بخشی از مقاله
چکیده
در دنیای متلاطم امروز سازمانها میباست همواره مجموعه ای از طرحها و برنامه های عملی برای مواجهه با تحولات آینده در داخل سازمانها تنظیم کرده و بر کسب مهارت و آمادگی مدیران و کارکنان در رویارویی با وقایع پیش بینی نشده تاکید داشته باشند . تعداد کمی از سازمانها به لزوم آماده ساختن خود برای رویارویی با وقایع پیش بینی نشده تاکید داشته باشند . تعداد کمی از سازمانها به لزوم آماده ساختن خود برای رویارویی با گستره وسیعی از بحرانها پی برده اند . هوش سازمانی ترکیبی از مهارتهای مورد نیاز سازمان برای تطابق با محیط است . این مهارت ها سازمان را قادر به عمل و عکس العمل سریع و هوشمندانه , انعطاف پذیرودرنهایت موفقیت سازمان در محیطش خواهد کرد. هدف تحقیق حاضر بررسی رابطه هوش سازمانی و مدیریت بحران شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران منطقه تهران میباشد . این پژوهش براساس داده های جمع آوری شده در نیمه دوم سال 1392 و وایل سال 1393 از نمونه متشکل از 91 نفر از مدیران و کارشناسان شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران منطقه تهران ,انجام شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از روش همبستگی نرم افزارspss استفاده شده است . نتایج نشان میدهد که متغیرهای هوش سازمانی همگی رابطه مثبت و معنادار با مولفه های مدیریت بحران دارند.
.1 مقدمه
حوادث طبیعی یا تمایلات مخرب انسانها که باعث بروز بحران های گوناگون میشود رویدادهای مهم دهه های اخیر جهان از نظر سیاسی,اقتصادی,اجتماعی,جغرافیایی و انسانی نشان می دهد که جوامع بشری پیوسته دستخوش,بوده است.روزی نیست که اخبار مربوط به بحران های کوچک و بزرگی که در گوشه و کنار دنیا رخ می دهد در وسایل ارتباط جمعی منعکس نشود.این بحران ها ممکن است تا آنجا پیش برود که منافع داخلی و خارجی جوامع و یا اعتبار یک سازمان بزرگ را مورد تهدید قرار دهد - یقیق لو,. - 1383 از آنجا که هر سازمانی در طول حیات خود بارها با بحران های گوناگون روبرو می شود, مدیران و تصمیم گیرندگان اصلی سازمان باید تمهیداتی بیاندیشند تا سازمان خود را همواره آماده مقابله با بحران های احتمالی کنند.بهترین اقدام بکارگیری موثر مدیریت بحران است .مدیریت بحران شامل تمامی اقداماتی است که برای مقابله سریع و موثر با بحران های احتمالی و کنترل اثبات مخرب آنها مورد نیاز می باشد. این تحقیق قصد دارد موضوع تاثیر هوش سازمانی بر مدیریت بحران را در یکی از صنایع کلیدی کشورBصنعت نفتB و در یکی از مهم ترین و تأثیر گذارترین شرکت این صنعت یعنی شرکت ملی بخش فرآورده های ایران,مورد بررسی قرار دهد.
پیشینه تحقیق:
در رابطه با هوش سازمانی و مدیریت بحران و جوانب آن تحقیقاتی در داخل و خارج از کشور انجام شده است که به چند مورد اشاره میگردد:
-1 تحقیقی با عنوان» بررسی هوش سازمانی « در سپتامبر 2003 توسط کارل آلبرخت در بین مدیران استرالیایی انجام گرفته است که چارچوب نظری به کار گرفته شده در این تحقیق توسط خود محقق طراحی شده بود . در این تحقیق نظریات نمونه ای از مدیران استرالیایی در مورد هوش جمعی آنان جمع آوری شده است . در این تحقیق 200 نفر از مدیران و مدیران عالی در دو گردهمایی در دو شهر مختلف شرکت داشتند . آلبرخت در نهایت بیان می کند که مدیران استرالیایی با آگاهی از میزان هوش سازمانی خود به درک و آگاهی بهتری از سازمانشان م ی توانند برسند . بعلاوه با توجه به نتایج جالبی که بدست آمد.، مدیران میتوانند نگاه جدیدتری به سازمانشان داشته باشند - - Albrecht .2003
-2 تحقیقی با عنوان بررسی اثرات هوش سازمانی بر سرمایه گذاری در زمینه فناوری « توسط ایراوایجی ما در 2006 انجام پذیرفته است. در این » اطلاعات و بهره وری سازمان مطالعه بر اهمیت کاربرد سیستمهای اطلاعاتی تأکید شده است. در این مطالعه هوش سازمانی عامل اصلی مورد مطالعه میباشد. در این مطالعه 161 شرکت کوچک و متوسط اقتصادی، تجاری و صنعتی ژاپن پرسشنامهها را تکمیل کردند. نتایج ارتباط معنی داری را نشان دادند. به طوریکه شرکتهایی که هوش سازمانی بالاتری دارند سرمایه گذاریهای بیشتری در زمینه فناوری اطلاعات انجام میدهند و از سطح بهرهوری بالاتری برخوردارند.
