه استفاده نمود. بطور کلی خارج از روش های اجرای پروژه می توان به موارد زیر به عنوان اهم ضرورت های انجام تحقیق حاضر اشاره کرد:
- بهینه سازی کارکردهای مورد انتظار پروژه
- بهینه سازی و متعادل کردن کیفیت
- شناسایی و کاهش و بهینه کردن کیفیت
- شفاف سازی ویژگی های پروژه برمبنای کارکردهای واقعی
- متعادل کردن برنامه های طرح ساخت و بهره برداری بازمان
- مشخص کردن ریسک های پروژه وامکان مدیریت آن
- ارائه برنامه های واقع گرایانه جهت زمان پروژه
اهداف تحقیق
باتوجه به اینکه در اکثر مواقع پروژه های اجرایی کشور فارغ از شیوه مدیریت و اجرای آن دچار مشکلات مشابهی نظیرعدم اتمام مطابق برنامه زمان بندی ومواردی مشابه می باشد به نظر می رسد اعمال تکنیک مهندسی ارزش جهت کاستن از این مشکل می تواند به عنوان یک راه مناسب کمک شایانی به اجرای پروژه ها نماید.
با توجه به رشد روزافزون پروژه های زیر بنایی کشور و همچنین معضلات و مشکلات پیش رو در جهت پیش برد پروژه های راهسازی و آمار کم و بیش دردسترس از نتایج اجرای پروژه ها که اکثرا حاکی طولانی شدن بیش روند اجرای پروژه و یا عدم دستیابی به ظرفی ت های موردنظر و همچنین عدم کارکرد صحیح پروژه پس از بهره برداری می باشد. به طور کلی هدف اصلی این مطالعه کم کردن زمان پروژه های راهسازی "ساخت- بهره برداری- انتقال" با بکارگیری تکنیک مهندسی ارزش می باشد.
نحوه گردآوری داده ها
با توجه به نقاط قوت روش پیمایشی و اینکه این روش قوی ترین ابزار در بررسی ویژگی های یک جامعه آماری می باشد و همچنین چون مخاطبان مصاحبه حاضر اکیپ خبره راهسازی به روش "ساخت- بهره برداری- انتقال" که عبارتند از سرمایه گذاران،کارفرمایان، پیمانکاران راهسازی می باشند. لذا اخذ نقطه نظرات افراد ذکر شده در حوزه مهندسی ارزش و همچنین تاثیر آن در زمان، کیفیت و هزینه های پروژه ضروری به نظر می آید لذا به دلایل ذکر شده روش پیمایشی بهترین روش برای رسیدن به اهداف تحقیق حاضر می باشد.
معرفی پروژه آزادراه پل زال-اندیمشک
پروژه احداث آزادراه پل زال-اندیمشک به عنوان بخشی از شبکه آزادراه ترانزیت شمال - جنوب کشور و درادامه مسیرآزاد راه پل زال-اندیمشک- اهواز درقانون بودجه منظور و ازنزدیکی رودخانه ای به نام زال که محل یکی از پل های بزرگ پروژه به نام پل زال در تقاطع غیر همسطح با جاده قدیم خرم آباد - اندیمشک آغاز و به سمت اندیمشک ادامه می یابد، اجرا گردید.
طول این آزاد راه حدود 45 کیلومتر است ولی با توجه به موقعیت خاص منطقه و کوهستانی بودن مسیر، آزادراه از درههایی با عمق بیش از 40 متر عبور میکند، که با احداث سه دستگاه پل بزرگ به ارتفاع 40 متر و طولهای بیش از 200 متر سختی راه هموار شده است . مناقصه تعییین پیمانکار در سال 84 انجام و طی آن شرکت آباد راهان پارس به عنوان برنده مناقصه مشخص شد.
در دی ماه 85 تفاهم نامه ای بین وزارت راه - شرکت ساخت و توسعه زیر بناهای حمل و نقل کشور - و شرکت آباد راهان پارس مبادله و به دنبال آن با پیشنهاد مقام عالی وزارت، هیئت محترم وزیران درفروردین ماه 86 مجوز انعقاد قرارداد فی ما بین وزارت متبوع - شرکت ساخت - و شرکت آزاد راه پل زال -اندیمشک را ابلاغ نمود. با بهره برداری از پروژه ، ضمن حذف گردنه ها و قوس های خطرناک و ارتقاء مشخصات هندسی و تفکیک خطوط رفت و برگشت ، زمان سفر ، مصرف ایمنی سفر به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد.
ابزارگردآوری اطلاعات تحقیق
در این بخش سعی بر این است تا پارامترهای مهم تاثیرگذار در موفقیت مطالعات مهندسی ارزش شناسایی شوند. لیکن به نظر می رسید یکی از موانع جدی استفاده عملی از این فاکتورها، وضعیت نامناسب دانش مهندسی ارزش در جامعه مهندسان و دانشگاه های کشور باشد؛ از این رو به دلیل رویکرد این مقاله در شناسایی پارامترها و دسته بندی آنها، مصاحبه هایی با افراد صاحب نظر انجام شد که در ادامه به آن پرداخت شده است. تمرکز سوالات در این مصاحبه ها بر روی چند فاکتور اصلی می باشد که در 4 گروه تقسیم بندی می شود:
.گروه اول: فاکتورهای ارزیابی اولیه و مقدماتی
.گروه دوم: فاکتورهای حمایتی
.گروه سوم: فاکتورهای ارزیابی فنی
.گروه چهارم: فاکتورهای مربوط به دوره عمر پروژه - بعد از طراحی -
گروه اول: فاکتورهای ارزیابی اولیه و مقدماتی
-1 اجرای گام به گام و کامل برنامه کار مهندسی ارزش یکی از پارامترهای موثر در موفقیت مطالعات مهندسی ارزش است، بسیار ملاحظه شده است که با نادیده گرفتن و نامنظم اجرا شدن بعضی از گام ها بازده مطالعات تا حدود زیادی پایین آمده است؛ میزان توجه به هر مرحله ممکن است بر حسب نوع پروژه متفاوت باشد.
