بخشی از مقاله
چکیده
کشت مجدد برنج در استان مازندران در حال گسترش است. جهت بررسی اثر نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد ارقام کوهسار، طارم هاشمی و بینام در کشت مجدد برنج، آزمایش مزرعهاي در سال زراعی 1394 در قالب طرح پایه بلوك کامل تصادفی و به صورت اسپلیت پلات اجرا شد که ارقام به عنوان پلات اصلی و مقدارمصرف کود نیتروژنی در چهار سطح صفر، 60،30 و 90کیلوگرم کود نیتروژن خالص به عنوان پلات فرعی بود. اجزاي عملکرد در مرحله رسیدن فیزیولوژیکی اندازهگیري شد. عملکرد با برداشت 5 متر مربع بر حسب رطوبت 14 درصد در هکتار برآورد شد. نتایج نشان داد که اثر رقم و نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد در سطح 5 و 1 درصد معنیدار بود. افزایش عملکرد رقم کوهسار در مقایسه با ارقام طارم هاشمی و بینام، ناشی از افزایش تعداد دانه پر و وزن هزار دانه در کشت مجدد بود. با افزایش مصرف نیتروژن، تعداد خوشه در کپه و دانه پر درخوشه افزایش یافت و در نتیجه میزان عملکرد نسبت به شاهد 35 درصد بود. حدکثر عملکرد در تیمار 90 کیلوگرم نیتروژن بدست آمد که معادل 3484 کیلوگرم در هکتار بود. متوسط عملکرد رقم کوهسار 3168 و عملکرد رقم طارم هاشمی 2854 کیلوگرم درهکتار بود.
مقدمه
امکان کشت دو یا سه بار برنج در سال در مناطق گرمسیري وجود دارد. اما فصل رشد براي زراعت برنج در شمال کشور در بعضی از سالها مانع تولید دو محصول برنج میشود - - 3 معالوصف کشت مجدد برنج در استان مازندران یکی از راههاي افزایش تولید میباشد که در سالهاي اخیر سطح آن رو به گسترش است . - 4 - نیتروژن یکی از مهمترین مواد غذایی جهت رشد و توسعه گیاه برنج به شمار میرود - 2 - ، و عکس العمل گیاه برنج به نیتروژن نسبت به سایر عناصر غذایی بیشتر است چون باعث رشد سریع گیاه میشود - . - 2 از طرف دیگر باعث افزایش تعداد دانه در خوشه، درصد دانههاي پر در هر خوشه و مقدار پروتئین دانه کمک میکند غلظت نیتروژن برگ رابطه تنگاتنگی با شدت فتوسنتز برگ و تولید زیست توده محصول دارد ح هنگامی که نیتروژن کافی در اختیار محصول قرار گیرد نیاز به دیگر عناصر اصلی مثل فسفر و پتاسیم افزایش مییابدح بنابراین نیتروژن تمامی مشخصههاي مؤثر بر عملکرد را تحت تأثیر قرار میدهد حمراحل بسیاري در متابولیسم و رشد گیاهان به طور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تأثیر نیتروژن قرار میگیرند. میزان و زمان بندي مصرف نیتروژن داراي اثرات مهمی بر عملکرد گیاهان هستند. عملکرد دانه تابع مواد فتوسنتزي است که در دانه ذخیره میشوند و معمولا از فتوسنتز جاري برگ، فتوسنتز جاري قسمتهاي سبز غیر از برگ و انتقال مواد فتوسنتزي ذخیره شده در سایر اندامهاي گیاه تأمین میشوند. اینکه این عوامل چه اندازه در عملکرد نهایی دانه سهم دارند به گونه گیاه و شرایط محیطی بستگی دارد . - 2 - اکبري و مومنی - 1394 - با مصرف 25 و 50 کیلوگرم نتیروژن در سه تقیسط مساوي بر روي رقم کوهسار در کشت مجدد، نتیجه گرفتند که اثر نتیروژن فقط بر روي تعداد پنجه بارور در واحد سطح معنیدار بود ولی نتیجه آزمایش در بنگلادش نشان داد که مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در کشت دوم برنج بر صفات ارتفاع بوته، طول خوشه، تعداد دانه پر و پوك معنیدار بود . - 1 - هدف این آزمایش، تعیین تاثیر مقادیر نیتروژن بر اجزاي عملکرد و عملکرد ارقام برنج کوهسار، طارم هاشمی و بینام در کشت مجدد برنج بود.