-3 مدل سه مرحله یی بحرا ن که به تنهایی متعلق به هیچ یک از نویسندگان نیست ، یک مدل جامع به نظر می رسد. این مدل از سه مرحله ، قبل از بحران ، حین بحران و بعد از بحران تشکیل شده است . مرحله قبل از بحران شامل تمامی اقدامات برای جلوگیری از بحران ، مرحله حین بحران مربوط به گا م هایی برای پاسخ و مقابله با بحران و مرحله پس از بحران شامل اطمینان از رفع بحران و امنیت سازمان و یادگیری از رویداد به منظور جلوگیری از رخ داد مجدد آن است - نظری، غلامرضا، . - 1386 میتراف و پونچات - - 1992 بحران یک ازهم گسیختگی است که بصورت فیزیکی بر کل سیستم اثر می گذارد و محور حیاتی آن را مورد تهدید قرار می دهد. - . - Capllan, G
مروری بر ادبیات تحقیق: تعاریف هوش سازمانی:
برای درک هوش سازمانی و اهمیت آن در محیط کسب و کار، باید دو جنبه را در نظر گرفت. جنبه غربی که به وسیله پیتر سنج و گریس آرگریس در ایالات متحده امریکا تعیین شده است و جنبه شرقی آن به روش فکری ژاپنی توسط نوناکا و هیرو تاک ا تغییر یافته است. دیدگاه پیتر سنج در مورد یادگیری سازمان، در خصوص گروهی از افرادی که به طور مستمر توانایی خود را جهت ایجاد نتایجی تقویت می کنند که خود علاق ه مندند، و ثابت شده است . همان گونه که هاروارد کتاب بررسی تجاری خود را با عنوان اصل پنجم معرفی کرده است : هنر و مرحله اجرایی فراگیری سازمانی که تصور می شود مهمترین اثر مدیریت دهه آخر قرن م ی باشد. طبق نظریه پیتر سنج، برای اینکه سازمانی تعلیم داده شود، اعضای آن باید مدلهای تشریحی و فکری جدید را ایجاد کنند و در دیدگاه هدف مشترک سهیم شوند - . - 2008 در رابطه با هوش سازمانی تعاریف مختلفی از سوی صاحبنظران متعدد مطرح گردیده است که در زیر به پاره ای از آنها اشاره می شود 1: .گلین معتقد است هوش س ا زمانی حاصل اجتماع و تعامل هوش تک تک اعضای سازمان است. هوش سازمانی فرایندی اجتماعی است که تئوری های آن بر اساس تئور ی های هوش انسانی طرح ریزی شده است . - 1996 -
.2 مک مستر در سال 1996 هوش سازمانی را اینگونه تعریف می کند ؛ هوش سازمانی، توانایی یک سازمان د ر جمع آوری اطلاعات، داشتن نوآوری، تولید دانش و فعالیت بر اساس دانش سبک شده است - . - 1996
3 .هلل هوش سازمانی را توانایی سازمان در ایجاد و بهره گیری از دانش مطلوب در تطابق با شرایط محیطی م ی داند. به عقیده او هوش سازمانی ظرفیت سازمان در جهت خلق دانش و بکارگیری راهبردهای آن به منظور هماهنگی و تطابق با محیط اطراف است . هلل اضافه میکند که مجموعه توانایی پردازش اطلاعات مختلف در سازمان همان هوش سازمانی است. - - Halal, 2006
4 .سیمیچ هوش سازمانی را اینگونه تعریف می کند: توانایی فکری سازمان جهت حل مسائل سازم انی. در این جا توجه روی انسجام توانایی های تکنیکی و توانایی های انسانیجهت حل و مسائل و مشکلات می باشد . صراحت اً هوش سازمانی در بر گیرنده کلیات اطلاعات، تجربه، دانش و درک مسائل سازمانی میباشد - . - 2005