-2 در انتخاب اعضاء گروه مهندسی ارزش بای د دقت لازم به عمل آید، بسیار دیده شده است که در کارگاه های مهندسی ارزش با توجه به زمان کم کارگاه بیشتر وقت صرف توجیه افراد و پیگیری طولانی نظراتی اختصاص می یافت که ارزش خوبی تلقی نمی شد.
-3 آموزش مربوط به مهندسی ارزش برای کارفرمای ان و مشاوران طراحی توصیه می شود، توسعه مهندسی ارزش هم از بعد مدیریت و هم از لحاظ فنی مفید خواهد بود.
-4 طبق روال بکار گرفته شده در مناقصات جهت انتخاب پیمانکار از طریق پیشنهاد کمترین قیمت، سبب می شود تا پیمانکار منتخب با توسل به مسائلی که در طراحی و اجرا وجود دارد، از طریق قیمتهای جدید درخواست تمدید پیمان و استفاده از تعدیل در زمان تمدید شده، در صورتیکه به کمک مهندسی ارزش پیمانکار می تواند با یک دیدگاه سیستماتیک و ارزش با ایجاد فضای خلاقیت سبب ارائه روشی شود که نه تنها جهت طرح، کارایی و سود را به ارمغان می آورد بلکه در این رهگذر سود خود را نیز تضمین می نماید.
-5 اجرای برنامه در گرو روابط انسانی و تلاشهای گروهی است، همکاری و مشارکت فعال افراد متعدد موثرترین نتایج را به بار می آورد، تحرک گروهی نقش مهمی را بازی می کند و نشان می دهد که نتایج حاصل از یک گروه 5 نفره متخصصان حرف های از مجموع کوشش های فردی آن 5 نفر به مراتب بالاتر می رود.
گروه دوم :فاکتورهای حمایتی
-6 مشارکت کارکنان واجد شرایط کارفرما به عنوان اعضای گروه نه تنها چشم اندازی امید بخش ارائه می دهد، بلکه اطلاعاتی که درباره تسهیلات پیشنهادی در جریان فعالیت مهندسی ارزش به دست می آورند نیز فواید دراز مدتی برای کاربران خواهد داشت.
-7 یکی از پارامترهای موثر در موفقیت مطالعات مهندسی ارزش پاسخ به پرسشهای "چرا و چگونه " است انسان ها در جواب به چگونه رغبت دارند زیرا به دنبال راه حل تخصصی هستند؛ ولی در جواب به سوال چرا ؛ انسانها به سوال احساس خوبی ندارند و معمولا پریشان و رنجور می شوند. در جواب به همین سوال بعید نیست که افراد احساس کنندکه تصمیمات آنها زیر سوال یا زیر ذر ه بین قرار گرفته است.
-8 برای جلوگیری از کاهش حق الزحمه مشاور طراحی و در نتیجه آن موضع گیری مشاور لازم است بعد از مطالعات مهندسی ارزش به دلیل کاهش برآورد هزینه، بعد از طراحی مجدد، به طری ق معقول و منصفانه حق الزحمه اعمال تغییرات به مشاور طرح داده شود. بدین ترتیب بسیاری از باورهای نادرست مشاور با چنین عملی از بین می رود.
گروه سوم: فاکتورهای ارزیابی فنی
-14 در تغییرات پیشنهادی نباید هیچ یک از معیارهای اساسی یا الزامات اولیه مهندسی نادیده انگاشته شود، همچنین نباید باعث کم رنگ شدن نقش مشاور در طراحی شود.
-15 عواملی که باعث افزایش مدت زمان اجرا، بالا رفتن هزینه ها و نهایتا کاهش ارزش می شود، و در هر پروژه ای امکان رویداد آنها وجود دارد؛ از نظر طراح و مشاور باید کاملا مشخص گردیده تا پیمانکار در هنگام مواجهه با مشکلات پیمانکاری و در مطالبات آنها در جبهه متقابل با دستگاه نظارت درخواست تمدید پیمان و آنالیز قیمت کل حالتهای بحرانی درخواست خاتمه پیمان و یا تعلیق - ماده 48 و 49 شرایط عمومی پیمان - ننماید، در بسیاری از موارد اجرا دیده شده است که پیمانکار با شرایط خاصی که قبلا انتظار آن نمی رفت مواجه شده است که در این حالت دستگاه مشاور دستور کار جدیدی ارائه می نماید و معمولا پیمانکار با ارسال آنالیز قیمت کار جدید وارد میدان معامله گرایانه با کارفرما جهت تایید قیمتهای جدید می شود که بررسی این قیمتها سبب افزایش زمان اجرا می شوند.