مواد و روشها
به منظور بررسی تاثیر میزان کود اوره بر عملکرد و اجزاي عملکرد ارقام کوهسار، طارم هاشمی وبینام در کشت مجدد برنج ، آزمایش مزرعهاي در سال 1394 در قالب طرح پایه بلوك کامل تصادفی و به صورت اسپلیت پلات اجرا شد که ارقام کوهسار، طارم هاشمی وبینام به عنوان پلات اصلی و مقدارمصرف کود نیتروژنی در چهار سطح صفر، 60،30 و 90کیلو گرم کود نیتروژن خالص از منبع اوره در هکتار که به سه مقدار مساوي پایه، سرك اول و دوم به فاصله 15 روز براي رقم کوهسار و 20 روز براي ارقام طارم هاشمی وبینام مصرف شد به عنوان پلات فرعی بود. بذور ارقام به میزان 2 کیلوگرم پس از ضدعفونی با قارچکش ویتاواکس تیرام دو در هزار بعد از 48 ساعت بذور طارم هاشمی، بینام و کوهسار در تاریخ 94/4/24 در خزانه بذرپاشی شد. کشت اول برنج رقم کوهسار بود که در تاریخ 94/5/5 برداشت شد بلافاصله زمین شخم اول زده و شخم دوم و سوم در زمین غرقاب صورت گرفت تا مزرعه کاملا گل شد و عمل تسطیح هم انجام شد. یک نمونه مرکب خاك از عمق 0-30 سانتیمتري خاك تهیه و تجزیه آن نشان داد بافت خاك سیلتی لوم و میزان واکنش خاك - دژ - معادل 6/9 بود. اندازه کرت 4*3 متر بود. نشاکاري در تاریخ 94/5/17 با تراکم 20*20 و با دو بوته در هر کپه براي هر سه رقم انجام شد. کود پتاسه به میزان 100 کیلوگرم در هکتار محاسبه و نصف به صورت پایه و نصف در سرك اول مصرف شد. کود فسفاته از نوع ترپیل به میزان 100 کیلوگرم در هکتار قبل از نشاکاري مصرف شد. در رسیدن فیزیولوژیکی با گرفتن 10 خوشه بطور تصادفی، اجزاي عملکرد اندازهگیري شد. با برداشت 5 متر مربع و خرمنکوبی محصول بدست آمده بر حسب رطوبت 14 درصد و هکتار برآورد شد. دادهها پس از جمع آوري در اکسل مرتب و با برنامه حAح آنالیز شد.
نتایج و بحث
اجزاي عملکرد، شاخص برداشت و عملکرد: جدول میانگین مربعات نشان داد که اثر بلوك بر صفات اجزاي عملکرد، شاخص برداشت و عملکرد در سطح %5 معنیدار نبود. اثر رقم بر طول خوشه و عملکرد در سطح %5 ولی بر تعداد دانه پر، پوك، کل، وزن هزار دانه وشاخص برداشت در سطح %1 معنیدار بود. اثر نیتروژن بر تعداد خوشه در کپه، تعداد دانه پر و کل، وزن هزار دانه و عملکرد در سطح %1 معنیدار بود ولی بر شاخص برداشت در سطح %5 معنیدار بود. جدول نشان داد که اثر نیتروژن بر طول خوشه و تعداد دانه پوك معنیدار نبود. اثر متقابل رقم در نیتروژن بجز بر وزن هزار دانه بر سایر صفات اجزاي عملکرد و شاخص برداشت در سطح %5 معنیدار نبود - جدول ارایه نشد - . جدول - 1 - نشان داد که طول خوشه رقم کوهسار کوتاهتر از ارقام طارم هاشمی و بینام و این تفاوت در سطح %5 معنیدار بود ولی اندازه خوشه طارم هاشمی و بینام مشابه بودند. طول خوشه رقم کوهسار 7 درصد کمتر بود. تعداد خوشه در کپه تفاوت معنیداري نداشت هر چند رقم بینام تعداد خوشه در کپه بیشتري داشت. از نظر تعداد دانه پر، پوك و کل، رقم کوهسار بیشتر از ارقام طارم هاشمی و بینام بودند. وزن هزار دانه رقم کوهسار بیشتر از بینام و این دو نیز بیشتر از طارم هاشمی بود. شاخص برداشت رقم کوهسار حداقل 14 درصد بیشتر از ارقام بینام و طارم هاشمی بود. بیشترین عملکرد مربوط به رقم کوهسار با تولید معادل 3168/4 کیلوگرم در هکتار و کمترین آن معادل 2825/2 کیلوگرم در هکتار مربوط به رقم طارم هاشمی بود. عملکرد رقم بینام حد واسط این دو رقم در کشت مجدد برنج بود.
جدول - 2 - مقایسه میانگین صفات اجزاي عملکرد، شاخص برداشت و عملکرد برنج در سطوح مختلف رقم نشان میدهد. با افزایش مصرف نیتروژن طول خوشه تفاوت معنیداري نداشت. تعداد خوشه در کپه با افزایش مصرف نیتروژن - کود اوره - افزایش معنیداري یافت. میزان افزایش تعداد خوشه در کپه در تیمار 90 کیلوگرم نیتروژن در مقایسه با شاهد، 36/5 درصد بود. تعداد دانه پر در خوشه نیز با افزایش مصرف نیتروژن، افزایش معنیداري یافت. تعداد دانه پوك در خوشه متاثر از افزایش نیتروژن نبود. تعداد کل دانه در خوشه با افزایش مصرف نیتروژن افزایش یافت ولی وزن هزار دانه کاهش نشان داد.اثر سطوج نیتروژن بر شاخص برداشت تا 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار مشابه بود ولی در تیمار 90 کیلوگرم نیتروژن در هکتار کاهش معنیداري نشان داد. عملکرد برنج با افزایش مصرف نیتروژن بهبود یافت. حداقل عملکرد در تیمار شاهد معادل 2333 کیلو گرم در هکتار وبیشترین مربوط به تیمار 90 کیلوگرم در هکتار بود - 3483/6 کیلوگرم در هکتار - . بین سطح 30 و 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتاراز نظر میزان محصول برنج تفاوت معنیداري نبود - جدول . - 2 عملکرد ارقام کوهسار، طارم هاشمی و بینام در کشت دوم در مقایسه با کشت اول حداقل بین 20-25 درصد کمتر است. غلظت نیتروژن برگ رابطه تنگاتنگی با شدت فتوسنتز برگ و تولید زیست توده محصول دارد ح هنگامی که نیتروژن کافی در اختیار محصول قرار گیرد نیاز به دیگر عناصر اصلی مثل فسفر و پتاسیم افزایش مییابد. توسنتز جاري برگ، فتوسنتز جاري قسمتهاي سبز غیر از برگ و انتقال مواد فتوسنتزي ذخیره شده در سایر اندامهاي گیاه تأمین میشوند.