5.- تی ماتسود ا ژاپنی یکی از پدی د آورندگان نظریه هو ش سازمانی، هوش سازمانی را ترکیبی از دو عامل هوش انسانی و هوش ماشینی می داند. از نظر ماتسودا هوش سازمانی، بطور کلی مجموعه ای توانایی های ذهنی یک سازمان تعریف می شود . بنابراین هوش سازمانی ماتسودا دارای دو جزء است . هوش سازمانی به عنوان یک فرایند و هوش سازمانی. به عنوان یک محصول - - 1993 برای درک هوش سازمانی و اهمیت آن در محیط کسب و کار، باید دو جنبه را در نظر گرفت. جنبه غربی که به وسیله پیتر سنج و گریس آرگریس در ایالات متحده امریکا تعیین شده است و جنبه شرقی آن به روش فکری ژاپنی توسط نوناکا و هیرو تاکا تغییر یافته است. دیدگاه پیتر سنج در مورد یادگیری سازمان، در خصوص گروهی از افرادی که به طور مستمر توانایی خود را جهت ایجاد نتایجی تقویت می کنند که خود علاق ه مندند، و ثابت شده است . همان گونه که هاروارد کتاب بررسی تجاری خود را با عنوان اصل پنجم معرفیکرده است : هنر و مرحله اجرایی فراگیری سازمانی که تصور می شود مهمترین اثر مدیریت دهه آخر قرن م ی باشد. طبق نظریه پیتر سنج، برای اینکه سازمانی تعلیم داده شود، اعضای آن باید مدلهای تشریحی و فکری جدید را ایجاد کنند و در دیدگاه هدف مشترک هوش سازمانی سهیم شوند - Lefter et 2008 . - al معیار کمی برای کارآمدی سازمان در انتشار اطلاعات، تصمیم گیری و اجرا میباشد - پیری، . - 1385 همچنین هوش سازمانی، ما رابرای تصمیم گیری سازمانی توانمند میسازد . - ابزری، - 1385
تعاریف بحران :
در تعریف بحران سازمانی , بین بحران - - CRISIS و واقعه ناگوار - DISASTER - تفاوت قائل می شویم.برنت اعتقاد دارد بحران توصیف کننده شرایطی است که درآن ریشه هایی که پدیده می تواند, مسائل و مشکلاتی مانند ساختارها و عملیاتهای مدیریتی نامناسب و یا شکست در تطابق با یک تغییر باشد در حالی که منظور از واقعه ناگوار این است که شرمت با تغییر ات مصیبت بار پیش بینی نشده یا ناگهانی مواجه شده که کنترل کمی بر روی آنها دارد - رضوانی,,. - 1385
با توجه به توضیح , در ادمه تعریف بحران از دیدگاه نویسندگان مختلف مدیریت بحران ارائه می شود:
بحران سازمانی یک رویداد با درجه احتمال کم و تأثیر گذاری زیاد است که تهدیدی برای بقای یک سازمان است و ویژگی آن ابهام در عوامل بوجود آورنده , میزان تأثیر گذاری آن بر سازمان و چگونگی مقابله با آن است . در این شرایط تصیمات باید سریعا اتخاذ گردد - . - Paraskevas ,2006 بحران موقعیتی غیر عادی است که ریسک فوق العاده ای را به شرکت تحمیل می کند و در صورتی که به درستی مدیریت نشود ,آثار زیانبار آن تمامی سازمان را فرا می گیرد - . - shaluf ,2003 بحران هر رویداد غیر منتظره ای است که ممکن است باعث مرگ و آسیب جدی به مشتریان ,کارکنان یا عموم مردم شود ,ورشکستگی سازمان را به همراه داشته باشد , در عملیات سازمان اخلال ایجاد کند ,زیانهای فیزیکی یا مالی به همراه داشته باشد و یا باعث ایجاد آسیب به تصویر سازمان, نزد افکار عمومی شود - . - Darling ,1998 بحران یک اتفاق برنامه ریزی نشده - اما نه الزاماً غیر منتظره - که نیاز به اتخاذ تصمیمات استراتژیک و سریع دارد؛ در این شرایط تصمیم نادرست می تواند آسیب جدی به سازمان وارد کند - . - Daviesp ,2005
واینر و کان در یک نگرش جامع و همه جانبه برای بحران تعاریف زیر را ارایه کردند - یقین لو,: - 1383
· نقطه چرخش سازمان در رویدادها و کنشها که پیامدهای غیر منتظره ای به دنبال دارد؛
· شرایطی که واکنش فوری شرکت کنندگان را طلب کند؛
· شرایطی که ایجاد نااطمینانی کند؛
· کاهش کنترل بر رویداد ها؛
· شرایطی که درآن اطلاعات در دسترس به شدت کاهش یابد,
